• Асасий мақалилар
• 19 Қаңтар, 2023

Әрәп Әмирликлиридә сәпәрдә болди

Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Бирләшкән Әрәп Әмирликлиридә рәсмий сәпәрдә болди. 
Қасым-Жомарт Тоқаев рәсмий сәпәр даирисидә дүшәнбә күни «Абу-Даби турақлиқ тәрәққият һәптилиги» саммитиниң ечилиш мәрасимиға қатнашти. 
Чарә-тәдбиргә шундақла БӘӘ Президенти шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаян, Җәнубий Корея Президенти Юн Сок Ёль, Әзәрбәйҗан Президенти Илхам Әлиев, Ангола Президенти Жуан Лоренсу, Мисир ташқи ишлар министри Самих Шукри, шундақла сәясәтчиләр, тәбиий энергия, технологиялик тәрәққият вә инновацияләр саһасидики лидерлар, инвесторлар билән тиҗарәтчиләр қатнашти. 
Қасым-Жомарт Тоқаев саммитни ечиш мәрасимида сөзгә чиқти. Президент өз сөзидә шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаянни миқияслиқ хәлиқара чарә-тәдбирни уюштурғанлиғи үчүн миннәтдарлиқ билдүрди вә униң даирисидә аләмшумул дәриҗидики муһим мавзуларниң муһакимә қилинидиғанлиғини тәкитлиди. 
Дөләт рәһбири хелә таза вә «йешил» келәчәк мәхситидә турақлиқ тәрәққият мәсилилирини һәл қилишниң умумий вәзипә екәнлигини атап көрсәтти. 
– Өсүватқан геосәясий турақсизлиқ вә энергетика бехәтәрлигиниң йоқ болуши шараитида климатлиқ өзгиришләр мавзусиниң иккинчи планда қеливатқанлиғи һәммимизни әпсусландуриду. Аләмшумул һарарәтниң көтириливатқанлиғидин дунияда истимал қилиниватқан калорияләрниң 66 пайиздин ошуғини тәминләватқан муһим йеза егилиги зираәтлириниң һосулдарлиғи җиддий төвәнлиши мүмкин. Шундақла тузсиз суниң йетишмәслигиниң җиддий ховупи бар. БДТ докладиға бенаән 2050-жилға қәдәр климатниң өзгириши ақивитидин бәш миллиардтин ошуқ адәм ичидиған суниң тапчиллиғини баштин кәчүрүши мүмкин. Ахирқи һесапта бу дуниявий озуқ-түлүк билән тәминләш системисини, шундақла энергетикилиқ, шәһәрлик вә экологиялик системиларни бузуветиши еһтимал. Мошуниң һәммиси пәқәт сәясий чариләрни әмәс, шундақла башқиму дәрһал вә нәтиҗидарлиқ иш-һәрикәтләрни тәләп қилиду. Сәйярини сақлап қелиш үчүн мисли көрүлмигән инвестицияләр керәк, – дәп билдүрди Қасым-Жомарт Тоқаев. 
Дөләт рәһбириниң пикричә, климатлиқ өзгиришләргә қарши күришиш чарилири тәрәққиятқа вә йеңилашқа зиян йәткүзүп әмәлгә ашурулмаслиғи керәк – бу җәриянлар бир вақитта йүз бериши зөрүр. 
– Биз хәлиқара бирләшминиң климатлиқ өзгиришләргә қарши чариләрни мәбләғ билән тәминләшкә болған һәссисини көпәйтидиғанлиғиға үмүт қилимиз. Мана шуңлашқа бүгүнки учришиш әһмийәтлик, – деди Президент. 
Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанда 70 пайизға йеқин электр энергиясиниң көмүрни пайдилинип чиқирилидиғанлиғини тәкитләп, санаәт вә ихтисатниң чоңқур қурулумлуқ өзгиришини тәминләйдиған асасий чариләргә айрим тохтилип өтти.
Президент саммит қатнашқучилирини Қазақстанда тәбиий вә альтернативилиқ энергетикиниң тәрәққий етиш истиқбали тоғрилиқ хәвәрдар қилди. 
– Шамал вә қуяшниң нурғун болуши, шундақла мәмликитимиз территориясиниң кәң-ташалиғи Қазақстанни климатни қоғдаш бойичә мошу сектордики аләмшумул күч чиқиришқа өз һәссини қошалайдиған лидерға айландуруши мүмкин. Әйнә шуниңға бағлиқ биз нормативлиқ һоқуқ базисини мукәммәлләштүрүп, инвесторлар үчүн хелә яхши шараит яритиватимиз. Умумән, бизниң планимиз бойичә 2035-жилға қәдәр Қазақстанда 6,5ГВт тәбиий энергия ресурслири ишләп чиқирилиду. «Йешил» водород йәнә бир истиқбалға егә йөнилиш болуп һесаплиниду. Хәлиқара экспертлар мәмликитимизни водородни экспортқа чиқарғучи 10 чоң мәмликәт қатариға кириши мүмкин, дәп һесаплайду, – дәп тәкитлиди Қасым-Жомарт Тоқаев.
Дөләт рәһбири зиянлиқ газларниң чиқишини төвәнлитишниң муһим амиллириниң бири сүпитидә атом энергияси иқтидарини пайдилинишниң әһмийәтлик екәнлигини атап көрсәтти. 
Президент шуниң билән бирқатарда дәл-дәрәқ тикишниң климатлиқ өзгиришләр ақивәтлирини йениклитиш стратегиясиниң һаятий муһим қисми болуп һесаплинидиғанлиғини қәйт қилди.
Қасым-Жомарт Тоқаев шундақла ашлиқ йетиштүрүш бойичә дунияда йәттинчи орунни егиләватқан Қазақстанниң өз йеза егилиги иқтидарини аләмшумул озуқ-түлүк бехәтәрлигини қоғдаш үчүн пайдилинишни нийәт қиливатқанлиғини әслитип өтти. 
– Биз авған хәлқигә инсанпәрвәрлик ярдәм сүпитидә буғдай унини йәткүзүп бериш бойичә Дуниявий озуқ-түлүк программиси һәм БДТниң Озуқ-түлүк вә йеза егилиги тәшкилати билән паал һәмкарлиқта болуватимиз. Бу йосунда мән тәрәққий етиватқан әлләргә озуқ-түлүк бехәтәрлигини тәминләшкә ярдәм қилиш үчүн Озуқ-түлүк бехәтәрлиги бойичә ислам тәшкилати билән актив һәмкарлиқта болушқа чақиримән, – Президент. 
Дөләт рәһбири сөзиниң ахирида саммит қатнашқучилирини «йешил» лайиһиләрни актив әмәлгә ашурушқа, ESG-инвестицияләрни сәпәрвәрликкә кәлтүрүшкә вә Турақлиқ тәрәққият мәхсәтлирини қолға кәлтүрүш үчүн күч-қувәтни бирләштүрүшкә чақирди. 
***
«Абу-Даби турақлиқ тәрәққият һәптилиги» саммитиниң даирисидә Zayed Sustainability Prize мукапитини тапшуруш мәрасими өтүп, униңға Қасым-Жомарт Тоқаев қатнашти. Қазақстан Президенти Global High Schools (Америка региони) номинациясидә Колумбияниң Fundacion Bios Terrae – ICAM Ubate мәктивигә Zayed Sustainability Prize мукапитини тапшурди. 
Zayed Sustainability Prize мукапити БӘӘниң турақлиқ тәрәққият саһасидики мисли көрүлмигән утуқлири үчүн тапшурулидиған жирик мукапити болуп һеаплиниду. Мукапат Бирләшкән Әрәп Әмирликлириниң Тунҗа Президенти һели мәрһум шейх Заид бин Султан Әл Наһаянниң гуманитарлиқ мирасини етирап қилиш сүпитидә 2008-жили Дуниявий «Келәчәк энергияси» саммитида тәсис қилинди. 
Мәзкүр мукапат саламәтликни сақлаш, озуқ-түлүк, энергетика, суни теҗәмлик сәрип қилиш охшаш категорияләрдә турақлиқ тәрәққият саһасидики нәтиҗидарлиқ вә инновациялик идеялири үчүн коммерциялик әмәс тәшкилатларға, кичик вә оттура карханиларға берилиду. 
                            ***
Қасым-Жомарт Тоқаев рәсмий сәпәр даирисидә 17-январь күни БӘӘ Президенти шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаян билән музакириләрни өткүзди. 
Дөләт рәһбири шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаянға көрситилгән һөрмәт үчүн миннәтдарлиқ билдүрди. У бийил чәт әлгә қилған дәсләпки рәсмий сәпирини Бирләшкән Әрәп Әмирликлиригә әмәлгә ашуруватқанлиғини тәкитлиди. Президентниң сөзичә, мәзкүр сәпәр икки мәмликәт һәмкарлиғини күчәйтиштә чоң әһмийәткә егә. 
– Әмирликләр – бизниң ислам вә әрәп дуниясидики йетәкчи һәм ишәшлик стратегиялик шеригимиз. Силәрниң мәмликитиңлар Қазақстанни Мустәқилликниң дәсләпки күнлиридин тартипла қоллап-қувәтләп келиватиду. Қазақ хәлқи буни һечқачан әстин чиқармайду. Әрәп Әмирликлири бизниң пайтәхтниң риваҗлинип, ават болушиға чоң һәссә қошти. Бу һәқиқий достлуқниң ярқин испати, – дәп тәкитлиди Қасым-Жомарт Тоқаев.
Президент өткән жили Қазақстан вә БӘӘ оттурисида дипломатик мунасивәтләрниң орнитилғиниға 30 жил толғанлиғини әслитип өтти. У мошу вақит ичидә мәмликәтлиримиз оттурисида түрлүк саһалардики һәмкарлиқниң хелә күчийип, мәзмунлуқ вә очуқ сәясий диалогниң йолға қоюлғанлиғини тәкитлиди. 
Өз новитидә, БӘӘ Президенти шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаян 1992-жилда дипломатик мунасивәтләр орнитилғандин етиварән икки мәмликәт һәмкарлиғиниң жуқури дәриҗигә йәткәнлигини тәкитлиди. У Қазақстан билән сәясий диалог вә ихтисадий алақиларни кәңәйтиш тәрәпдари екәнлигини билдүрди. 
– Мәмликәтлиримизниң энергетика, космос, технологияләр вә сода саһалиридики һәмкарлиғиниң иқтидари жуқури, дәп һесаплаймән. Сизниң сәпириңиз давамида тәбиий энергия мәнбәлири саһасида муһим һөҗҗәтләр имзаланди. Келишилгән лайиһиләрниң толуқ әмәлгә ашурулидиғанлиғиға чоң үмүт қилимән, – дәп тәкитлиди БӘӘ Президенти. 

Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан – БӘӘ инвестициялик «дүгләк үстәлгә» қатнашти. 
У «дүгләк үстәл» мәҗлисидә сөзгә чиқип, шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаян билән болған учришишта товар муамилисини бир миллиард долларғичә көпәйтиш мәхситини қолға кәлтүрүш үстидә ишләшниң қарар қилинғанлиғини тәкитлиди.
– Әлвәттә, мундақ мәхсәтниң қолға кәлтүрүлүши көп җәһәттин мошу залда олтарғанларға бағлиқ. Униңдин ташқири июнь ейида Астанада өткүзүш бәлгүләнгән хәлиқара форум бизниң компаниялиримиз оттурисида коммерциялик мунасивәтләрни йолға қоюш үчүн имканийәтләрни ачиду, –дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири вә әрәп инвесторлирини форумға тәклип қилди. 

Қасым-Жомарт Тоқаев шундақла Қазақстан билән БӘӘниң һәмкарлиқни техиму күчәйтәләйдиған асасий саһаларни атап көрсәтти. Униң сөзичә, бизниң мәмликәт йеза егилиги саһасидики шерикликкә чоң үмүт қилиду.
 ***
Дөләт рәһбири сәпәр даирисидә шундақла Абу-Даби әмирлиги һөкүмран аилисиниң чоң вәкили, БӘӘниң жирик бизнесменлиринң бири, First Abu Dhabi Bank акционери Сурур бин Муһәммәд Әл Наһаян билән учрашти.
Қасым-Жомарт Тоқаев БӘӘниң Қазақстанниң региондики йетәкчи ихтисадий вә сода шериги болуп һесаплинидиғанлиғини тәкитлиди. Президентниң сөзичә, Қазақстан вә БӘӘ һөкүмәтлири қобул қилған стратегиялик инвестициялик лайиһиләрни вуҗутқа кәлтүрүш тоғрилиқ бирләшкән декларация иккитәрәплимә шерикликни техиму күчәйтишкә имканийәт яритиду. 
Өз новитидә, Абу-Даби әмирлиги һөкүмран аилисиниң чоң вәкили Қазақстан лайиһилиригә инвестиция бөлүш планлири билән ортақлашти. 
***
Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан – БӘӘ инвестициялик «дүгләк үстәлгә» қатнашти. 
У «дүгләк үстәл» мәҗлисидә сөзгә чиқип, шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаян билән болған учришишта товар муамилисини бир миллиард долларғичә көпәйтиш мәхситини қолға кәлтүрүш үстидә ишләшниң қарар қилинғанлиғини тәкитлиди.
– Әлвәттә, мундақ мәхсәтниң қолға кәлтүрүлүши көп җәһәттин мошу залда олтарғанларға бағлиқ. Униңдин ташқири июнь ейида Астанада өткүзүш бәлгүләнгән хәлиқара форум бизниң компаниялиримиз оттурисида коммерциялик мунасивәтләрни йолға қоюш үчүн имканийәтләрни ачиду, –дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири вә әрәп инвесторлирини форумға тәклип қилди. 
Қасым-Жомарт Тоқаев шундақла Қазақстан билән БӘӘниң һәмкарлиқни техиму күчәйтәләйдиған асасий саһаларни атап көрсәтти. Униң сөзичә, бизниң мәмликәт йеза егилиги саһасидики шерикликкә чоң үмүт қилиду.
 ***
Дөләт рәһбири сәпәр даирисидә шундақла Абу-Даби әмирлиги һөкүмран аилисиниң чоң вәкили, БӘӘниң жирик бизнесменлиринң бири, First Abu Dhabi Bank акционери Сурур бин Муһәммәд Әл Наһаян билән учрашти.
Қасым-Жомарт Тоқаев БӘӘниң Қазақстанниң региондики йетәкчи ихтисадий вә сода шериги болуп һесаплинидиғанлиғини тәкитлиди. Президентниң сөзичә, Қазақстан вә БӘӘ һөкүмәтлири қобул қилған стратегиялик инвестициялик лайиһиләрни вуҗутқа кәлтүрүш тоғрилиқ бирләшкән декларация иккитәрәплимә шерикликни техиму күчәйтишкә имканийәт яритиду. 
Өз новитидә, Абу-Даби әмирлиги һөкүмран аилисиниң чоң вәкили Қазақстан лайиһилиригә инвестиция бөлүш планлири билән ортақлашти. 
***
Президент шундақла Masdar компаниясиниң баш иҗраий мудири Әл-Рамахи билән учришип, энергетика саһасидики бирләшкән лайиһиләрни әмәлгә ашуруш мәсилилирини муһакимә қилди.
***
Дөләт рәһбири БӘӘ Вице-президенти, Премьер-министри Дубай Һөкүмрани шейх Муһәммәд бин Рашид Әл Мәктум билән учрашти.
Кәңәйтилгән тәркиптә өткән музакириләр давамида Қазақстан вә Бирләшкән Әрәп Әмирликлири оттурисида сода-ихтисадий вә инвестициялик һәмкарлиқниң муһим йөнилишлири муһакимә қилинди. Җүмлидин тәрәпләр тәбиий энергетика, озуқ-түлүк бехәтәрлиги вә йеза егилиги, тағ-кан санаити вә транспорт-логистикилиқ сектор, қурулуш, девелопмен, хәлиқара малийә мәркәзлириниң һәмкарлиғи охшаш истиқбалға егә йөнилишләрни қарап чиқти. Иккитәрәплимә һәмкарлиқни кәңәйтиш бойичә башқа муһим йөнилишләр Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаев вә Бирләшкән Әрәп Әмирликлириниң Президенти шейх Муһәммәд бин Заид Әл Наһаянниң Бирләшкән билдүрүшидә әксини тапти. 
Музакириләр нәтиҗиси бойичә башқиму бирқатар муһим иккитәрәплимә һөҗҗәтләр имзаланди. 
 ***
Қасым-Жомарт Тоқаев БӘӘгә қилған рәсмий сәпири вақтида шундақла Abu Dhabi Ports Group компаниясиниң баш мудири Муһәммәд Әл-Шамиси билән учрашти. Учришиш вақтида тәрәпләр транспорт вә логистика саһасида инвестициялик лайиһиләрни әмәлгә ашуруш истиқбалини муһакимә қилди.