• Кәсипдаш һәққидә сөз
• 20 Қыркүйек, 2013

Бу өлүмниң әлимини қара...

(Көрнәклик журналист Азат ҚУРБАНОВниң туғулғиниға — 60 жил) Тохтап қалди өргә басқан  қәдимиң, Тохтап қалди ақ қәғәздә  қәлимиң. Яш едиңғу, яш едиңғу Азатҗан, Қариғина, бу өлүмниң  әлимин. Һә, шундақ. Дәсләп бу өлүмниң әлимини унтуш әсла мүмкин әмәстәк билиниведи. Биз билән тәң қайғуруп, тәң бозлиған шаир акимиз — Азат Қурбановниң иҗадийәттики утуқлириға мәз болуп, заманивий уйғур журналистикисиниң ярқин вәкилиниң нәқ Өсәк тәвәсидин йетилип чиққанлиғиға беши көккә йәткән Нурахмәт Әхмәтов — көз йешини әйнә шундақ мәрсийә билән ипадилигән еди. Хаталашмисам, үч куплеттин ибарәт бу шеир «Азат Абдулла оғлиниң хатирисигә» дәп атилиду вә у «Уйғур авази» гезитида кәсипдишимиз Азат Қурбанов вапат болған чағда елан қилинған еди. Мана, һәш-пәш дегичә аридин он бәш жил өтүпту. Азат акини көз алдимға кәлтүрсәм яки кәсипдашлар вә уни йеқиндин билидиғанлар билән мәрһумни әсләп қалсақ, мошу шеир ядимға чүшиду. Чүнки «бу өлүмниң әлимидин» уйғур журналист әһлини һәйран қалдуридиған, хелә-хелимиз һелиғичә уни дорашқа тәмшәлсәкму, задила охшиталмайдиған материаллардин мәһрум болдуқ; хушхой, һәзил-чақчиғи билән һәммисиниң көңлини көтиришкә тиришидиған, ақ көңүл, дилкәш инсандин вә дәсләп көргән адимини, униң чоң-кичиклигидин қәтъий нәзәр, өзигә мәһлия қиливалидиған меһриван адәмдин бевақит айрилдуқ. Қисқиси, рәнҗишни билмәйдиған, көңлигә азар салған адәмгиму яхшилиқ қилиштин қайтмайдиған, «Азатниң аччиғи келип қапту» дегән сөзни һечкимгә аңлатмиған адәм, мана, 15 жил болди аримизда йоқ. Мениң бу тәрипләшлирим һечқандақ ясалма гәп әмәс. Ейтқанлиримниң испати наһайити нурғун. Бир-икки мисал кәлтүрәй. Биздә, уйғурларда, адәмләргә ләқәм қоюш адити барғу. Бизму, бәзидә, шундақ чеқишип қалаттуқ. Бир күни мән Азат акиға сөздин-сөз чиқип «Сени «туңган қапақ» десәк яришип туриду», дедим. Азат ака дәрһалла: «Биләмсән, дадам — туңган, апам — өзбәк, һә мән болсам, җиң уйғур!» дәп җавап бәрди. Униң бу ейтқанлири һәқиқәт еди. Растимни ейтсам, Азат акиниң ата-анисиниң туңган билән өзбәккә қанчилик йеқинчилиғиниң барлиғини билмәймән, амма униң өзини «Мән уйғур!» дәп мәйдисигә уруп мәғрурлинидиған милләтпәрвәрлигини һечким инкар қилматти. 1997-жили февраль ейида дадам вапат болди. Редакциядин мениң қайғумға ортақлишип, Ачиноқиға дәсләп йетип кәлгәнләрниң бири Азат ака болди. Шу жили қиш наһайити қаттиқ болуп, дадам вапат болған 20-февраль күни һава температуриси минус 30 градусни көрситип туратти. Соғни аз дегәндәк, намаз алдида шувурған чиқип, көз ачқузмай қойди. Азат ака болса, һеликәм көз алдимда туриду, тавутни та зәрәткалиққа йәткичә авушмай, көтирип маңди. Кейин, Алмутиға қайтип кәлгәндә, Азат ака хелә заман «Ачиноқа тағ бағридики кичиккинә бир гөзәл йеза екән. Адәмлири жугач, меһмандост. Бирақ, тәбиитини чүшәнмидим, язлиғи — боран, қишлиғи шувурған тохтимайдиған йәр екән», дәп ейтип жүрди. Униң бу сөзлириниң өзигә хас сәвәвиму бар еди. Азат ака жирақтики жутумға дәсләпки қетим мениң өйлиниш тоюмға барған. Шу күни һечқачан болмиған боран чиқип, электр симлири үзүлүп, кәчки зияпитимиз шам-чирақ йоруғида өтүп, бир өмүр әстә қаларлиқ вақиә болған еди. Һаварайи шундақ болсиму, Азат ака Ачиноқиниң бағлириға, мевә дәрәқлириниң яңза-яңзилиғиға һәйран болуп, жутумиздики даңлиқ бағвән Қасим ака Вәлиевтин «сөһбәт» елишниму унтумиди. «У мақалини язғанда, «Язлиғи — боран, қишлиғи шувурған тохтимайдиған Ачиноқидики бағлар» дәп мавзу қоюмән», дәп маңа һәзилләшкини һеликәм ядимда. Мону каж тәләйни қараң, мениң хошаллиғимғиму, ғәм-қайғумғиму әйнә шундақ ортақ болған, бирәр яхши мақалә язсам — махтап, қол учида йезилғанлири болса, сәмимий тәнқитини ейтип устаз болуп жүргән Азат акидин тәсадипи айрилип қаларимни нәдин биләй. 1998-жили 17-февраль күни мән дадамниң жил нәзирини бериш үчүн Ачиноқиға кәттим. Әлвәттә, нәзиргә Азат акиниму тәклип қилдим. У һеч хуштиниң йоқлуғини, яхши болуп қалса, кәйнимдин йетип баридиғанлиғини ейтти. Бирақ, ейтқинини икки қилмай орунлайдиған Азат ака кәлмиди. Мән жутумда бир-икки күн туруп қалдим. Ачиноқиға Азат ака әмәс, униң өлүми тоғрилиқ шум хәвәр кәлди. Бир ишинип, бир ишәнмәй шу күнила Алмутиға қайттим. Шум хәвәр раст болуп чиқти. Мурдини Яркәнткә елип кетипту, маңа қәбригә йәттә кәтмән топа ташлашму несип болмиди... Мениң Азат ака билән тонушлуғум 1981-жили башланди. Шу жили мән редакциягә ишқа кирдим. У Воронеж дөләт университетиниң филология факультетидики журналистика бөлүминиң V курс студенти екән. «Коммунизм туғида» (һазирқи «Уйғур авази») диплом алдидики иш-тәҗрибисини өтәветипту. Ядимда, у Воронежға дипломини елип келишкә атлиниш һарписида «Солдат каскиси» дәп аталған мәхсус бәт тәйярлиди — 9-майға беғишланған болса керәк. «Летучкида» униң бу сәһиписини һәммә һәшләргә көтирип махтап кәтти. Шу чағда униңға һәвәс билән беқип, «Мәнму Азат акиға охшаш журналист болсам», дәп шерин хиялларға берилип, арман қилғанлиғимни задила унталмаймән. Воронежда оқуп жүргинидә, Дон вә Волга дәриялири бойидики шиддәтлик җәңләр болған йәрләрни арилап, әшу җәңләрдә мәртләрчә қаза болған уйғур җәңчилириниң тизимини түзүш үчүн нурғун издәнгәнлиги яхшини «яхши» дәп ейтишқа тили бармайдиған бәзи кәсипдаш-акилиримизниму амалсиз «сайритивәткән» еди. Азат акиниң иҗадийити һәққидә гәп қилғанда, униң уйғур журналистикисиға елип киргән йеңилиқлири, заман роһиға хас һәрхил жанрларға қәләм тәврәткәнлиги тоғрилиқ нурғун йезишқа болиду. Буниңға сарғайған гезит түплимилирини варақлаш арқилиқму көз йәткүзүш мүмкин. Әң ечинарлиғи Азат акиниң чоң бәдиий әсәрләргә тутуш қилишқа башлиған чеғида қолиға алған ишини ахириға чиқиралмай кәткини. Мениң билишимчә, у өзи издәп-тапқан партизан Һаким Әйсаев тоғрилиқ һөҗҗәтлик повесть йезивататти. Һазир у повестьниң тәғдири маңа намәлум. Шундақла өзи қатнашқан студентлар қурулуш отряди вә, хаталашмисам, БАМ тоғрилиқ әсәрләргә тутуш қилғинини билимән. Әгәр уларниң қолязмилири болса, пүткән-пүтмигәнлигидин қәтъий нәзәр, нәширдин чиқириш керәк. Азат ака һаят болса, мошу күнләрдә 60-баһарини нишанлаттуқ. Униң меһмандостлуқ хислитини яхши билгәчкә, шуни ишәшлик ейтимәнки, һәмминиң бешини қошуп, дағдуғилиқ той қилатти. Әпсус, өзиниму, өзгиниму хуш қилидиған у күнләргә йәтмиди. Пәрзәнтлирини әркиләтти, өзи әркиләшкә үлгирәлмиди. Һә, у өмүрдин бәкму әтигән кәтти, һаяти қиран яшта үзүлди. Бүгүн, заман өзгирип, өзи бәк яхши көридиған, теги-тәтигә чоңқур чөкидиған базар ихтисади өз әвҗигә чиққанда, аримизда бу мавзуни Азат Қурбановтәк йорутидиған адәмниң болмайватқанлиғи җанға патиду. Әгәр бүгүнки журналистлиримиз арисида Азат ака жүргән болса... Һә, Нурахмәт ака бозлиғандәк, аримиздин бемәзгил кәткән Азат акиниң өлүминиң әлимини қара...

Иврайим БАРАТОВ.

  Көрнәклик  журналист Азат Қурбановниң туғулғининиң 60 жиллиғиға беғишланған хатирә кәч мошу жилниң 28-сентябрь күни саат 12.00да Яркәнт шәһиридики Х.һәмраев намидики мәктәптә өтиду.