• Жиллар вә адәмләр
• 06 Желтоқсан, 2013

Һиммити билән инавәтлик

Нәшрият иши мурәккәп иҗадий иш. Дәрислик нәширдин чиққичә бирнәччә басқучлардин өтиду. Улардики әң муһими — тәрҗиминиң тили, пикирни мувапиқ шәкилдә изһар қилишниң йоллирини тепиш, оқуғучиларниң яш алаһидилигини һесапқа елиш, аталғу-ибариләрниң лазимлиқ эквивалентлирини бериш болуп һесаплиниду. Тәбиий пәнләр бойичә бу еғир вә мәшәқәтлик ишни оттуз жилдин ошуқ вақит «Мектеп» нәшриятида үнүмлүк әмгәк қилип, шу йәрдин пенсиягә чиққан пешқәдәм мәтбәәчи  Ваһит Мәңсүров елип барди десәм, ашуруп ейтқанлиқ болмас. Әгәр математика, физика, химия, биология дәрисликлиридә бирдә униң тәһрир сүпитидә исим-нәсиби йезилса, йәнә биридә редакция мудири сүпитидә исми йезилатти. Әнди шу дәвирләрдә дәрисликләрниң биринчи синиптин онинчи синипқичә «Мектеп» нәшриятида нәшир қилинғанлиғини һесапқа алсақ, бу хил вәзипиләрни бәҗириш үчүн қанчилик билим, тәйярлиқ, маһарәтниң тәләп қилинидиғанлиғини чүшиниш қийин болмиса керәк. Алтә яшлиқлар үчүн «Математика» дәрисликлири, көплигән методикилиқ қураллар беваситә Ваһит ака Мәңсүровниң ярдими түпәйли вайиға йәткүзүлди десиму болиду. Тәбиий пәнләр бойичә йоруқ көргән дәрисликләрниң асасий қисми алди билән қазақ тилида йезилип, кейин уйғур тилиға тәрҗимә қилинсиму, муәллипләр көп вақитларда Ваһит Мәңсүровниң мәслиһәтлиригә тайинатти. Буни шу жиллири нәшриятта униң билән биллә ишлигән кишиләр яхши билиду. Ваһит Мәңсүров тәҗрибилик тәһрир, редакция ишини йолға қойған рәһбәр, көпчилигимизниң тонулған устази. Бирақ буниң һәммиси бирдинла қолға кәлгини йоқ. Оттуз үч жил мабайнида шу саһада көп тәр төкти. В.Мәңсүров оқуш-педагогика нәшриятиға ишқа кәлгәндә уйғур тилида бари-йоқи алтә-йәттила дәрислик йоруқ көрәтти. Шу сәвәптин Һ.Ниғмәтов, И.Җәлилова, А.Сейитмәмәтов, С.Аюпов, М.Әлибақиев, И.Әхмәтов вә башқилар билән биллә Ваһит ака уйғур дәрисликлириниң көпирәк нәшир қилинишиға дәсләпкиләр қатарида күч чиқарди дәп тәкитләшкә һәқлиқмиз. — Туғулған жутум Байсейит йезисида, кейин Челәк йезисида мәктәптә оқуп жүргәндила математикиға қизиқтим. Шуниң үчүн Қазақстан педагогика институтиниң физика-математика факультетиға оқушқа чүштүм. Мәзкүр билим дәргаһини тамамлап, йезиға кетишни вә шу йәрдә муәллим болуп ишләшни арзу қилаттим. Лекин тәғдир мениң йолумни башқичә бәлгүлиди. Яхши оқуғанлиқтинду, бәлки, мени Маарип министрлиги мәктәп инспектори лавазимида ишләшкә тәклип қилди. Шу җәриянда уйғур мәктәплиригә берип, муәллимләрниң кәспий тәйярлиғи һәм мәктәп һаятиға бағлиқ көплигән мәсилиләр билән йеқиндин тонушуш имканийитигә егә болдум. Уйғур тилидики дәрисликләргиму беваситә арилишип, муәллимләр коллективини таллашқа қатнаштим. Оқуғучилар пайдилиниватқан дәрисликләрниң сүпәт җәһәттин тәләпләр дәриҗисидин хелила арқида қеливатқанлиғиниму байқидим. Қисқиси, мошуларниң һәммиси мениң муәллим болуш қараримни өзгәрткән еди, — дәйду пешқәдәм мәтбәәчи сөһбәтара. Өз новитидә нәшриятму Ваһит ака охшаш алий билимлик мутәхәссисләргә наһайити муһтаҗ еди. Шуниңға мунасивәтлик Маарип министрлигидә төрт жил ишлигән В.Мәңсүров 1955-жили шу вақитларда «Учпедгиз» дәп аталған оқуш-педагогика нәшриятиға ишқа йөткилиду. Һәртәрәплимә билимгә егә, мәлум дәриҗидә нәшрият ишлиридин хәвәрдар Ваһит Мәңсүров бирнәччә жил өтүши билән уйғур тилида нәшир қилидиған тәбиий пәнләр бойичә йетәкчи мутәхәссис болуп тонулиду. Тәрҗимә тилиға көңүл бөлүнүп, аталғулардики қалаймиқанчилиқлар пәйдин-пәй бир изға чүшүшкә башлайду. —            Әлвәттә, һазирқи тәрҗимиләрни у жиллардикиләр билән селиштурушқа болмайду, — дәйду В.Мәңсүров. — У вақитларда қолязмиларни биз пүтүнләй дегидәк қайтидин йезип чиқаттуқ. Бәзидә, ундақ қилғичә, башқидин тәрҗимә қилған асанға чүшәтти. Бирақ тәрҗиманлар билән иш елип берип, уларни тәрбийиләп өстүрмисиңиз, тәйярларни қәйәрдин алисиз? Тәрҗимә иши билән шуғуллиниш маңа көп ярдәм бәрди. Математика, физика, химия, биология бойичә онлиған дәрисликләрни тәрҗимә қилишқа муваппәқ болдум. Ваһит акиниң тәрҗимичилик паалийитиниң даириси пәқәт дәрисликләр биләнла чәкләнмәйду. У шундақла бәдиий әсәрләр билән илмий аммибап китапларниму тәрҗимә қилиду. Уйғур китапханлири А.Фадеевниң «Тар-мар», А.Толстойниң «Ашлиқ», А.Гайдарниң «Тимур вә униң командиси» вә башқиму нурғунлиған әсәрләрни Ваһит Мәңсүровниң тәрҗимисидә оқуди. «Мектеп» нәшриятида оттуз жилдин ошуқ вақит ишлигән Ваһит Мәңсүров әмгигиму мунасип баһланди. У Маарип әлачиси атилип, бирнәччә қетим СССР вә Қазақстан ССР Нәшриятлар, полиграфия вә китап содиси ишлири бойичә дөләт комитетиниң, Маарип министрлигиниң Пәхрий ярлиқлири, шундақла бирқанчә тәвәллудлуқ медальлар билән мукапатланди. «Баспа және полиграфия ісінің қайраткері» бәлгүсиниң саһиби.  Мукапатлар хошаллиқ бәхш етиду, амма кишиләр пәқәт мукапат елиш үчүнла әмгәк қилмиса керәк. Асасий нәрсә турмушта, әмгәк паалийитидә өз орнини тепиш, тәр төкүп ишләш арқилиқ башқиларға, җәмийәткә керәк екәнлигини һис қилиш. Буни һечқандақ мукапатларға тәңләштүрүшкә болмайду. Бу күнләрдә 85 яшниң үзини көргән пешқәдәм мәтбәәчи Ваһит Мәңсүров әйнә шундақ инсанлардин. Ваһит Мәңсүров өмүрлүк җүпти Халидәм һәдә билән бәш оғул тәрбийиләп, қатарға қошти. Пәрзәнтлириниң һәммиси һаятта өз орнини тепип, уларға 13 нәврә вә 8 чәврә һәдийә қилди. Мөтивәрләр бүгүн әйнә шуларниң иззәт-һөрмитигә бөлинип, җуғиҗәм һаят кәчүрмәктә.

Мәрийәм АДИЛОВА,

«Мектеп» нәшрияти Уйғур редакциясиниң муһәррири.