• Яднамә
• 13 Сәуір, 2012

Мәслиһәтчим һәм мәдәткарим еди

Мениң анам Турсунбүви Әркин қизи Арзиева бийил 4-март күни 86 йешида вапат болди. Шәхсән мениң үчүн бу орни толмас җудалиқ болсиму, тәғдиргә тән бериштин башқа амалиң болмайдекән. Шундиму көңлүмниң бир йери камдәкла. Әшу бошлуқни толтуруш мәхситидә қолумға қәләм алдим. …Өзәм аллиқачан бова болуп, пәйғәмбәр йешиға тақап қалсамму, анам үчүн мән техи кочиниң тописини тозитип жүгрәп жүргән бала охшаш едим. Хизмәт баби, турмуш-тирикчилик какунчилиғи дегәндәк, бирәр заман көрүшмәй қалсақ болди, анамниң көзи — ишиктә, қулиғи телефонда екәнлигини яхши биләттим. Әнди бу қетим, қисқа муддәтлик командировкида жүргинимдә, немишкиду, көңлүм әнсирәп қалди: телефон қилай десәм, у тәрәптин бирәр соғ хәвәр аңлайдиғандәкла һис қилимән өзәмни. Шуңлашқа уттур Чонҗиға бардим. Көңлүм туйғандәкла, анам орун тутуп йетип қапту. Һеч қачан тиним тепиш дегәнни билмәйдиған анамниң бу һалитини қерилиққа җоридим. Һә, шундақ, силиқ алиқанлири билән қоллиримни сийпап, қайта-қайта пешанәмдин сөйүп, мени иссиқ бағриға басқан пети хелә үнсиз ятти. Андин «Ишиңдин қалма, оғлум» дегән әлпазда ишарә қилди. Анам әшундақ һалда ятсиму, униң бақилиқ болидиғанлиғи хиялимғиму кәлмәпту. Бирақ, хаталашқан екәнмән, Алмутиға йетишим биләнла кәйнимдинла Чонҗидин шум хәвәр кәлди: мән анамдин мәңгүгә айрилип қаптимән. Мана шу күндин бу ян аридин 40 күн өтти. Көңлүм — пәришан, көзүмдә нәм. Лекин өзәмгә-өзәм тәсәлла беримән. «Ата-ана өлмәк пәриз», дәйдекән хәлиқ даналиғида. Һә, мениң ата-анам болса, пүткүл аңлиқ һаятини хәлиқ мәнпийити йолида хизмәт қилишқа беғишлиди. Рәмити дадам — Һашим Арзиев узақ жиллар давамида Уйғур наһийәлик партия комитетиниң биринчи кативи болди. Анам болса, адәттики өй ишидики уйғур аяллириға охшаш, дадамниң еғирини — йеник, жириғини йеқин қилиш билән бәнт болуп, биз, бәш қиз вә төрт оғулни, тәрбийиләштәк вәзипә һөддисидин шәрәплик чиқишни билди. Чүнки дадам бәзидә йәргә йоруқ чүшмәй ишқа кетәттидә, өйгә түн йеримидин ашқанда келәтти. ...Һели ядимда, өткән әсирниң 70-жиллириниң бешида дадам өйгә  Динмухамед Қонаев билән кирип кәлди, йенида йәнә төрт-бәш адәм бар. Шу вақитта Динмухамед Ахмет оғлиниң «Турсунбүвиниң қолидин дәм-туз тартай дәп әттәй кәлдим», дәп ейтқан сөзи һеликәм қулиғимда җараңлап туриду. Димекең Чонҗиға һәр кәлгинидә бизниң өйгә кирмәй кәтмәтти. Анамниң ләңмини билән әткән чейини бәк яқтуридиған. Әшундақ пәйтләрниң биридә Қонаевниң ярдәмчиси Бекежанов «Барлиқ райком катиплири Алмутидин өй елип болди, пәқәт Һашим Арзиевичла һеч унумайду. Димекеңгә сиз ейтсиңиз, һазирла көрсәтмә бериду», деди анамни хали йәргә чақиривелип. Шу чағда анамниң немә дегәнлигини сөзму-сөз ейталмаймән, бирақ «Мән техи Қонаевтин өй сориғидәк хизмәт қилмидим», дегән мәнада җавап бәргәнлигини яхши билимән. Кейин дадам «Наһайити тоғра ейтипсән», дәп анамға интайин рази болғанлиғини йошурмиған еди. Бирақ анам «Балилар чоң болуп қалди, Алмутида оқуватиду, уларниң туридиған җайи йоқ», дәп хелидин бери котулдап жүргән болсиму, дадамниң һөрмити үчүн Бекежановниң илтимасини рәт қилған еди. Бу вақиәни әсләватқинимниң сәвәви, анам, мүмкинчилик вә шараит яр берип турсиму, һеч қачан пәқәт өз мәнпийитини ойлиған әмәс. Болмиса, бизниң өйдә кимләр меһманда болмиди дәйсиз — у йеқи Черненко, бу тәрипи Аухадиев, Асқаров... Мундақ пәйтләрдә аддий-саддә, меһмандост анам пайпетәк болуп кетидиған, лекин һеч қачан, шу дәвирләрдә қелиплашқан әнъәнә бойичә, у-бу нәрсә сориған әмәс. Әву жили елимиз Президенти Нурсултан Әбиш оғли Назарбаев иш бабидики сәпәр билән Чонҗиға кәлгәндә, «Һашим Арзиевниң өйидин дәм-туз тартай», дегән нийәт билән анамни йоқлап, қолидин бир чинә чай ичти. Шу чағда Нурсултан Әбиш оғли «Турсунбүви ана, не буюмтайиңиз бар?» дәп сориғанда, анам «Елимиз — аман, асминимиз очуқ болсун, Сизгә Худайим күч-қувәт вә мәдәт бәрсун, пәрзәнтлиримиз аман болғай!» дәп дуа берип җавап қайтурди. Мениң анам әйнә шундақ әқиллик вә меһриван инсан еди. Хәлқимиздә «Һәр пәрзәнтниң оти бөләк», дегән сөз барғу. Шәхсән мениң үчүн анамниң оти бөләкчә еди. Мениң рәпиқәм — Меһринисәмни һеч қачан «келиним» дегән әмәс, өз қизидәк яхши көрәтти. Қизлиримиз Муһәббәт, Гөзәл вә Адаләтни нәврәм, уларниң пәрзәнтлири Илнара, Ирадә вә Фаинани чәврәм дәп бағриға басқанда, бу аләмдә анамдәк бәхитлик аял йоқмекин дәп ойлаттим. Мән әйнә әшундақ меһриван, ғәмгүзар вә әқиллик анамдин айрилип, өзәмни қанити сунған қушқа охшитип қалдим. Бирақ һаят давамлишидекән. Демәк, тәғдирниң бу язмишиниму мәрданилиқ билән қобул қилишқа тоғра келиду. Шундақ екән, «Ятқан йериңиз юмшақ, роһиңиз җәннәттә болсун, қәдирдан ана!» дейиштин башқа амалим йоқ.

Мөмүнҗан АРЗИЕВ.

Алмута шәһири.