• Йеңилиқлар
• 31 Шілде, 2014

Моҗут имканийәтләрдин пайдилинишни биләйли

Гезитханлар соаллириға Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати Мурат ӘХМӘДИЕВ

җавап бериду.

«Уйғур авазиниң» қобулханиси Қобулхана новәтчиси Йолдаш МОЛОТОВ

— Буниңдин бәш жил илгири сиңлим үч гезәк бошанған. Шуңғичә өзлириниң төрт балиси бар еди. Телевизорлардин һазир әшундақ үч гезәк тапқан аилиләргә йәрлик һакимийәт тәрипидин һәрхил ярдәмләрниң берилгәнлигини көрситиватиду. Пәтирләрни алғанларму бар. Соримақчи болғиним, мошундақ үч гезәк тапқан аилиләргә һөкүмәт тәрипидин көрситилидиған ярдәмләр, имтиязлар барму? Сиңлим Уйғур наһийәсиниң Кәтмән йезисида туриду.

Модәнгүл ҖӘМИЕВА.

Алмута шәһири. — Қазақстан Җумһурийити һөкүмитиниң 2005-жилдики «Қазақстан Җумһурийитиниң «Балилири бар аилиләргә дөләт тәрипидин берилидиған ярдәм пуллири тоғрилиқ» қанунни әмәлгә ашурушниң бәзи чарә-тәдбирлири» қарариға мувапиқ, дөләт тәрипидин төвәндики ярдәм пулларни төләш көздә тутулған: — бала туғулушиға мунасивәтлик бир қетим төлинидиған дөләт тәрипидин бәлгүлинидиған вә төлинидиған ярдәм пули; — бала бир яшқа толғичә балини асраш үчүн дөләт тәрипидин бәлгүлинидиған вә төлинидиған ярдәм пули. Әнди Сизниң әһвалиңизға охшаш пәйтләрдә, йәни төртинчи пәрзәнт вә униңдин көп пәрзәнт туғулған пәйттә дөләт тәрипидин һәрбир балиға  бир қетимлиқ төлинидиған ярдәм пулниң көләми 96 953 тәңгини; бала бир яшқа толғичә асраш үчүн һәрбир балиға дөләт тәрипидин бәлгүлинидиған вә төлинидиған ярдәм пулиниң көләми 16 483 тәңгини; барлиқ балилар үчүн бала он сәккиз яшқа толғичә ейиға дөләт тәрипидин бәлгүлинидиған вә төлинидиған ярдәм пулниң көләми 7 705 тәңгини тәшкил қилиду. — Сиз Уйғур театриниң мудири болуп ишләватқан пәйтиңиздә Үрүмчидики сәнъәт мәктивидә талантлиқ яшларни оқутуш тәшәббусини көтәргән едиңиз. Шуниң нәтиҗисидә бир түркүм яшлиримиз шу дәргаһта билим елип кәлди. Балилиримизниң һазир әйнә шундақ имканийәттин пайдилинишиға мүмкинчилик  барму? Гөһәрбүви ИСМАЙИЛҖАНОВА. Яркәнт шәһири. — Раст, өз вақтида шу тәшәббусниң нәтиҗисидә жигирмигә йеқин талантлиқ балилиримиз Үрүмчидики сәнъәт мәктивидә билим елип кәлди. Әпсуслинарлиқ йери, уларниң һәммисини Уйғур театриға ишқа елиш мүмкин болмиди. Һазир балилар тиҗарәтчи Дилшат Насиров тәшкил қилған «Ирадә» ансамблида ишләватиду. «Ирадә» ансамбли бирнәччә хәлиқара конкурсларниң ғалиби аталди, шундақла өзлириниң сәнъити арқилиқ көплигән сәнъәтхумарларниң көңлидин чиқип келиватиду. Демәк, бу Үрүмчидә һәқиқәтән талантлиқ балиларниң билим елип кәлгәнлигини дәлилләйду. Әнди беваситә соалға кәлсәк, һазирму шундақ мүмкинчилик бар. — Буниңдин икки-үч жил илгири Алмутидики Заря Востока мәһәллисидә вә аэропорт әтрапидики Колхозчи йезисида йеңи мәктәп беналириниң селинидиғанлиғи тоғрилиқ мәсилә қаралған еди. бу мәхсәткә һөкүмәт тәрипидин мәбләғ бөлүндиму? Мәсилә йешилгән болса, қурулуш ишлири қачан башлиниду?

    Пәридәм.

  — Мәлумки, йеқинда Алмута әтрапидики бирқатар йезилар шәһәргә қошулуп кәтти. Шуларниң ичидә сиз тәкитлигән Колхозчи йезисиму бар. Шуниңға мунасивәтлик бу ишлар вақитлиқ тохтап қалди. Һәр һалда, бу мәсилә мениң  диққәт нәзәримдин һелиму чәттә қалғини йоқ. Келәчәктә бу мәсилә иҗабий һәл болиду, дәп ойлаймән. Әнди Заря Востока мәһәллисидә мәктәп селиш үчүн һөкүмәт тәрипидин 2 гектар йәр бөлүнди. Һазирчә бу йәрдә турушлуқ өйләр бар. Кәлгүсидә, йәр бошиғандин кейин, 600 орунлуқ мәктәп селиниш көздә тутулуватиду. — Алмутидики «Достлуқ» мәһәллисидики 153-мәктәп-гимназияниң йениға балилар бағчиси селинидиғанлиғи тоғрилиқ яхши хәвәрни аңлиған едуқ. Һазир униң тәғдири немә болуватиду?

Гүлзарәм ӨМӘРОВА.

Алмута шәһири. — Бу мәсилә 2008-жили А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназиядә өткән учришишта көтирилгән еди. Шу жиғинда «Достлуқ» мәһәллисиниң жут-җамаәтчилиги мәктәп йениға балилар бағчисини селишни һәм уни мәктәп тәркивигә киргүзүшни илтимас қилған еди. Бу мәсилә иҗабий һәл қилинип, һазир бағчиниң қурулуш ишлири башланди. Һазир уни «Бағчә-мәктәп-гимназия» комплекси тәркивигә киргүзүш үчүн тегишлик орунларға мураҗиәт қилиниватиду. — Мән әндики жили мәктәпни тамамлаймән. Мениң депутат болуш арминим бар. Униң үчүн немә қилишим керәк? Қандақ оқушта оқушум яки қайси җәһәттин қабилийәтлик болушум лазим? Сир болмиса, депутатларниң айлиқ мааши қанчә?

 Малика.

— Депутат болуш үчүн бәлгүлүк мутәхәссисликни егиләшниң һаҗити йоқ. Пәқәт өзиңиз таллавалған кәсипниң йетүк мутәхәссиси болушиңиз лазим. Тәҗрибә топлап, өз саһариңизда утуқларға йәтсиңиз, депутат болуш мүмикинчилигиңиз болиду. Униң үчүн пәқәт адил әмгәк қилиш һаҗәт. Әнди депутатларниң айлиқ маашиға кәлсәк, у 500 миң тәңгә әтрапида. — Уйғур мәктәплири үчүн нәшир қилиниватқан оқуш қураллири йетишмәйду. Оқуш-методикилиқ комплекслар министрликниң нәшир қилишқа рухсәт беридиған буйруғиниң тизимиға киргүзүлмигәчкә нәшир қилинмайдекән. Мошу мәсилиниң ақ-қарисиға йетип беришиңизни илтимас қилимиз.

Китапханичи.

— Бу мошу кәмгичә җиддий туруватқан мәсилә. Биз дәрисликләр бойичә бирнәччә қетим Пән вә билим министри билән учришишларни өткүздуқ. Мәлум болушичә, мәзкүр мәсилиниң йешилмәслигигә төвәндики камчилиқлар сәвәп болуветипту: 1. Мәктәп мәмурийити буйрутмини дурус бәрмәйду. 2. Буйрутма берилгән һаләттиму уни назарәт қилмайду. 3. Җай-җайлардики наһийәлик маарип бөлүмлири мәсилигә бепәрвалиқ билән қарайду. Бийил 3- вә 10-синиплар үчүн дәрисликләр чиқирилиду. Нәқ бу йәрдә шу 3- вә 10-синип оқуғучилириниң умумий сани толуқ берилсә, шу тизимға қарап, дәрисликләр нәшир қилиниду. Йәни оқуғучилар 100 пайиз дәрислик билән тәминлиниши мүмкин. Тәкитләш лазимки, бийил чиқирилған дәрисликләр әнди пәқәт төрт жилдин кейинла нәширгә тәйярлиниду. Демәк, бир жилдин кейин оқуғучиларниң сани көпийип кәтсә, дәрисликму йетишмәйду дегән сөз, шуңлашқиму мундақ әһвалда дәрисликкә қошумчә буйрутма берип, дәрисликләрни сетивелиш лазим болиду. Бу йәрдә дәрисликләрни сетиш үчүн әһвални бизниң нәшриятлардики хадимлиримиз, наһийәлик маарип бөлүмләрниң ярдими билән мониторинг қилип туруши керәк. Чүнки дәрисликниң чиқирилишиға мәктәпләрму, нәшриятму мәнпийәтдар. — Һөрмәтлик Мурат Абдирим оғли, өткәндә Сизниң Алмутида сайлиғучилар билән болған учришишиңизда Қарасай наһийәсиниң Алғабас йезисида йүз бәргән паҗиәлик вақиә һәққидә ейтип бәргән едим. Өмүрлүк җүптүм наһәқтин-наһәқ бирлириниң қоллиридин қаза болди. Мәзкүр җинайәткә мунасивити бар дәп гуман қилинған шәхсләрниң барлиғи қолға елинмиди. Сиз арилашқандин кейин мәсилә бираз орнидин қозғалған еди. Амма һазир тәргәв ишлири «әтә-өгүн» билән кейингә қалдурулуватиду. Маңа мәсилиниң ақ-қарисини ениқлашқа ярдәм бәрсиңиз.

Леким ҖАҺАНОВ.

Алғабас йезиси, Қарасай наһийәси. — Бу мәсилә бойичә шәхсән өзәм наһийәлик прокурор билән учраштим. Униңдин ташқири адвокатиңиз биләнму һәмсөһбәттә болдум һәм униңдин ишниң кетип бериши тоғрилиқ мени дайим хәвәрдар қилип турушни илтимас қилған едим. Шәхсән өзәм бирнәччә қетим сизгә телефонму қилдим. Әпсус, йә сиз, йә адвокат маңа ениқ бир мәлуматларни мошу кәмгичә бәрмидиңлар. Бу мәсилә бойичә наһийәлик прокурор билән йәнә бир қетим учришишни планлаватимән. Тәкитләймәнки, бу иш мениң дайим диққәт нәзәримдә. — Қазақстанда медицина һәқсиз дейилгән. Амма пулсиз һечбир ағриқханиға кирәлмәйсиз. Бу мәсилә дайим көтирилип келиватқан болсиму нәтиҗә йоқ. Бемарлар үчүн дөләт тәрипидин көрситилидиған һәқсиз медицинилиқ хизмәтләрниң көләми қандақ?

Асийәм.

— Соалиңиз үчүн рәхмәт. Бу мән сайлиғучилар билән учрашқан җайларда көп қоюлидиған соалларниң бири. Биринчи новәттә, һәқсиз медицинилиқ хизмәтләрни дөләтлик медицинилиқ мәһкимиләр вә дөләтлик буйрутмини орунлайдиған медицинилиқ мәһкимиләр көрситидиғанлиғини тәкитлигән дурус. Қазақстан Җумһурийити Һөкүмитиниң 2009-жилдики «Капаләтләндүрүлгән һәқсиз медицинилиқ хизмәт көрситишниң көләминиң тизимини тәстиқләш тоғрилиқ» қарариға мувапиқ, Қазақстан Җумһурийитиниң гражданлириға вә оралманларға һәқсиз капаләтләндүрүлгән медицинилиқ ярдәм бюджет һесавиға көрситилиду. Униң ичидә профилактикилиқ, диагноз қоюш вә медицинилиқ хизмәтләр бар. Йәни Қазақстан Җумһурийитиниң барлиқ гражданлири, җүмлидин балилар вә һамилдар аяллар һәқсиз медицинилиқ ярдәм елишқа толуқ һоқуқи бар. Һәқсиз көрситилидиған медицинилиқ хизмәтләрниң тизимини мән жуқурида тәкитлигән қарардин вә Қазақстан Җумһурийитиниң Саламәтликни сақлаш министрлигиниң сайтидин тепишқа болиду. — Сизниң депутатлиқ вакалитиңиз түгигәндин кейинки паалийитиңиз, кәлгүси реҗилириңиз бизни қизиқтуриду. Әгәр сир болмиса, мошу һәққидә ейтип бәрсиңиз.

Уйғур балиси.

— Депутатлиқ вакалитим түгигәндин кейин һөрмәтлик дәм елишқа чиқишни мәхсәт қиливатимән. Әгәр мениң билимим вә тәҗрибәм дөләткә керәк болса, өз паалийитимни йәни шу мәдәнийәт саһасида давамлаштуруш оюм бар. — Бүгүнки күндә йезилардики мәдәнийәт өйлири вә клублар беналириниң һалакәт гирвигидә турғанлиғи һечким үчүн сир әмәс. Штатлар йетишмәйду, мудир, бәдиий рәһбәр, һәтта, қаравул вә һойла сүпәргүчиниң вәзиписи бир хадимға жүкләнгән. Бу йөнилиштә йеңилиқ-өзгиришләр болидиған түри барму зади?

Гөзәл  қиз.

— Қазақстан Җумһурийити Һөкүмитиниң 2013-жили 17-июньдики «Вилайәтлик, җумһурийәтлик дәриҗидики шәһәрләрдә, наһийә, вилайәтлик дәриҗидики шәһәрләрдә вә йезилардики дөләтлик мәдәний тәшкилатларниң типлиқ штатлирини тәстиқләш тоғрилиқ» қарариға мувапиқ, йезилардики мәдәнийәт өйлириниң штат бирлиги кам дегәндә йәттә адәмдин ибарәт болуши керәк (башлиқ, мәдәний уюштурғучи, методист, бухгалтер, билет сатидиған кассир, билетларни тәкшүрәйдиған хадим, егилик бөлүмини башқурғучи һәм техникилиқ-егилик еһтияҗиға қарап штат бирлиги 16 адәмгичә болуши мүмкин). Шуниң билән биллә штат бирлиги йеза аһалисиниң саниға, йәрлик бюджетларниң мүмкинчиликлиригә қарап, тәстиқлиниду. — Мән Алмутидики «барахолкида» сода қилаттим. Өзәмниң ишимни башлаш үчүн банктин несийә алған едим. Амма һазир «барахолка», шуларниң қатарида  мән өз вақтида 150 миң АҚШ доллириға сетивалған сода орниму бузулуватиду. Бизгә базар рәһбәрлири тәрипидин һечқандақ ярдәм көрситилмиди. Әнди мән қандақ қилимән? Банктики несийәниму төләшкә чамам йоқ. Тәғдири маңа охшиғанлар көп.

Маһирәм.

— Бу мәсилидин хәвирим бар. Амма бу мәсилә бойичә маңа хәт арқилиқ мураҗиәт қилған вә ениқ мәлуматларни бәргән шәхсләр болмиди. Шуңлашқиму маңа беваситә мураҗиәт қилишиңизни сориған болар едим. — Буниңдин икки жил илгири Қазақстан Җумһурийитиниң Хәлиқ Қәһримани Мөрдүн Тейиповниң барлиқ орден-медальлири оғриланған еди. Мошу кәмгичә тәргәв ишлириниң һечбир нәтиҗиси йоқ. Шәхсән өзиңиз мошу мәсилигә арилишип ақ-қарисини ениқлап бәрсиңиз?

Илия ҚИЯСОВ.

Уйғур наһийәси. — Тәкитләш лазимки, биринчи новәттә, бу мәсилә бойичә йәрлик һоқуқ қоғдаш органлиридин җавап алғиниңиз тоғра... Әгәр униңдин һечқандақ нәтиҗә болмиса, қанунға мувапиқ, сизниң вилайәтлик вә җумһурийәтлик дәриҗидики һоқуқ қоғдаш органлириға мураҗиәт қилиш һоқуқиңиз бар. Әнди бу илтимаслардинму һечқандақ нәтиҗиләр болмиған әһвалда барлиқ һөҗҗәтләрни топлап, маңа әвәтип беришиңизни сораймән. — Туғулушидин нака балиларға қараш үчүн дөләт тәрипидин мәхсус «иҗтимаий хадимлар» бәлгүлиниду. Амма нака бала 18 яшқа толғанда бу имтияздин мәһрум болиду. Шу чағда униң келәчәк тәғдиригә ким җавапкәр? Мошу мәсилини Парламентта көтиришиңизни илтимас қилимән.

Нурбүви ӘЗИЗОВА.

Әмгәкчиқазақ наһийәси. — Қазақстан Җумһурийити Һөкүмитиниң 1997-жили 16-июньдики «Қазақстан Җумһурийитидики нака болуши, асриғучисидин айрилиши вә йеши бойичә дөләт иҗтимаий ярдәм пули тоғрилиқ» қануниға мувапиқ, нака болуш бойичә иҗтимаий ярдәм пуллири накалиқниң дәриҗисигә, йешидин қәтъий нәзәр, көрситилгән қәрәли давамида төлиниду. — Мән Уйғур наһийәсидики «Арзу» ансамблида ишләп, 2012-жил һөрмәтлик дәм елишқа чиқтим. Һазир 30 миң тәңгә пенсия алимән. Иккинчи өйүм болған шу ансамбльда йәнә бираз вақит ишләш хаһишим һәм күч-қувитимму бар еди. Амма рухсәт қилинмиди. Бу пәқәт маңа мунасивәтлик мәсилә әмәс. Пат-арида һаятини сәһнигә беғишлиған көплигән тәңтушлирим пенсиягә чиқип, керәксиз болуп қалиду. Соримақчи болғиним, бизниң ишләш хаһишимиз һәқиқәтәнму қанунға қарши болғиниму?

Җанарәм ДӘРАЕВА.

Уйғур наһийәси — Қазақстан Җумһурийитиниң қанунлирида пенсионерларни мәҗбурий түрдә ишқа орунлаштуруш мәсилиси көрситилмигән. Бу мәсилә ишбәргүчиниң яки тәшкилат, мәһкимә рәһбириниң хаһишиға қарап һәл қилиниду. Пенсия йешиға йәткән адәмләр мәзкүр мәсилә бойичә йәрлик иҗраий органларға вә иш билән тәминләш бөлүмлиригә мураҗиәт қилса болиду. — Һазир спорт саһасида утуққа йетиватқан яшларниң көпчилиги йезидин кәлгәнләр. Мениң пикримчә, мәлум дәриҗидә уларни һәқиқий қәһриман дәп аташқиму болиду. Сәвәви, йезиларда спорт билән шуғуллинишқа шараит аз һәм кәспий мәшиқләндүргичиләрму йоқниң орнида. Мошу мәсилә Парламентниң күн тәртивидә барму?

Қәйсәр.

— Һазирқи таңда Қазақстан Җумһурийитиниң Спорт вә тәнтәрбийә ишлири бойичә агентлиғи тәрипидин дөлитимиздә спортни қоллап-қувәтләш бойичә бирқатар чарә-тәдбирләрни әмәлгә ашуруш мәхсәт қилинмақта. Йезиларда спортни тәрәққий әткүзүш үчүн агентлиқ тәрипидин үч йөнилиштә иш елип бериливатиду: 1. 2010-жили 12-март күни Президентниң Астана вә Алмута шәһәрлири һәм вилайәтләр һакимлири билән өткүзгән мәҗлисидә бәргән тапшурмисиға бенаән җумһурийәт дәриҗисидә аддий спорт иншаәтлирини қуруш арқилиқ спорт инфрақурулумлирини тәрәққий әткүзүш. 2. 2014 — 2016-жиллар арилиғида җумһурийитимизниң спорт инфрақурулумлири йоқ барлиқ наһийә мәркәзлиридә сағламлаштуруш-тәнтәрбийә комплекслирини қуруш. 3. Йеза һакимийәтлиридә қошумчә штат бирлигини — спорт бойичә методист штатини ечиш. Бу методистлар йезиларда спортни тәрәққий әткүзүш мәсилилири билән шуғуллиниду. Һазир Алмута вилайитиниң йезилиқ һакимийәтлиридә мошундақ штат бирликлири ечилди. — Қанун бойичә мәктәпләрдә синиплар нәччә оқуғучи билән ечилиши керәк? Онинчи синиптин кейин оқуғучилар емтиһанларни тапшурамду? Оқуғучиларни онинчи синиптин кейин мәҗбурий түрдә чиқириветишкә муәллимләрниң, мәктәп мудириниң һоқуқи барму? Алмута шәһириниң Һөҗҗәт мәһәллисидики 156-мәктәптә уйғур тилида билим еливатқан балиларниң ата-анилири. — Оқуғучилар сани мәктәп шараитиға қарап бәлгүлиниду. Бәзи кичик мәктәпләрдә оқуғучи сани 15 — 18 болуши мүмкин. Уни наһийәлик маарип бөлүми билән келишип, һәл қилишқа болиду. Әнди умумий стандарт бойичә бир синипта 25 — 30 оқуғучи болуши шәрт. Мәктәп бойичә бир муәллимгә 10 — 12 оқуғучидин тоғра келиши керәк. 10-синиптин кейин емтиһан тапшурушни мәктәп мәмурийити педагогикилиқ кеңәшниң қарариға мувапиқ, қобул қилиши мүмкин. 10-синиптин кейин һечбир муәллим яки мудир оқуғучини мәктәптин чиқириш һоқуқиға егә әмәс. Амма тәртиви начар, оқуш үлгирими төвән айрим оқуғучи мәлум сәвәпләргә бола педагогикилиқ кеңәшниң вә наһийәлик комиссияниң қарариға бенаән мәктәптин чиқирилиши мүмкин. Бирақ мундақ вақиәләр наһайити аз учрайду. — Һазир елимиздики вә чәт әлләрдики алий оқуш орунлирида билим алған, утуқларға йәткән уйғур пәрзәнтлири һәққидә гезитимиз сәһипилиридин оқуп жүримиз. Бирақ, немишкиду, дөләт органлирида ишләватқан миллитимиз вәкиллири камдин-кам. Уйғур яшлириниң дөләт хизмитидә ишлигүси кәлмәмду яки буниң  башқа сәвәплири  барму?

Диля.

— Мениңчә, бу һәрбир адәмниң шәхсий иши. Қазақстан Җумһурийитиниң Конституциясигә мувапиқ, һәрбир граждан әмгәк қилишқа вә өзиниң паалийитини таллашқа һоқуқи бар. Униңдин ташқири Қазақстан Җумһурийитиниң гражданлири дөләт органлириға вә йәрлик өзини өзи башқуруш органларға сайлашқа вә сайлинишқа, шундақла дөләт хизмитидә ишләшкә толуқ һоқуқи бар.

«Уйғур авазиниң» қобулханисиниң новәттики меһмини — Сәудийә Әрәпстанида истиқамәт қилидиған жуқури диний билимгә егә өлима Муһәммәт Йүсүп. Динимизға мунасивәтлик соаллириңлар болса мошу жилниң 18-август күнигичә телефон арқилиқ қоюшуңларни яки гезитимизниң электрон почтисиға (u_avazі@maіl.ru) йоллишиңларни сораймиз.