• Әнҗуман
• 11 Желтоқсан, 2014

«Қазақстандики әхбарат җәрияни: заман тәливи вә еһтияҗи»

Өткән җүмә күни Әл-Фараби намидики Қазақ дөләт миллий университетида «Қазақ газеттері» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғиниң 15 жиллиғиға беғишланған «Қазақстандики әхбарат җәрияни: заман тәливи вә еһтияҗи» мавзусида хәлиқара илмий-әмәлий әнҗуман болуп өтти. Униңға жирақ вә йеқин чәт әлләрдин әхбарат саһасиниң вәкиллири, җумһурийәттә нәшир қилинидиған мәтбуат васитилириниң хадимлири вә ҚазДМУниң журналистика факультетиниң студентлири қатнашти. Әнҗуманни мәзкүр билим дәргаһиниң Иҗтимаий тәрәққият бойичә проректори Шолпан Жаманбалаева киришмә сөз билән ечип, баш қошушниң мәхсәт-муддиасидин хәвәр бәргәч, көпчиликни униң меһманлири билән тонуштурди. Андин сөз новитини «Қазақ газеттері» ҖЧЙниң Баш мудири — Муһәррирләр кеңишиниң рәиси Жумабек Омар оғли Кенжалинға бәрди. У өзи рәһбәрлик қиливатқан йолдашлиқниң паалийити тоғрилиқ доклад билән сөзгә чиқти: 1999-жили һули қурулған «Қазақ газеттері» ЖЧЙниң «Ана тілі», «Экономика», «Уйғур авази» гезитлири билән «Ақиқат», «Мысль» вә «Үркер» журналлири Ахмет Байтурсынов ейтқандәк, «хәлиқниң көзи, қулиғи һәм тилиға» айланди дәп ейтсақ, мубалиғә болмайду. Шундақ қилип, мәзкүр йолдашлиқниң тәркивидики қәрәллик нәширләр тил, тарих, мәдәнийәт, әдәбият һәм мәнивий байлиқлиримиз, хәлқимизниң иҗтимаий мәсилилири билән бүгүнки һаят нәпәсини, шундақла Тунҗа Президентимиз Нурсултан Әбиш оғли Назарбаевниң дана сәяситини тәрғип қилиш бойичә Қазақстан Җумһурийитидә өзигә хас орунға егә чоң бир медиахолдингқа айланди. — Биз һазир әҗдатлиримиз арман қилған бир заманда һаят кәчүрүватимиз, — дәп сөзини давамлаштурди натиқ. — Қазақ елиниң нами дунияға тонулуп, аброй-инавити ашти. Мустәқилликниң қәдир-қиммитини чоңқур чүшинип, униң раһәт-парағитини көрүватимиз. Амма һәрқандақ җәмийәтлик тәрәққият йолиниң дағдам болмайдиғанлиғи ениқ. Камчилиқ яки қийинчилиқларсиз өмүр сүрүш бу хам-хиял дәп ейтсақму болиду. Бизниң қәләмдашлиримиз мошу һәқиқәтни жүрәк қатламлиридин өткүзүп, көп мәсилиләргә өткүр аң-сәвийәси бойичә яндишип, қәләм тәвритиватқанлиғи һәркимни хошал қилиду. Әлвәттә, камчилиқларни көрүп туруп, униңға диққәт ағдурмаслиққиму болмайду. Өткүр тәнқитләр йезилиши тегиш. Җәмийәтниң риваҗлинишиға тосалғу болуватқан парихорлуқ билән коррупциягә күришиш лазим. Бирақ йезилған тәңқит бәлгүлүк бир топларниң өзара өч елиш мәнбәсигә айланмаслиғи керәк. Тәкитләш керәкки, йолдашлиқ тәркивидики қәрәллик нәширләрниң һәрқайсиси өз алаһидилигигә егә. Бу җәһәттин медиахолдингниң карван беши сүпитидә паалийәт елип бериватқан «Ана тили» гезитини тилға алимиз.  Өзиниң тарихини 1990-жили 22-марттин башлиған бу гезит чарәк әсиргә йеқин вақит гезитханларниң әйнигигә айланди. Намидин чиқип турғинидәк, мәзкүр нәшир «Тилларни қоллиниш билән тәрәққий әткүзүшниң 2011 — 2020 жилларға беғишланған программисини» пәйдин-пәй әмәлгә ашурушқа өзиниң салмақлиқ һәссисини қошуп келиватиду. Бу йөнилиштә қазақ зиялилириниң оқурмәнләргә ой салидиған мақалилири йоруқ көрүп, һәрхил дәриҗидики «дүгләк үстәл» һәм конференцияләр өткүзүлүватиду. Шундақла гезит өзини-өзи көпчиликкә тонутуштиму бирқатар лайиһиләр бойичә иш жүргүзүп, «Ана тіліниң аруы» вә «Ана тіліниң султаны» байқашлирини елимизниң алий билим дәргаһлириниң базисида уюштуруватиду. Пурсәттин пайдилинип, бизниң һәрхил чарә-тәдбирлиримизгә яр-йөләк болуватқан Әл-Фараби намидики Қазақ дөләт иллий университетиниң рәһбәрлигигә миңлиған оқурмәнләр намидин миннәтдарлиғимни изһар қилимән. Медиахолдинг тәркивидики өз алаһидилигигә егә нәширләрниң бири «Экономика» гезитидур. Гезит дәвир һәм оқурмән тәливигә бенаән, дунияға кәлгән десәкму болиду. У икки тилда, йәни қазақ вә рус тиллирида нәшир қилинип, гезитханларниң ихтисат саһаси бойичә йеқин мәслиһәтчисигә айланди. Гезитни Қазақстан Җумһурийити Президенти мукапитиниң лауреати Ахас Тажутов башқуриду. Жумабек Кенжалин нәшир қилиниватқиниға 58 жил болған, җумһурийәттики милләтләрара достлуқни тәрәққий әткүзүштә алаһидә роль атқуруватқан «Уйғур авази» гезити тоғрилиқ тәпсилий тохтилип, мундақ деди: — Алмута вилайитиниң үч наһийәсидила 15 миңға йеқин муштирилириниң болуши бу нәширни уйғурларниң қанчилик дәриҗидә қәдирләйдиғанлиғини испатлайду. Һазирқи заманда бир нәширгә мошунчилик оқурмән топлаш интайин қийин мәсилә. Бу болсиму, гезиттики қәлими пишқан һәм тәҗрибилик журналистларниң тинимсиз әмгәк-әҗри бәдилигә кәлгән утуқ. Буниңдин ташқири Жумабек Кенжалин ҖЧЙ йенида нәшир қилиниватқан «Мысль», «Ақиқат» вә «Үркер» журналлириниң тарихи билән уларниң җәмийәттә алидиған орниға тохтилип, «Ақиқат» журналини көрнәклик шаир М.Мақатаев намидики мукапатниң лауреати Аманхан Әлім, әнди «Мысль» журналини Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, сәясәтшунас Сейдахмет Қуттықадам, «Үркер» журналини болса язғучи, Алаш мукапитиниң лауреати Қуандық Түменбай башқуриватқанлиғини алаһидә тилға алди. Сөзиниң ахирида Баш мудир ҖЧЙ йенида заман тәливигә мувапиқ, Интернет редакциясиниң қурулғинини вә һәрбир нәширниң алаһидә сайти бар екәнлигини вә шундақла келәчәктә сайт ишини техиму җанландуруш керәклигини, шундақла сағлам һаят тәрзини тәрғип қилиш мәхситидә һәр жили спорт оюнлири бойичә, шуниң ичидә шахматтин турнир өткүзүлүватқанлиғини алаһидә тәкитләп өтти. Андин язғучи-публицист, қазақ журналистикисиниң ветерани Сарбас Ақтаев тәбрик сөзгә чиқип, «Қазақ газеттері» ҖЧЙни башқуруватқан Жумабек Кенжалинниң ишбиләрмәнлиги түпәйли, жуқурида нами аталған гезит-журналларниң паалийити җанлинип, улар өз оқурмәнлири билән үз көрүшүш мүмкинчилигигә егә болуватқанлиғини һәм мошу йәрдә Баш мудирниң бебаһа әмгигини лайиғида баһалаш керәклигини қәйт қилди. «Мысль» журналиниң баш муһәррири, Қазақстанниң Пәхрий журналисти Сейдахмет Құттықадам сөз болуватқан мәсилиләргә мунасивәтлик ой-пикирлири билән ортақлишип, аләмшумуллаштуруш дәвридики Интернетниң мәтбуат саһасиға болған иҗабий вә сәлбий тәсиригә тәпсилий тохталди. — Һазир телевизия вә Интернет асасий күч һесаплиниватиду — деди натиқ. — Лекин улар хәлиқниң көңлидикини тепип, әхбарат йәткүзүватиду, дәп ейтишқа әсла болмайду. Шуниң үчүн бәзи мәмликәтләр қайтидин өз пухралирини китап, гезит-журналларни оқушқа дәвәт қилмақта. Бизму буниңдин ибрәт алсақ болиду. Журналистика факультетиниң декани С.Медеубекулы қурулғиниға 15 жил толуватқан «Қазақ газеттері» ҖЧЙниң рәһбәрлигини мубарәк тойи билән тәбрикләп, университет намидин атиған соғисини тапшурди һәм қазақ мәтбуатиниң өсүп-риваҗлинишиға салмақлиқ төһпә қошуватқан мәзкүр йолдашлиқ ишиға утуқ тилиди. Андин у «Һазир яшлиримиз гезит яки китап оқумайду» дегән пикиргә қошулмайдиғанлиғини йәткүзүп, мундақ деди: — Биз йеқинда журналистика саһаси бойичә мәктәп оқуғучилири арисида конкурс уюштурған едуқ. Шуниңға җумһурийитимизниң җай-җайлиридин Интернет арқилиқ 900дин ошуқ әмгәк келип чүшти. Әгәр улар гезит-журнал вә китап оқумиса, бу билимни қәйәрдин алиду? Буниңдин шундақ нәтиҗә чиқиришқа болидуки, яшлиримиз арисида гезит вә китап оқушқа қизиқидиғанларму йетәрлик. Шуңлашқа уларни «китап оқумайсиләр» дәп тәңқитләверишниң һаҗити йоқ. Әнҗуман давамида сөз новитини алған Белоруссиядин кәлгән алим, психология пәнлирини доктори Владимир Янчук Қазақстан Җумһурийитидә төзүмлүкниң өсүватқанлиғи вә мәдәнийәтләрара мунасивәтниң жуқурилиғи башқиларға үлгә болуватқанлиғини мәмнунийәт билән тилға алди. Варшава университетиниң профессори, доктор Владимир Гоголек болса, Европа әллиридики мәтбуат васитилириниң иш-тәҗрибиси тоғрисида ейтип келип, Европида әхбарат тарқитиш җәмийәттә муһим роль атқурғучи васитә сүпитидә қобул қилинидиғанлиғини һәм бериливатқан хәвәрләрни тәһлил қилиш арқилиқ һәтта президент вә парламент сайламлирида кимниң утуқ қазинидиғанлиғини ениқлаш мүмкин екәнлигини алаһидә тәкитлиди. Мәлумки, кейинки вақитларда һөкүмәт қаримиғидики мәһкимиләрни хусусийлаштуруш мәсилиси көтириливатиду, уларниң қатарида мәтбуат васитилириму бар. Мәзкүр баш қошушта мошу муәмма тоғрисидиму сөз болуп, һәрким өз ой-пикирлирини ейтти. Ахирида университетниң профессор Темирбек Қожакеев намидики Мәҗлисләр залида «Мәтбуат васитилириниң паалийитидики дуниявий өзгиришләр. Қазақстанниң алаһидиликлири» мавзуси бойичә секция мәҗлислири өткүзүлди. Мәшүр САСИҚОВ.