• Йеңилиқлар
• 13 Ақпан, 2015

Мәнавият мәйданидики мискинлик

Өтмүш вә бүгүн: яминини қалдуруп, яхшисини алайли/ Хәлқимиздә «Устаз қәлбиңгә билимдин нур қуйиду, нәққаштәк өчмәс қилип гүл ойиду» дегән дана гәп бар. Һәқиқәтәнму шундақ. Бирла мисал. Әң еғир уруш жиллиридиму устазлар яш әвлат қәлбигә мәрипәт уруғини чечишни тохтатмиған. Һәтта, улар өз вақтида оқалмиғанлар үчүн кәчки мәктәпләрдә әмгәк қилип, көпчиликниң саватини ечишқа көп күч чиқарған. Йеңидин Кеңәшләр Ели орниған пәйтләрдә болса, биринчи новәттә, адәмләрни наданлиқтин қутулдуруп, уларни саватлиқ қилип йетилдүрүшкә алаһидә көңүл бөлгән. Шуңлашқа мөтивәр атилиримиз билән нураний анилиримиз устазниң қәдир-қиммитини яхши билгән. Дәрвәқә, өткән әсирниң 60 — 80-жиллири йезиларда көпчилик ата- анилар бар бисатини сетип, балилириниң муәллимлик кәспини егилишигә зәмин яритишқа тиришқан. Шу дәвирләрдә Абай намидики Қазақ педагогика институти филология факультетиниң уйғур бөлүмидә йезилардин кәлгән йүзлигән уйғур балилири оқуп йетилди. Мәзкүр билим дәргаһини тамамлиған яш мутәхәссисләрниң көпчилиги йезиларға қәдәм тәшрип қилип, яш әвлатқа чоңқур билим, аңлиқ тәрбийә бәрди. Уларниң қәдир-қиммити жуқури һәм бөләкчә салапәт-сөләткә егә еди. Шуңлашқа оқуғучилиқ пәйтлиримиздә муәллимләрниң кочида келиватқинини көрсәк, уларниң салапитигә қарап тәп тартип, башқа коча билән кетәттуқ. Үч-төрт муәллим кочида сөһбәтлишип турса, йенидин өтүштин әйминип, гепи түгигичә бир чәттә күтүп тураттуқ. Мабада муәллимләр биз, оюн балилирини, тәртипкә чақирип, қаттиғирақ вақирап қойса яки аччиғиға пәс келәлмәй ноқуп қойғинини ата-анилиримиз кимду- бирлиридин аңлап қалса, пәрзәндини әмәс, әксичә, муәллимни яқлатти. «Муәллим бекардин-бекарға вақиримайду яки қол көтәрмәйду, демәк, силәр уни шу дәриҗигә йәткүздүңлар» дәп җемиләп, устазларниң алдидин тоғра өтмәй, уларни дайим һөрмәт қилишқа дәвәт қилатти. Һазирчу? Аччиқ болсиму етирап қилишимиз керәкки, һазирқи заманивий балилар муәллимни һөрмәтләштин қеливатиду. Һәтта бәзи чоң синипниң балилири мәктәпкә йеңидин кәлгән яш муәллимләрдин тәп тартмай, улардин тамака сорап чекиду. Муәллим билән шагирт арисида йүз бәргән мону бир вақиәни аңлап, муәллим қәдриниң кетиватқанлиғиға ечиндим. Уйғур мәктәплириниң биридә ишләйдиған бир муәллим 9-синип оқуғучисини дәристә теч олтармиғини үчүн вақирап қойған. Тәнәпус пәйтидә дәристә болған вақиәни аңлиған байиқи тәртипсиз оқуғучиниң 11-синипта оқуйдиған акиси муәллимни дәлиздә тутувелип, синипдашлириниң көзичә яқисидин елип сиртқа сөрәп маңған. Бу тәртипсизликни көргән икки-үч муәллим уларни аран аҗритивалған. Чүшәнсәк, бу тәлим-тәрбийиниң аҗизлиғидин болған нәрсә. Ечинарлиғи, бәзи муәллимләрниң гәп-сөзи, шагиртлири алдида өзини тутуши «муәллим» дегән шәрәплик намға лайиқ әмәс . Һә, ундақ муәллимләрни һечким көзгә илмайдиғанлиғи һәқиқәт. Йошуридиғини йоқ, һазир бәзи «йеңи ата-анилар» мәсилиниң ақ- қарисиға йәтмәйла, балисиниң гепини қилип мәктәпкә девәйләп келиду. Шуңлашқа һазир, болупму йеза мәктәплиридә паалийәт елип бериватқан муәллимләрниң тәңдин-толиси айрим тәрса ата-аниларниң көңлини елип, дегинини орунлашқа мәҗбур. Сир әмәски, һазир айрим муәллимләр бир- икки қабилийәтлик шагирт йетилдүрүп чиқса, шуниңға хуш болуп жүрүватқан. Немишкиду, иҗадий издинишни халимайду. Әйтәвир, 45 минутлуқ дәрисни зорға өткүзидудә, қәғәз йүзидә һәммини «рәтләп» қойиду. Айрим яш муәллимләр пәқәт дәрислик мәтини биләнла чәклинип қеливатқан, башқа ейтари йоқ. Әмгигини шагиртлири билиминиң сүпити билән әмәс, айлиқ мааши билән өлчәватқан устазлар көпийип кәтти. Ейтмасқа болмайдиған йәнә бир муһим мәсилә, һазир муәллимләрниң «жүкиму» еғирлашти. Мәсилән, муәллимләр нурғун вақтини мәктәптин ташқири өткүзүлидиған һәрхил чарә-тәдбирләргә сәрип қилишқа, шундақла дәстә-дәстә папкиларни топлашқа мәҗбур. Тәҗрибилик устазларниң ейтишичә, мәктәпләргә жуқуридин пат-патла «ат чепип» йетип келидиғанларму муәллимниң билим бериш дәриҗисигә әмәс, бәлки жиғип- топлиған папкилириниң саниға һәм пән кабинетлириниң сүпәтлик безәндүрүлүшигә баһа бериду, халас. Җәмләп ейтсақ, бүгүнки заман муәллими өзлиригә сүпәтлик билим, аңлиқ тәрбийә бәргән тәҗрибилик устазлириға охшаш, милләт еһтияҗини тоғра чүшәнгән һалда, шагиртлириниң қәлбигә милләтпәрвәрлик, вәтәнпәрвәрлик һис-туйғуларни сиңдүрүшкә интилиши шәрт. Дәвирниң, түзүмниң өзгиришидин қәтъий нәзәр, миллий кимлигимизни унтумайли, қериндашлар! Шәмшидин АЮПОВ.