• Достлуқ риштилири
• 21 Мамыр, 2015

Тәғдир

(Болған вақиә изидин)/ Яз айлириниң ахирқи күнлири еди. Йәргә йоруқ чүшмәй сиртқа чиққан Сергей көктә чақнап турған юлтузларға қарап, чоңқур ойға чөмди. Һәтта у кәйнидин әгишип чиққан оғли Тельманниму байқимиди.     —     Дада, немә болдиңиз, ағриватамсиз? – дәп йениға кәлди оғли. —   Яқ, оғлум, бир пәс таза һаваға чиқай дедим. Немишкиду, бүгүн уйқум қечип, яхши ухлалмидим. Әндишә қилма, балам. Һәрхил ой-хияллар илкидә Тельман ишиға бираз кечикип кәлди, бирақ  қоли задила ишқа бармиди. Кәчтә өйигә кәлгәндә, Тельман аписи Қарлиғаштин дадисиниң немә үчүн мүҗәзиниң болмай жүргәнлигини  сориди. — Буниңдин үч-төрт жил илгири дадаң Украиниға кәтмәкчи болған. Лекин туюқсиз ағрип қелип, бу арминиға йетәлмиди — деди Қарлиғаш сәл мәйүслинип. — Һазир, өзәң билисән, Украинида уруш болуватиду. Бу әһвал  дадаңниң үмүт-арзусини техиму күмпәйкүм қиливәтти. Мениң бир-икки қетим «Немә шунчә өзиңизни қийнайсиз? Украинидиму течлиқ болиду, шу вақитта  һәммимиз берип, туғулған жутиңизни тапимиз» дегән сөзлиримму униң ой-хиялини өзгәртмиди. Әксичә, у маңа рәнҗигән әлпазда «Ундақ үзә ойлима. Қериндашлар бир-биригә оқ етишип, өзара урушиватса, шәһәрләр, йезилар вәйран болуватса,  қандақ ғәм қилмайсән?» дәйду. Тельман аписи билән узақ муңдашқандин кейин, дадисини  киндик қени  тамған жутиға апирип келидиған болди. Әтигәнлик нашта пәйтидә  Тельман  бу ойини дадисиға ейтти. Шу күни Сергейниң уйқиси кәлмәй, дәһшәтлик уруш жиллирини  әслиди... Сергейниң аписи саламәтлигиниң начарлиғиға қаримай, таң сәһәрдә етизға кетип, күн патқанда келәтти. Сергей һәр күни һәдиси билән яңию масақдашқа баратти.  Әйнә шундақ күнләрниң биридә өйигә кәлсә туюқсиз аниси вапат болупту. Шундақ қилип, тәғдир Сергейни Қазақстандики балилар өйиниң биригә елип келиду. Аридин көп өтмәй ятақханида орун йетишмәйватқанлиғини һәм мәктәп йешидики балиларни оқутуш һаҗәтлигини ейтип, уларни җай-җайларға тәклип қилиду. Хулләс, Сергей Турди вә Һурләм исимлиқ уйғур аилисиниң өйигә орунлаштурулиду. Сергей уйғурчә билмигәнликтин, хелә вақит өйдикиләр билән шәрәт арқилиқ сөзлишип жүрди. Шундақ қилип, Сергейниң икки жилдәк һаяти мошу кичиккинә тағ бағридики йезида өтти. Вақит алдираңғу, төрт пәсил бир-бири билән алмишип өтүвәрди. Сергей яхши сөзләлмисиму, уйғур тилини убданла чүшинидиған болуп қалди. Балиларниң ичидә Тельман униң билән қурдаш болғанлиқтин, иккиси дайим биллә жүрәтти. Өйдикиләр биләнму ичәкишип, уларға меһир бағлап қалди. Һурләм һәдини «тетя Нурия», Турди акини «дядя Толя», әнди  уларниң чоң оғлиниң исми Тохтахун, қизиниң Һалбүви болғачқа, уларға тили кәлмәй «брат», «сестра»  дәп атайдиған болди. Турди ака һөкүмәт тәрипидин берилидиған кийим-кечәк, озуқ-түлүкни әкәлгән күни балиларниң хошаллиғида чәк болматти. Арилап кийимләрни Тельман кийивалса, Һурләм ана дәрру уни йәштүрүп, Сергейға кийгүзәтти. Бирдә тоқ, бирдә ач жүрсиму, тағ бағридики йезида яшаватқан  аддий, дилкәш, меһриван, әмгәкчан, ирадилик әшу аилә әзалирини, болупму Һурләм анини Сергей мәңгү ядида сақлап қалған еди. Бир күни  наһийәдин ат чаптуруп йетип кәлгән бир чапармән Сергейни балилар өйигә елип маңғинида, һәммиси жиғлашти, болупму Һурләм һәдә билән Тельманниң машининиң қариси жүткичә қарап турғини Сергейниң  һели көз алдида... Вақит немә дегән алдираңғу?! Һәш-пәш дегичә Сергейму әр йәтти. Балилар өйидә өзигә охшаш уруш жиллири ата-анисидин айрилған Қарлиғаш  исимлиқ қазақ қизи билән тонушуп, аилә қурди. Иккиси бир қиз, бир оғул тепип, нәврә-чәврә сөйүпму үлгәрди. ...Сергей кәчки ғизаға олтарғанда, аяли Қарлиғашқа әтә Уйғур наһийәсиниң мәркизи — Чонҗа йезисиға көмүр апиридиғанлиғини ейтип, керәклик нәрсиләрни тәйярлап қоюшни әскәртти. Таң сәһәрдә йолға чиққан Сергей бу наһийәгә илгири жүк бесип маңмиғанлиқтин, тәбиәт мәнзирисидин, йолниң икки тәрипидики бостанлиқлардин зоқлинип кетип баратти. Икки-үч саат йол меңип, йолдики ашханиларниң йениға келип тохтиди. Ашхана ичи тарирақ һәм адәмләргә лиқ толғачқа, чәттирәк бир орунға келип олтарди. Тамақ ичип олтарған шоферларниң «Чонҗа» дегән сөзини аңлап қалди. Орунсиз болсиму қазақчә «Силәр Уйғур наһийәсидинма?», дәп сориди. Рус балисиниң таза қазақ тилида сөзлишишигә һәйран болған шоферлар «Немә болди?», дәп сориведи: «У тәвәгә мән биринчи қетим көмүр елип кетип баримән», деди уйғурчилап. Улар мийиғида күлүшүп, «Бизниң кәйнимиздин маңсаң, топ-тоғра шу йәргә барисән» дейишти. Сергей шофер жигитләргә миннәтдарлиқ билдүрүп, уларниң кәйнидин маңди. Наһийә мәркизи — Чонҗа йезисиға кәлгәндә, кәч кирип кәткәнликтин, өзини Анадулла дәп тонуштурған шофер жигит Сергейни өйигә башлап әкәтти.  Һойлиға кириши биләнла өйниң ишигини ечип егиз бойлуқ, толуқ кәлгән аял чиқип, меһманға һозурханлиқ билдүрүп, уни ичкиригә тәклип қилди. «Мениң исмим Сергей», дәп таза уйғурчә сөзләп, өзини тонуштурди. Тамақ ичилип болғандин кейин Анадуллиниң аяли Дилбәр җоза үстидикиләрни жиғиштурғач: «Тамақни ашуруп қоюпсиз, ләңмән охшимай қаптидә?», дәп меһманға соал нәзәридә бақти. — Яқ, яқ! Наһайити дәмлик бопту, әслидә уйғурлар интайин меһмандост, аяллири тамаққа уста келиду, — дәп Сергей Дилбәргә миннәтдарлиғини билдүрди. — Сөзиңизгә қариғанда уйғурлар билән хелә қоюқ арилашқан көрүнисиз? — Кичик чеғимда бир уйғур аилисиниң өйидә он жилға йеқин туруведим. Қанчә жиллар өтсиму, мән әшу аилини унтуған әмәсмән һәм шу аилә әзалирини бир көрүш арминим бар. Сергейниң әкәлгән көмүрини Ақсуға, Турди акиниң  дукиниға апирип чүширидиғанға келишип, йетип қалди. Турди ака  бүгүнму адәттикидәк әтигән келип,  дукинини  ечишиға  көмүр басқан машина келип тохтиди. Турди ака Анадуллиға: «Көмүр чиқиватқан Россиядин униң башлиғини биллә елип кәлмигәнсән?» дәп чақчақ арилаш уларниң алдиға чиқти. «Байқап сөзлә, уйғур билән қазақ тилини бу яқ иккимиздин яхширақ билиду», деди Анадулла. Өз новитидә Сергейму: «Әссаламу әләйкүм» дәп икки қолини Турди акиға сунди. «Ваәләйкүм әссалам»,  дәп Турди ака Сергейға тиклинип қариди. Сергейниң тәғдиридин вақип болған Турди ака уни һәдиси Һурләм аниларниң өйигә  башлап апарди.  Һойлиға киргәндә, меғиз чеқип йегән япилақ йоған ташни көргән Сергейниң жүриги  соқуп, тили сөзгә кәлмәй қалиду. «Мүмкин әмәс, мүмкин әмәс, оңумму йә чүшүмму», дәп өзи өзигә соал қоюп, һәс-һәс болуватқинида, Һурләм момай өйдин чиқиду. — Нурия апа, мени тонумидиңизма? Мән баққан балиңиз Сергейғу! — Вай, җеним балам, асмандин чүштүңму? Балисини тонумайдиған ана боламдиған, — дегән пети Сергейни қучақлап, бағриға басти. Ана билән бала өзлирини туталмай үнлүк жиғлишип кәтти. Жиғиниң үнини аңлап, өй ичидин Тельман, Тохтахун, Һалбүви жүгришип чиқти. Улар натонуш бир рус жигитини қучақлап жиғлаватқан аписини көрүп, аң-таң болушти. Уруштин кейинки еғир жиллири бир оюн-бир қоюн болуп мошу өйдә биллә өскән Сергейни Тельман бирдинла тонуп, «Сергей!» дегән петичә жүгрәп келип қучақлап, уни йәрдин дәссидә көтирип, бир-икки пеқиритивәтти. Шу күни узун жиллардин кейин тепишқан ана билән бала, қериндашлар өткән күнлирини әсләп, түн йеримғичә кирпик қақмиди. Сергей өзи билән биллә балилар өйидә чоң болған Қарлиғаш исимлиқ қазақ қизиға өйлинип, бир оғул, бир қиз сөйгәнлигини, оғлиниң исмини «Тельман» дәп қойғанлиғини ейтти. Мана, мошу вақиәдин кейин аридин 25 жил өтти. Һурләм һәдә, Тельман, Турди акилар бақилиқ болуп кәткән болсиму, Сергей һәр жили 9-Май Ғалибийәт күни оғли Тельман билән аяли Қарлиғашни әгәштүрүп, Ақсуға келип, уларниң қәбригә  берип, Қуръан оқутуп, дуа қилип қайтиду.     Турсун ШӘМӘКОВ, пешқәдәм устаз, Уйғур наһийәсиниң Пәхрий граждини.