• Сәнъәт
• 25 Маусым, 2015

Нахшилирида һаят мәзмуни

Талант адәмгә Алла бәргән қудрәтлик күч болғачқа, уни бәндидин һечким тартип алалмиса керәк. Бәзидә турмушта учрап туридиған хилму-хил тосалғулуқларни йеңишкә йәнила шу Алланиң өзи күч-қувәт берип, һәрқандақ шараитта талантини намайиш қилишқа мүмкинчилик яритидекән. Бүгүнки мақалимизниң қәһримани Абдуразақ Һәмраевниң ата-анисиниң қарши болушиға қаримай, сәнъәт йолини таллавелиши бу пикримизгә йәнә бир мисалдур.Кеңәш дәвридә динға болған һәрхил чәкләшләргә қаримай, исламниң пәризлирини орунлап яшиған аилидә чоң болған Абдуразақ бу мәшәқәтлик  йолни жүрәк хаһиши билән таллавелип, өмриниң 60-даваниға көтирилгән бүгүнки күндә хәлқиниң муңи сиңгән нахшилирини һаятиниң мәзмуниға айландуруп яшап кәлмәктә. Чүнки у кичигидин сазәндә хошниси Давут һапиз, дәсләпки устази Абдумүлүк Бәраев яңратқан муңлуқ нахша-аһаңларға ашиқ болуп, жумран қәлб тарлирини уйғур миллий саз әсваплириниң тарлириға чигивәтти. Шуңлашқа Челәк йезисидики А.Розибақиев намидики мәктәпниң башланғуч синипида оқуватқан чағлиридин башлапла бәдиий һәвәскарлар өмигигә қатнишип, устазлиридин дутар-тәмбүр челишни үгәнди. Тәлийи оңдин келип, Абдуразақ Һәмраев 8-синипни пүтәргән 1970-жили Сәмәрқәнт музыка училищесида уйғур бөлүми ечилғанда, композитор Низамдун Кибиров таллап, шу билим дәргаһиға оқушқа елип барған талантлиқ 22 жигит-қизниң тәркивидә уму болуп, балилиқ арманлириниң рояпқа чиқишиға йол ечилиду. Бу йәрдә оқуп, кәспий билимгә егә болған Абдуразақ Һәмраев 1974-жили җумһурийәтлик дөләт Уйғур музыкилиқ комедия театри тәркивидики «Нава» ансамблиға дапчи болуп хизмәткә орунлишиду. Кәспий билимини техиму мукәммәлләштүрүп, музыкиниң қир-сирлирини техиму чоңқур үгинишни мәхсәт қилған А.Һәмраев 1975 — 1980-жиллири иштин қол үзмәй  Алмутидики консерваториядә тәһсил көриду. 40 жилдин ошуқ вақит «Нава» ансамблида дапчи болуп келиватқан Абдуразақ Һәмраев маһир дапчи сүпитидә өз хәлқимизгила тонулмай, Қазақстандин бөләк Мустәқил Дөләтләр Һәмдостлуғи тәркивидики әлләрдә вә Венгрия, Индия, Авғанстан, Пакстан, Түркия охшаш жирақ чәт әлләрдә, шундақла нахшилири кәң таралған ШУАРда гастрольлуқ сәпәрдә болуп, уйғур сәнъитини җаһан сәһнисидә тонутушқа зор төһпә қошуп келиватиду.  Болупму Авғанстанға болған гастрольлуқ сәпири һелиғичә униң ядидин кәтмәйду. Улуқ Вәтән урушиниң зәрдавини чәккән сабиқ кеңәш елидә течлиқта яшаватқан җәңчилиримизниң өткән әсирниң ахирида Авғанстанда қан кечип, җенини қурван қилғанлиғи қанчилигән аилиләрниң арамини йоқитип, жүрәклирини зедә қилди десиңизчу?! Абдуразақ Һәмраев бу урушқа қолиға қурал тутуп кирмисиму, у қолиға уйғурниң миллий саз әсвави — дап тутуп, Авғанстанниң җәң болуватқан тағлиқ қишлақлирида өлүм билән өмүр арисида жүргән бәйнәлмиләл-җәңчиләр һадуқ алған пәйтләрдә уларға концерт көрситип, роһини көтәрди. Бу ховуплуқ сәпәрдә кәсипдиши, уссулчи Адаләт Әкбәрова иккисини Алланиң қудрити сақлап, улар әлгә аман-есән қайтип кәлди. У күнләр тоғрилиқ жиллар өткәндин кейин әсләп ейтиш оңай болғини билән, етилған оқниң үни қулиғиңниң түвидә аңлинип, жүригиң қорқунучтин титирәп турған дәл шу пәйтләрдә, сиртиңдин һечнәрсини билиндүрмәй дап челип, уссул ойнап, җәңчиләрниң көңлини көтириш һәркимниң қолидин келивәрмәйду. Өткән жили Уйғур театриниң 80 жиллиғиға беғишланған тәнтәнидә Абдуразақ Һәмраевниң «Бауыржан Момышұлы» медали билән мукапатланғанлиғи, шу бир тәшвишлик жилларда бәйнәлмиләл-җәңчиләр қатарида Авғанстанда көрсәткән җасарити вә әрлигиниң һели унтулмиғанлиғи... Русларниң «Талантлиқ адәм һәртәрәплимә талантлиқ» дегән дана ибариси Абдуразақ Һәмраевқиму тәәллуқ болса керәк. Сәвәви, у «Нава» ансамблиниң сазәндисила әмәс, онлиған нахша иҗат қилған иҗаткар сүпитидиму сәнъәттә өзини тонутуп кәлмәктә. Қачанду-бир чағларда ата-аниси Бухаридики мәдрисидә оқутушни арман қилған Абдуразақ Һәмраевни Алла иҗаткарлиқтиму һәртәрәплимә қоллап-қувәтлисә керәк. Униң Лутпулла Мутәллипниң сөзигә йезилған «Мәйлиму» намлиқ биринчи нахшиси муқамчи Абдурешит Муһәммәтовниң иҗрасида бирдинла һәмминиң көңлидин чиқти. Кейинирәк Нуралим Варисов орунлиған «Йәттә қериндаш» нахшиси аммибаплиққа айланди. Мошундақ утуқлардин илһамланған Абдуразақ Һәмраев М.Абдурахманов, Т.Илиев, Х.Һәмраев, Җ.Розахунов охшаш бирқатар көрнәклик шаирлар билән иҗадий һәмкарлиқта ишләп, мисралирида һаят мәзмуни муҗәссәмләнгән бир түркүм нахшиларни яратти. «Әссалам», «Яшлиқ чағда», «Гүлдәк җананлар чүшсә уссулға», «Дуния бу», «Қара көз», «Амриғим», «Анамни әсләп», «Жүрәк яшлирим», «Пуған» вә башқиму көплигән нахшилири шулар җүмлисидин. Абдуразақ Һәмраев музыкисини иҗат қилған бу нахшиларни Н.Мәмәтова, Т.Әйсарова, М.Мәмәтбақиев, Н.Қурванбақиева, С.Мәшрәпова, Н.Варисов, П.Давутов, М.Тохтахунова, Л.Розахунова, Д.Бурһанова кәби сөйүмлүк нахшичилиримиз чоң сәһниләрдә яңритип, дилларни мәптун әйлиди. Абдуразақ Һәмраевниң көпжиллиқ мәшәқәтлик әмгиги һөкүмәт тәрәптин мунасип баһалинип, «Мәдениет қайраткері» бәлгүси билән мукапатланди. Мошу йәрдә Абдуразақ Һәмраевниң атақлиқ дапчи, иҗаткар болуп шәкиллинип, утуқлар қазинишида Қуддус Ғоҗамияров, Ғопурҗан Қадирһаҗиев, Ғәйрәт Кәримов, Қадиррази Сәлихоҗаев, Зәйнулллам Сетәков, Үсүпҗан Сайитов, Азат Бурһанов кәби аңлиқ һаятини сәнъитимиз тәрәққиятиға сәрип қилип өткән пешқәдәм сәнъәткарлиримизниң әҗри барлиғини атап өткән орунлуқтур. Һәқиқий иҗаткар йәткән утуқлири билән чәклинип қалмай, һаман издинип, йеңи-йеңи иҗат мевилирини хәлқиниң һозуриға тәғдим қилиду.  Абдуразақ Һәмраевму буниңдин он жил бурун өзиниң «Йәттә қериндаш» намлиқ йәккә концертини уюштуруп, хәлқиниң муңида суғирилип, өзиниң қәлбидә жуғирилған нахшилар билән тамашибинлиримизниң тәшна қәлбигә йол тапқан болса, йеқинда «Нахшам — һаятим» намлиқ өз иҗадидин түзүлгән концертлиқ программиси билән Алмута әтрапидики йезиларда гастрольлуқ   сәпәрдә болуп кәлди. Буниңдин кейинму Абдуразақ Һәмраевниң йүксәк иҗадий чоққилардин көрүнүшигә тиләкдашлиқ билдүрүп, тамашибинлиримизни һаят мәзмуниниң садаси яңриған нахшиларни тиңшашқа тәклип қилимиз.

Патигүл МӘХСӘТОВА,

Қ.Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт Уйғур музыкилиқ комедия театри Әдәбият бөлүминиң башлиғи.