• Иҗадий портрет
• 17 Наурыз, 2016

Әллик жиллиқ әмгәктин әл рази

Адәттә, қәлби таза инсанни тәғдирниң өзи сәнъәткә башлайдиғандәк билиниду маңа. Әйнә шундақ гөзәл һәм қәлби таза яралған инсанни армини адаштурмай сәнъәт билән тепиштурди. Алмутидәк гөзәл шәһәрдә туғулуп, шу чирайлиқ шәһәрниң барлиқ яхши хисләтлирини өз бойиға сиңдүргән чирайлиқ қизниң Қурманғазы намидики консерваторияниң театр факультетиниң актерлиқ маһарәт кафедрисиға келәчәк кәспини издәп келишиму қануний еди. Исми ривайәткә айланған сәһнә маһири, Кеңәш Иттипақиниң хәлиқ артисти Хадиша Бөкееваниң синипида дәрис алған яш студент 3-курста оқуветипла М.Әвезов намидики Қазақ дөләт академиялик театриға ишқа қобул қилинди. Қазақ сәнъитиниң алтун бөшүги һесапланған баш театр сәнъәткә болған қизиқиши алаһидә, әҗайип гөзәл уйғур қизини бирдинла өз қойниға алди. Шуниңдин бери сәһнини жүриги билән сөйүп, һәрбир роли бар вуҗуди билән иҗра қилған бу актрисини театр өз қучиғидин қоюп бәрмиди. Иҗадий һаятини мошу театр билән чәмбәрчас бағлап әмгәк қиливатқиниға әллик жил болған Раһиләм Мәшүрова бүгүн Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән артисти, «Парасат», «Құрмет» орденлириниң, мустәқил «Илһам» мукапитиниң саһиби, профессор, «Қазақстан білім беру ісінің үздігі». Мошу жиллар давамида у елимизгә тонулған сәһнә падишаси вә салаһийәтлик устаз шәхс сүпитидә қелиплашти. Исми хәлиққә кәң тонуш Раһиләм Абдурахман қизи мошундақ егиз чоққилардин ешип, һаятиниң мәзмут пәллисигә кәпту дегән гәпни аңлиғанда ишәнмигәнләрму көп болди. Өткәндә өзиниң алий инсаний пәзиләтләр билән хәлиқ қәлбигә йеқин талантлиқ актриса сәһнидики 50 жиллиқ әмгигигә һесават берип, бенефисини өткүзди. Бенефис башланмай туруп кәчкә жиғилған тамашибинлар Раһиләм Мәшүрова тоғрилиқ чүширилгән һөҗҗәтлик фильмни тамашә қилди. Актрисиниң маһаритини һәртәрәплимә ечип көрсәткән һөҗҗәтлик фильмда театрниң мудири Ерлан Биләлов, кәсипдашлири — Қазақстан хәлиқ артисти, профессор Есмухан Обаев, режиссер Әубәкир Рахимов, сәһнидики кәсипдиши, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән артисти Жумагүл Мейрамова, Қазақстанниң хәлиқ артисти Роза Рымбаева, Салтанат Бақаева охшаш сәнъәткарлар у һәққидә иллиқ тиләклирини билдүрди. Раһиләм Абдурахман қизиниң инсаний пәзиләтлирини сәһнидики вә актрисилиқ маһаритини ейтип бәрди. Әнди кәчни заманивий          уссул билән ачқан Т.Жүргенов намидики сәнъәт академиясиниң әң яш шагиртлириниң арисида заманивий джинси вә футболка, путиға кроссовка, бешиға яшлар шапкисини кийип, йеник һәрикәт қилип уссул ойнап жүргән Р.Мәшүровани көргәндә тамашибинлар өз көзлиригә ишәнмәй қалди. Тамашибин униң орниға салапәтлик анини күтүватқан еди. Амма әркиләп әркин һәрикәт қиливатқан актриса бу ойларниң һәммисини йоққа чиқарди. Раһиләм дайим мошундақ — йеңи образни у қәһримани тоғрилиқ қелиплашқан пикирниң һәммисини бузуп, өз алдиға издинип, пәқәт өзигә хас талант билән тәйярлайду. Бир роли иккинчисигә охшимайду. Раһиләм Мәшүрованиң иҗадийитини назарәт қиливатқанларму, һәтта бенефисқа биринчи қетим келип олтарғанларму у өзи ойниған спектакльлардин төрт үзүндә көрсәткәндә, буниң һәммиси һәқиқәт екәнлигигә көз йәткүзди. «Ериңизни маңа сетиңа» спектаклидики Алена, Гогольниң «Ревизоридики» Анна Андреевна, «Көчкүн» пьесисидики қери ана, «Қара кемпир» спектаклидики Қали, мошу рольларниң һәрқайсиси төрт түрлүк тәғдиргә, төрт түрлүк мүҗәз, һәтта төрт түрлүк авазға қаритилған. Бири — классика болса, бири — заманивий спектакль. Бири — рус характери, бири — қазақ мүҗәзи. Мозаика нәқишлириму Р.Мәшүрова яратқан образлардәк һәртүрлүк. Мошу үзүндиләрдин Р.Мәшүрованиң өз қәһриманлириниң қәлбини йәткүзүштики маһаритини байқаш қийин әмәс. Һәтта өзи билән өзи сөзләшкәндәк аваз чиқиватқан муңлуқ үни залниң барлиқ җайиға һечбир тосалғусиз йетип барди. Мошундақ маһарәт бүгүнки артистларниң көпчилигидә байқалмайду. Актерлуқтин ташқири Раһиләм Мәшүрованиң алаһидә тәкитләйдиған йәнә бир қири — устазлиғи. У 1975-жилдин бери Т.Жүргенов намидики сәнъәт академиясидә дәрис берип, шагирт тәрбийиләватиду. Устазлиқ паалийитигә топ-тоғра 40 жил болған Р.Мәшүрованиң синипида талантлиқ шагиртлар тәрбийилинип чиқти. Қазақстандики 54 театрниң барлиғида Р.Мәшүрованиң синипида билим алған шагиртлири ишләватиду. Тонулған шагиртлар арисида Роза Рымбаева, Марат Илиясов, Әсел Мәмбетова, Қарагөз Тилеубекова, Қудайберген Бекиш, Ақбота Керимбекова, Сафуан Шаймердинов, Сырым Қашқабаев, Нурлан Әбилов охшаш театр вә эстрада сәнъитигә әҗри сиңгән шәхсләр бар. Уларниң барлиғи устазниң адаләтликни сөйидиғанлиғини, тәләпчанлиғини, шу арқилиқ кәспий утуққа йәткәнлигини мәғрурлиниш билән тәкитләйду. «Әгәр Раһиләм Мәшүрованиң тәрбийисини көрмигинимдә, бүгүнки Рымбаева болаттимму?» дәп тәкитлигән Роза бенефисқа келип, устазиниң һөрмитигә нахша ейтип бәрди. Тәбиитидин гөзәл, музыкилиқ вә пластикилиқ ихтидари чоң актриса бүгүнки таңда театримизда 70тин ошуқ роль ойниса, кинодиму өзиниң изини қалдурди. Униң «Қасқырдың көз жасы» («Қирғизфильм») фильмидики Гүлүмхан, «Назугум» («Өзбәкфильм») фильмидики Айимхан, «Қазақи оқиғада» («Қазақфильм») Маржан образлирини алаһидә тәкитлигинимиз әвзәл. «Сырғалым» телесериалида — Үмүтжан, «Свадьба на  троих» фильмида — Мариям, «Жибек» телесериалида Шәкен рольлири шулар җүмлисидиндур. М.Әвезов намидики театрниң талантлиқ актрисилириниң бири Р.Мәшүрова Москвадики гастрольлуқ сәпәрдә Кеңәш Иттипақи тәнқитчилириниңму жуқури баһасиға еришкән. Қазақ режиссурисиниң патриархи Әзәрбәйҗан Мәмбетов қойған Чеховниң «Ваня ағайдики» Соня роли тәнқитчиләрни һәйран қалдурған. Талантлиқ актриса Абай намидики Опера вә балет театрида А.Онеггерниң «Жанна Д Арк» (режиссер В.Бегма)  ораториясидә Жанна Д Арк ролиға тәклип қилинди. Актриса бойиға азатлиқ вә вәтәнпәрвәрлик роһини сиңдүргән батур қизниң обризини наһайити утуқлуқ елип чиққан. Қәлби таза, сәнъәтни чәксиз сөйидиған, әмгәкчан, адаләтпәрвәр вә өткүр мүҗәзлик Раһиләм Абдурахман қизиниң сәһнигә садақәтлигиниң, шагирт алдидики җавапкәрлигиниң җавави мошу бенефис болди. Тәнтәнилик кәчкә тәвәллуд егисини театр коллективидин ташқири, Мәдәнийәт вә спорт министрлиги намидин «Қазақ әуендері» акционерлиқ җәмийитиниң президенти Асхат Маемиров тәбрикләп, чапан кийгүзди. Шундақла Т.Жүргенов намидики сәнъәт академиясиниң вәкиллири, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Пәхрий рәиси Әхмәтҗан Шардинов, җумһурийәтлик «Уйғур авази» гезитиниң баш муһәррири Ершат Әсмәтов, «АЗМК» ҖЧЙ мудириниң орунбасари Мурат Хизметов вә Қазақстандики чоң тиҗарәтчиләрниң бири Дилмурат Кузиевму тәвәллуд егисигә баһалиқ соғиларни һәдийә қилди. 1979-жилдин башлап 2016-жилғичә тәлим алған шагиртлири қоллириға пүтәргән жиллири йезилған тахтайчилирини тутуп, топ-топи билән сәһнә төригә чиққанда, залда устаз билән биллә һаяҗанланмиған инсан қалмиди. Нәқ шу пәйттә қазақ мәнавиятиниң жүкини көтирип жүргән, елимизгә тонулған шагиртлириниң оттурисида күлүмсирәп турған устазниң һәқиқий бәхит егиси екәнлигигә көз йәткүздуқ. Дәстә-дәстә гүлниң ичидә қалған Раһиләмдин қазақ билән уйғур хәлқи чәксиз миннәтдар. Театр мудири Ерлан Биләловниң ейтқинидәк, «хәлиқләр достлуғиниң рәмзи болған актриса» буниңдин кейинму кәспий маһарити билән өз тамашибинини хошал қилидиғини ениқ.

Айгүл АХАНБАЙқызы.

Кәсипдашлар ләвзи Есмухан ОБАЕВ, Қазақстан хәлиқ артисти, профессор: — Раһиләм уйғур хәлқиниң қизи болғанлиқтин, уйғур мәдәнийитини өз бойиға сиңирип өскән әркә қиз. Шундақтиму Қазақ театрида чирайлиқ, сумбатлиқ аялларниң обризини яратти. Мәшүрова — характерға егә актриса, наһайити әмгәкчан инсан. Униң әң яхши хислити — өзини өзи тәнқит қилишни билиду. Өзигә җавапкәрлик билән қарайдиған адәм. Қазақ театриға уни тәғдир елип кәлгән. Болмиса Уйғур театридиму чоң актриса болуп чиқидиғанлиғиға һеч гуманим болматти. Һаяти мошу шәһәрдә өтүватқан Раһиләмниң қазақчисиму һәйран қаларлиқ. Униң йәнә бир чоң хусусийити  — устазлиқ сәнъити тоғрилиқ ейтмай мүмкин әмәс. Бу җәһәттин Қазақстан хәлиқ артисти Роза Рымбаевадин башлап бир талай артистларни тизип чиқишқа болиду. Асқар Тоқпановтин башлап Райымбек Сейтиметов, Әзәрбәйҗан Мәмбетов охшаш режиссерлар билән биллә ишлиди. Мениң «Қара кемпир» дегән спектаклимда чоң образни яратти. Тамашибин үчүн адил ишләш — артист үчүн чоң арман. Раһиләмни арминиға йәткән актриса дәп ойлаймән. Роза РЫМБАЕВА, Қазақстан хәлиқ артисти, Дөләт мукапитиниң лауреати: Әгәр Раһиләм Абдурахман қизиниң қолиға чүшмигән болсам, хәлиқ артисти, Дөләт мукапитиниң лауреати, кәспий дәриҗидә нахша ейтип ишләп келиватқан бүгүнки Рымбаева болаттимму яки болматтимму? Мошуниң һәммиси дурус тәлим-тәрбийә бәргән, дурус йолға башлиған устазим Раһиләм Мәшүрованиң шиҗаәтлик әмгигиниң мевисидур. Мән шу пәйтләрниң өзидә тонулған артист болсамму, «юлтуз ағриғимни» устазимға көрсәтмидим, чүнки устазимни һөрмәт қилдим. Р.Мәшүроваға охшиған устазлар аз. Миллити уйғур болсиму, қазақ сәһнисидә әмгәк қиливатиду. Қазақ яшлидин қазақ юлтузлирини тәрбийиләватқан, шагиртлириниң утуқлири билән ғалибийәтлирини көрүватқан бәхитлик устаз. Әубәкир РАХИМОВ, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, режиссер: Раһиләм «Қара кемпирдә» Қали ролини ойнаветип, жиқилип чүшүп мүрисини сундурувалди. Бирақ спектакльни тохтатмай, суниғиға қаримай, ахириғичә ойниди. Бу дегинимиз, биринчи новәттә — тамашибинға, шуниңдин кейин, умумән, сәнъәткә болған һөрмәт. Адәм һаятқа кәлгәндин кейин алдиға чоң мәхсәтләр қойиду. Мәхсити орунланса, арқисида из қалдурса, «мән һаятимни бекар өткүзмәптимән» дәп ойлиниду. Раһиләм «һаятимни бошқа өткүзмидим, мәхситимгә йәттим» дәп ишәшлик ейталайдиған инсанларниң бири. Жумагүл МЕЙРАМОВА, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән артисти, профессор: Театр вә кино институтини тамамлиғандин кейин Раһиләмни Уйғур театри ишқа чақирди. Чүнки Уйғур театриниң рәһбәрлири униң дипломлуқ спектаклини көргән екән. Бирақ устазимиз Хадиша Бөкеева Раһиләмни Уйғур театриға әвәтмиди. Шу пәйттики М.Әвезов намидики театрниң баш режиссери Әзәрбәйҗан Мәмбетовму униң дипломлуқ спектакльни яқтуруп таллавалиду. Бу иккиниң биригә буйримайдиған бәхит. Институтни тамамлап, көп өтмәй Раһиләм өзиму студентларға дәрис бәрди. Хадиша апай шундақла униңға устазлиқниң қир-сирини үгәтти. Алма КӘКИШЕВА, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, режиссер: Раһиләм апайниң иҗадий йоли униң чоң мәктәптин өткәнлигини көрситиду. Сәнъәткарниң сәнъәттин башқа достлириға, кәсипдашлириға, шериклиригә болған мунасивити бәк иллиқ. Раһиләм апайни һәмминиң яхши көридиғанлиғи шуниңдин болса керәк. Гүлнар ҒИЗАТОВА, профессор: Раһиләм Мәшүрова — «актерлуқ маһарәт вә режиссура» кафедрисиниң рәһбири. Бу академиядики әң чоң кафедра. Кафедрида Асанәли Ашимов, Есмухан Обаев, Туңғышбай Жаманқулов қатарлиқ 50тин ошуқ оқутқучи вә магистрантлар ишләйду. Раһиләм Абдурахман қизи мошундақ чоң кафедриға йетәкчилик қиливатиду.