• Йеңилиқлар
• 30 Тамыз, 2016

«Ялғуз ялпузға» ақ йол тиләймиз

Көп қирлиқ иҗаткар Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Әхмәтҗан Һаширов Қазақстан драматургиясигә, җүмлидин уйғур драматургиясигә қошқан әҗри бебаһа. Язғучи-драматургниң «Муқамчи», «Дехан», «Өлмәс болуп туғулғанлар», «Идиқут» намлиқ надир әсәрлири миллий театримизда қоюлуп, театр репертуарини бейитти. Шу арқилиқ мәнивий байлиққа тәшна тамашибин әһлиниңму сәмимий тиләклиригә еришти. Йеқинда ақсақал драматургниң қәлимигә мәнсүп «Ялғуз ялпуз» намлиқ йәнә бир спектакльниң хәлиқ билән дидарлашқини һәммимизгә мәлум. Өткән әсирниң уруштин кейинки жиллири йәрләрни өзләштүрүш мәхситидә Йәттисуда Бартоқай канилини селиш җәриянида авам хәлиқниң бешидин өткән вақиәлик әкис етилгән спектакльда муәллип шу дәвирниң роһини, асасән, икки қериндаш хәлиқниң достанә риштини маһирлиқ билән тәсвирләйду. Әхмәтҗан Һаширов «Ялғуз ялпуз» — қойғучи режиссер Ялқунҗан Шәмиев билән рәссам Гөзәл Мәмединова һәмкарлиқта вуҗутқа кәлтүргән драма. Бу йәрдә әсәр қәһриманлириниң обризини яратқан Пәрһат Давутов (Қасқарау), Махмут Дәраев (Сейит), Халмурат Мунаров (Баратахун), Саһирәм Шәрипова (Бостангүл), Риссам Мамутовниң (Җәмшит) кәспий әмгигиниму ейтип өткән орунлуқ. Умумән, утуқлуқ чиққан драма көпчиликниң, болупму қазақ хәлқиниңму диққәт-нәзәридин сирт қалғини йоқ.

Өткәндә бир башқошушта һөрмәтлик зияли акимизниң «Мукапат – әмгәк-әҗри сиңгән талант егисини өзи тепивалиду» дәп ейтқини бәк орунлуқ. «Ялғуз ялпуз» драмисиниң Дөләт мукапитиға тәвсийә қилинғанлиғини һәм униң кәспий сәнъәткарлар, һәм аддий тамашибинлар тәрипидин жуқури баһаланғанлиғини аңлап, бәк хошал болдуқ. Ундақ болса, салаһийәтлик мутәхәссисләрниң вә исимлири хәлқимизгә тонулған әмгәк мәрданилириниң пикирлиригә диққәт ағдурайли. Марфуға АЙТҚОЖИНА, шаирә, Қазақстан Җумһурийити Дөләт мукапитиниң лаурети: – Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Әхмәтҗан Ақсопи оғли Һаширов – мустәқил Қазақстан театр сәнъитиниң тәрәққиятиға чоң төһпә қошуп келиватқан атақлиқ язғучи-драматург. Мән униң повесть-романлири билән яхши тонуш. Муәллип достлуқ мавзусини «Нур ана», «Ялғуз ялпуз» кәби повесть вә романлирида чоңқур тәсвирләйду. Милләтләр достлуғи, уларниң инақ яшиши – муқәддәс байлиғимиз. Қазақ билән уйғур – томуримиз бир қедимий түркий хәлқи әвладимиз. Шуңлашқа мән қериндаш уйғур хәлқиниң бәш миң жиллиқ тарихи билән яхши тонуш. Мундақ тарихий мәнбәләргә Әхмәтҗан Һаширов «Идиқут» спектаклидиму мураҗиәт қилған. Мәзкүр спектакльниң Оттура Азия мәмликәтлириниң III хәлиқара фестивалида лауреат аталғанда, биз бәкму хурсән болған едуқ. Ә.Һаширов шундақла «Өлмәс болуп туғулғанлар», «Дехан», «Муқамчи», «Идиқут» спектакльлири арқилиқ Уйғур миллий театриниң шану-шөһритини көтәргән даңлиқ драматург. Уйғур миллий театр сәһнисидә қоюлған «Ялғуз ялпуз» спектаклидики Қасқарау билән Сейитниң қазақ вә уйғур арисидики достлуқ вә бир-биригә садақити көрситилгән образлар көрситилгән кимниңла болмисун һәвәсини қозғайду. Мәзкүр драмини сәһниләштүргән Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, режиссер Ялқунҗан Шәмиевниң әҗайип маһарәт-талантиға апирин ейтишқа һәқлиқмиз. Әнди елимизгә тонулған бәстикар Қәһриман Иминовниң спектакль үчүн язған музыкиси бөләкчә бир миллий алаһидиликкә егә. Ушбу пьеса мениң көңлүмдин чиққанлиқтин, театр мәмурийити вә әсәр муәллипи арқилиқ уни йенип-йенип көрүшкә сазавәр болдум. Умумән, «Ялғуз ялпуз» Қазақстан Мустәқиллигиниң 25 жиллиғи һарписидики муһим әсәрдур. Шуңлашқиму мәзкүр драмини Қазақстан Дөләт мукапитиға мунасип дәп һесаплаймән. Сумбат ҒЕНИЯРОВА, актриса, сәнъәтшунас: – Уйғур драматургиясидики икки сюжетниң қатар риваҗлиниш әнъәниси давамлишип кәлмәктә. Сюжетниң биридә классикилиқ муһәббәт дастанлириниң вақиәликлири билән хәлиқ еғиз иҗадийити нәмунилиридин, атап ейтқанда, қошақ вә нахша-уссуллардин пайдиланса, иккинчисидә реалистик амалға яндашқан вақиәликләр орун алмақта. Аталған сюжетлар өзара бағлинишип, бир-бирини толуқтуриду вә йеңичә бәдиий-идеялик мәзмунни барлиққа кәлтүриду. Әхмәтҗан Һашировниң «Ялғуз ялпуз» драмисида нәқ шундақ йөнилиш бар. Биринчисидә аял обризи – Бостангүлниң тәғдир тәқәзаси түпәйли иҗтимаий тәңсизликкә учриғанлиғи: уйғур аяллириға хас мүҗәз-хулқиға егә, қийинчилиққа төзидиған, ениғирағи, нака ери Баратахунниң униңға көрсәткән күнләш-қизғинишлириға, йеқимсиз қилиқлириға бәрдашлиқ берип, ериға адил, вападар яр болғанлиғини көримиз. Иккинчисидә болса, дәвирниң өзгириши түпәйли, мурәккәп иҗтимаий мәсилиләргә мунасивәтлик аддий хәлиқни хатирҗәм яшаватқан маканидин көчирилиши баян қилинған. Авам хәлиқ түзүмгә қарши болуп, туғулған болған меһир-муһәббитини өзлириниң әмәлий иш-һәрикәтлири арқилиқ көрситиду. Бу җәһәттин болупму Қасқарау ата билән Сейит бовайниң образлири утуқлуқ чиққан. Ахирида авам хәлиқ дәвир түзүмигә амалсиз көнүшкә мәҗбур болиду. Әлвәттә, бу әһвал уларниң қәлбини азаплайду. Әнди Бостангүлниң нака йолдиши паҗиәлик өлүмгә мәһкүм болғандин кейин, илгири сөйгини – улар яшаватқан йәрни өзләштүрүшкә кәлгән һөкүмәт вәкили инженер жигиткә қайтидин қошулуши билән аяқлишиду. Умумән, хәлиқ урпи-адәтлирини өз ичигә алған, тәрбийәвий әһмийити зор бу әсәрниң яшлиримизға берәри көп. Сәнъәт тазилиқни тәләп қилиду. Бу тәрәптин, «Ялғуз ялпузни» тәл-төкүз чиққан дәп ейтишқа болиду. Шуңлашқиму Әхмәтҗан Һашириниң  бу әсәриниң Дөләт мукапитиға мунасиплиғиға шәк-шүбһә йоқ. Майминәм ИМӘРОВА, пешқәдәм устаз, маарип әлачиси, Панфилов наһийәси: – Язниң чаңқиған күнлири иштин һерип қайтқан әмгәкчан хәлқимизниң кәйпиятини көтирип, көңүллүк дәм елишиға ғәмхорлуқ көрсәткән Уйғур театри тәрипидин қоюлған Әхмәтҗан Һашировниң «Ялғуз ялпуз» спектакли наһийә хәлқи үчүн күтүлмигән вақиә болди. Мәзмун-маһийити чоңқур бу спектакльниң тәрбийәвий әһмийити зор дәп һесаплаймән. Мәсилән, қазақ билән уйғурниң достанә мунасивәтлири, хошнидарчилиқ риштилири, келин обризи арқилиқ ата-аниға һөрмәт, аилә әзалириниң меһриванлиғи, адәмгәрчилик хисләтлири бүгүнки яшларға үлгә болалайду. Нака йолдиши аилисигә, болупму аялиға арам бәрмисиму, аҗизниң униңға нисбәтән ғәмхорлуқлирини көргәндә, көзлиримизни әриксиз яш әгиди. Әнди туғулған йеригә болған меһир-муһәббәт вәтәнпәрвәрлик турғусидин алғанда, әсәр һәқиқәтәнму бебаһа. Раһиләм СЕЙИТОВА, Социалистик Әмгәк Қәһримани, Уйғур наһийәси: – Наһийәмизгә гастрольлуқ сәпәр билән келип, Уйғур театри артистлири тәрипидин қоюлған язғучи-драмург Әхмәтҗан Һашировниң «Ялғуз ялпуз» драмисини көргинимдә миннәтдарлиғим чәксиз болди. Сәвәви, Уйғур театриниң артистлири бизниң тәвәгә күндә келивәрмәйдудә! Пүткүл һаятимни мәшәқәтлик әмгәккә беғишлиғанлиқтин, спектакльдики әмгәкчан хәлиқниң төккән әҗри-тәри билән чоңқур томур тартқан макандин айриливатқанлиғини көргәндә, һаяҗанлиққа берилип, ичим тит-тит болуп кәтти. Мән бу йәрдә «Бартоғай» су қоймисини ясаш үчүн амалсиз әтрапта яшаватқан аддий хәлиқни көчирилиши һәққидә сюжетни нәзәрдә тутуватимән. Мошу җәриянда илгири тонуш болған яшларниң қийин әһвалда қалғанлиғиму қоюлумниң мәзмунини бейитишта чоң роль ойниған. Һә, спектакльниң ахирида мурәккәп проблемилар рәтләнгәндә көңлимиз орниға чүшкәндәк болди. Қисқиси, утуқлуқ чиққан драминиң муәллипи Әхмәтҗан Һаширов билән Уйғур театриниң артистлириға сәмимий миннәтдарлиғимни билдүримән. Иминҗан НАСИРОВ, Қазақстан Җумһурийити Парламентиниң сабиқ депутати, Әмгәкчиқазақ наһийәси: – Әхмәтҗан Һашировни илгиридин яхши билимән. Қәлими өткүр, дит-талғими үстүн язғучиниң исми течлиқ вә әмгәк, достлуқ вә разимәнлик, тарихий мавзуларға язған әсәрлири билән кәң оқурмәнгә яхши мәлум. Йеқинда униң қәлимигә мәнсүп «Ялғуз ялпуз» спектаклини көрүп, һөзүрләндуқ. Тамашибин әһли спектакль муәллипигә сәмимий разилиғини билдүрүп, өйлиригә жуқури кәйпиятта қайтти. Әсәр йеза адәмлиригә беғишланғанлиқтин, тамашибин сәра һаятидин елинған сюжетларни йеник қобул қилди һәм бирдин чүшинивалди. Тили раван, авам турғунларниң бешидин өткүзгән қайғу-зари, шатлиқ-хошаллиғи һечкимни бепәрва қалдурмиди. Мошу йәрдә Уйғур театри артистлириниң әсәр қәһриманлириниң образлирини жуқури маһарәт билән бабиға йәткүзүп орунлап чиққанлиғиниму атап өткән орунлуқ. Умумән, бу әсәрниң наһийә турғунлириға чоңқур һәм унтулмас тәсират қалдурғанлиғи талашсиз.

Абдулҗан АЗНИБАҚИЕВ.