• 30 август — Конституция күни
• 30 Тамыз, 2016

Асасий Қанунниң шарапити

Техи унтуп қалғидәк болмидуқ, өткән жили биз елимизниң иҗтимаий-сәясий һаятида муһим әһмийәткә егә болған шанлиқ сәнәләрни – Қазақ ханлиғиниң – 550, Улуқ Ғалибийәтниң – 70, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң – 20 вә Қазақстан Җумһурийитиниң Асасий Қануни – Конституцияниң қобул қилинғанлиғиниң 20 жиллиғини – кәң түрдә ни­шанлидуқ. Бийил болса, йәнә бир муһим сәнәни дағдуғилиқ атап өтәшниң тәрәддутини көрүватимиз –Қазақстан Җумһурийитиниң Мустәқиллигигә 25 жил толиду.

Һә, бари-йоқи чарәк әсирниң ичидә мустәқил Қазақстанни дуния тониди вә аләмдә йүз бериватқан өзгириш-йеңилиқларниң толуқ һоқуқлуқ иштракчисиға айланди. Буниңға йетиш йоли, әлвәттә, оңай болмиди. Дөләт рәһбири – Милләт Лидери Нурсултан Әбиш оғли Назарбаевниң келәчәкни нишан қилған ички вә ташқи сәясити түпәйли, һәм сәясәтниң, һәм ихтисатниң, һәм иҗтимаий һаятниң нурғунлиған синақлириға тақабил туралидуқ, чиниқтуқ вә мустәһкәмләндуқ, чарәк әсирлик тарихимизда мисли көрүлмигән муваппәқийәтлик ихтисадий тәрәққият сүръитигә қол йәткүзәлидуқ. Буниңға, сөз йоқ, елимизниң мустәһкәм ишләнгән қануний базиси асас болди. Әйнә шу қануний база – буниңдин 21 жил илгири қобул қилинған Қазақстан Җумһурийитиниң Конституциясидур. Бүгүн, Конституция күни һарписида, шуни ишәшлик ейталаймизки, шу Асасий Қанунниң шарапити түпәйли барлиқ қазақстанлиқлар, мил­литидин, иҗтимаий келип чиқишидин вә диний етиқатидин қәтъий нәзәр, җәмийитимизниң тәңһоқуқлуқ гражданлири сүпитидә дуния етирап қилған «қазақстанлиқ йолниң» техиму дағдам болушиға өзлириниң биркишилик һәссисини қошушни алий инсаний борчи дәп билиду. Чүнки қазақстанлиқлар буниңға қәдәр һечқачан бүгүнкидәк яхши һаят кәчүрмигәнлигини толуқ һис қилиду, әтики күниниң техиму парлақ болидиғанлиғиға ишиниду. Бу қуруқ шиар яки дәвранвазлиқ әмәс, бәлки әмәлий һәқиқәт. Униң мисаллири наһайити нурғун, пәқәт шуларниң биринила кәлтүрәй. Мәлумки, мән 2012-жили җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси болуп сайландим. Шуниңдин буян өткән төрт жил ичидә елимиздә нурғунлиған хәлиқара әһмийәткә егә вақиәләр йүз бәрди. Ички сәясәт бойичиму муһим чарә-тәдбирләр өткүзүлди, җүмлидин җәмийәтлик разимәнликни техиму күчәйтиш, милләтләрара вә конфессияләрара төзүмлүк үлгисини мукәммәлләштүрүш йолида қобул қилинған стратегиялик һөҗҗәт – Миллий бирлик доктриниси өзиниң нәтиҗисини беришкә башлиди. Әнди мәмликитимизни сүръәтлик индустриал-инновациялик тәрәққий әткүзүшниң дәсләпки нәтиҗилириниң шаһиди болу­ватимиз. Йәнә бир қетим қайтилашқа тоғра келидуки, буларниң һәммисини елимиз Президенти Нурсултан Назар­баевниң уттур рәһбәрлиги билән ишләнгән вә хәлиқниң кәң муһакимисидин өтүп, техи «қазақстанлиқ тәрәққият»  әндила башланған 1995-жили қобул қилинған Конституцияниң мевиси дәп қобул қилишқа болиду. Әйнә шу Конституция бойичә елимиздә истиқамәт қиливатқан барлиқ милләтләрниң мәмликәт Парламентида яки йәрлик мәслиһәтләрдә вакаләтлик қи­лиши көздә тутулған. Қазақстан хәлқи Ассамблеяси болса, Мәҗлискә тоққуз депутатни сайлайдиғанлиғи конституциялик қанун билән бәкитилгән. Әйнә шу конституциялик қанун бойичә бийил март ейида өткән сайламда шу тоққуз депутатниң бири мән болдум. Буни алаһидә тәкитләватқанлиғимниң сәвәви, Конституция қобул қилинған шу 1995-жили Қазақстан хәлқи Ассамблеясиму қурулди. Бүгүн Конституция билән Ассамблея пәқәт тәңтушларла әмәс, бәлки шундақла бу һәрикки институт барлиқ қазақстанлиқлар алаһидә һөрмәт-еһтирам билән тилға алидиған турақлиқ билән разимәнликниң, тәрәққият би­лән йеңилинишниң рәмзигә айланди. У болса, өз новитидә, елимиздә миллий мәдәнийәтни, җүмлидин миллий тилларни тәрәққий әткүзүшниң дөләтлик программисини ишләп чиқишқа асас болди. Шу программа бойичә, мундақ әмәлият дунияниң һечбир дөлитидә йоқ. Елимиздә 88 мәктәптә оқутуш уйғур, өзбәк, таҗик вә украин тиллирида жүргүзүлүватиду. 108 мәктәптә 22 милләтниң тили мустәһкәм пән сүпитидә оқутулуватиду. 190 лингвистикилиқ мәркәздә 30 милләтниң тилини үгиниш йолға қоюлған. Мундақ «көпхиллиқтики бирлик» принципиға әмәл қиливатқан дөләтләр дунияда бармақ билән санавалғидәкла. Шуларниң бири – мустәқил Қазақстан Җумһурийити. Мәлумки, һәрқандақ дөләтниң Конституцияси әң алди билән өз гражданлириға хизмәт қилишни көздә тутиду. Елимиз Конституцияси муқәддимисиму «Биз, умумий тарихий тәғдир бирләштүргән Қазақстан хәл­қи, қедимий қазақ йеридә дөләтчилигимизни бәрпа қи­лип, өзимизни течлиқпәрвәр гражданлиқ җәмийәт дәп билип, әркинлик, баравәрлик вә разимәнлик идеялири билән суғирилип, дуния бирләшмисидә мунасип орунни егиләшни халап, һазирқи вә кәлгүси әвлат алдидики җавапкәрликни чоңқур һис қилип, өзимизниң суверен һоқуқимиз асасида мошу Конституцияни қобул қилимиз» дәп башлиниши тәсадипи әмәс. Чүнки Конституция алдида һәммимиз – аддий пухрадин та Президентқичә –охшашла җавапкәр, қанун чоң-кичиккә, яш-қериға бақмайду. Бу һәрқандақ адәмгә чоң җавапкәрлик жүкләйду. Әйнә шу җавапкәрликни чоңқур һис қилишимиз шәрт. Чүнки Асасий Қанун бизниң барлиқ утуқлиримизниң, парлақ келәчигимизниң асасини тәш­кил қилиду. Шуңлашқа елимиз һаятидики әң муһим сәнәләрниң бири – «дөләтлик» статусиға егә мәйрәм –  Қазақстан Җумһурийитиниң Қонституцияси күни болуп һесаплиниду. Бизниң Конституция өзиниң хәлиқчиллиғи, течлиқпәрвәрлиги билән пәриқлинип, инсан қәд­рийәтлириниң һимайичиси сүпитидә вақит синиғидин өтти. Елимиз Президенти Нурсултан Назарбаев өткән жили Конституциямизниң 20 жиллиғиға беғишланған тәнтәнидә «Қазақстан йеридә яшаватқан барлиқ гражданларниң баравәрлиги – Вәтинимизниң муваппәқийәтлик тәрәққий етишиниң вә гүллинишиниң асасий мәнбәси болуп һесаплиниду. Бизниң Асасий Қанунимиз – бу ишәшлик һул, униң асасида биз һәммимиз бирлишип, йеңи җәмийәтни, йеңи дөләтни, йеңи ихтисатни бәрпа қиливатимиз» дәп алаһидә тәкитлиди. Бу, биринчидин, елимиздики мил­ләт­ләрара разимәнлик би­лән хәлиқләр достлуғиниң, сәясий турақлиқниң, иҗтимаий йеңилинишниң вә ихтисадий тәрәққиятниң нәти­җисини көрсәтсә, иккинчидин, Президентимизниң тәшәббуси билән ишләнгән вә дунияниң әң тәрәққий әткән дөләтлириниң конституциялири билән бир сәптә туридиған Асасий Қанунниң шарапитидур. Мәйрәм мубарәк, әзиз қериндашлар! Шаһимәрдан НУРУМОВ,Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати.