• «Уйғур авазиниң» сәйилгаһи
• 02 Қыркүйек, 2016

Шахмат мәктиви

Ат/ Аттин башқа һечбир фигура өзиниң яки рәқивиниң фигура вә пешкилиридин сәкрәп өтәлмәйду. Мундақ һоқуққа пәқәт ат егә. Атниң жүрүши алаһидә. Бәзидә «ат Г һәрипи охшаш маңиду» дегән пикир моҗут. Ундақла әмәс. Чүнки ат маңғанда «Г һәрипиниң беши» бәзидә төвән, бәзидә жуқури яки болмиса, биқинида қалиду (Мону диаграммидики атниң меңишиға диққәт ағдуруңлар, у чекитләр билән бәлгүләнгән).

Ат маңғанда һәрқачан өзи турған чақмақниң рәңгини өзгәртиду, йәни қара ат пәқәт ақ чақмаққа, ақ ат қара чақмаққа маңиду. Шундақла атниң, әгәр у шахмат тахтисиниң оттурисида турса, сәккиз йоли бар. Биринчи диаграммида С3 чақмиғида турған ақ атниң өзи халиған сәккиз чақмаққа меңиш мүмкинчилиги бар. Ат бир мәзгилдә рәқивиниң бирнәччә фигурисиға яки пешкисиға һуҗум қилиши мүмкин, уни шахмат тилида «вилка» дәп атайду. Мәсилән, жуқуридики диаграммида f6 чақмиғида турған ат g8 корольға, d7 ферзьға, е8 ладьягә, е4 пилға һуҗум қиливатиду. Бу төрт қара фигуриниң һечқайсиси ақ атни йәләлмәйду. Чүнки ат уларға қариғанда бөләкчә маңиду.

Пил

Пил шахмат тахтисида диагональ бойичә маңиду. Әгәр пилниң йолида өзиниң яки рәқивиниң фигурилири билән пешкилири турса, уларни атлап өтәлмәйду. Әгәр пилниң йолида рәқивиниң фигуриси яки пешкиси турса, уларни йәләләйду вә шуниң орнини егиләйду. Шахмат тахтисида ақ чақмақни егилигән пил пүткүл оюн давамида пәқәт ақ диагональ бойичила маңалайду, қара чақмақни егилигән пил қара диагональ бойичила маңалайду (Мону диаграммида ақ чақмақта турған пилниң меңиш йоллири берилгән). Төвәндики мону диаграммида болса, а2 чақмиғидики ақ пилниң а6 чақмиғида турған қара пешкини қандақ йәйдиғанлиғи көрситилгән. Униң үчүн пил дәсләп b1, андин е4, кейин b7 чақмиғиға меңип, а6 пешкиға һуҗум қилалайду. Пил күчи җәһәттин ладьядин аҗизирақ, бирақ ат билән тәң. Лекин пил өзиниң күчини көрситиши үчүн униңға очуқ диагональ һаҗәт.