• Йеңилиқлар
• 26 Қаңтар, 2017

Құрметті қазақстандықтар!

Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Н.Ә.Назарбаевниң һакимийәт тармақлири арисидики вакаләтликләрни бөлүш мәсилилири бойичә     м у р а җ и и т и Сіздердің назарларыңызға еліміз үшін аса маңызды, тағдырлы мәселені ұсынбақпын. Бұл – Конституция мен заңдарға өзгерістер енгізу. Біздің алдымызда билік тармақтарының өкілеттіктерін қайта бөлу міндеті тұр. Қазір заманның дидары өзгерді. Біз де өзгеруге тиіспіз. Сол себепті, мемлекеттің басқару жүйесін де жаңғыртатын кез келді. Мен елдің мүддесі мен заманның талабын, ұрпақтың болашағын ойлай отырып осындай байлам жасадым. Арнайы құрылған жұмыс тобы атқарылған істерді баяндады. Реформа екі негізгі бағыт бойынша іске асады. Біріншіден, Президенттің әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеудегі біршама өкілеттіктерін Үкіметке және басқа да атқарушы органдарға берген жөн. Сонда бұл салаға Үкімет, министрліктер және әкімдіктер толықтай жауап беретін болады. Өкілеттіктерді беру тиісті заңдарды өзгерту арқылы іске асады. Бұл өзгерістерді Үкімет қазіргі Парламенттің сессияның аяғына дейін Парламентке енгізуі тиіс. Екіншіден, одан да күрделі міндет – билік тармақтары арасындағы қарым-қатынасты конституциялық деңгейде теңгерімді ету. Осы реформаның аясында Үкіметті жасақтаудағы Парламенттің рөлін күшейтеміз. Парламент сайлауында жеңген партия Үкімет құрамын анықтауға түбегейлі ықпал ететін болады. Бұл министрлер кабинетінің өкілетті билік алдындағы жауапкершілігін арттырады. Тиісінше, биліктің заң шығарушы тармағының атқарушы билікке бақылауын күшейтеді. Айтылған екі бағыттың қай-қайсысы да жауапкершілік пен кәсібилікті арттыру арқылы мемлекеттік басқару тиімділігін күшейтеді. Жұмыс тобы барлық сұрақтарды жан-жақты зерттеп, қоғамдық талқылауға шығару үшін ұсыныстар жиынтығын әзірлеуі қажет. Һөрмәтлик қазақстанлиқлар! Силәрниң диққитиңларға дөлитимиз үчүн әһмийәтлик, тәғдири үчүн муһим мәсилини тәклип қилмақчимән. Бу – Конституция билән қанунларға өзгиришләрни киргүзүш. Мениң буйруғум билән мәхсус ишчи топи қурулди. Улар нурғун ишларни әмәлгә ашурди. Мән уларниң һесавитини тиңшидим. Мәзкүр ислаһат бизниң тәрәққиятимизниң мәнтиқисигә вә, умумән, заман тәрәққиятиниң мәнтиқисигә асаслиниду. Асасий мәхсәт – Президент өзиниң айрим вакаләтликлирини парламентқа вә Һөкүмәткә бериду. Күчлүк Президентлиқ һакимийәт бизниң дөлитимизниң шәкиллиниш пәйтидики қийинчилиқларни йеңиш үчүн һаҗәт болған. У шу пәйттә өзиниң нәтиҗидарлиқ екәнлигини көрсәтти. Бизниң барлиқ утуқлиримиз мошу системида әмәлгә ашурулди. Бу ислаһат башқуруш системисиниң нәтиҗидарлиғини ашурушни мәхсәт қилиду. Биз йеңи дөләт, йеңи ихтисат, йеңи җәмийәт қурдуқ. Бизниң әмәлгә ашурған ишлиримизниң дуруслуғини тарих өзи көрсәтти. Мустәқиллигимизниң 25 жиллиғини нишанлап, биз өзимизниң утуқлири, шуниң ичидә һакимийәт қурулумлириниң, Президентлиқ системиниң ишлири һәққидә көп ейттуқ. Амма һазир дуния өзгириватиду. Қазақстандиму җәмийәтлик җәриянларниң чапсанлиғи вә мурәккәплигиму ашмақта. Биз бүгүндин башлап тарих алдимизға қойидиған аләмшумул вә регионлуқ ховуп-хәтәрләргә қандақ риайә қилишимиз тоғрилиқ ойлишимиз һаҗәт. Тәклип қилиниватқан ислаһатниң асасий мәхсити — һакимийәт вакаләтликлирини қайта бөлүш вә, умумән, сәясий системини демократияләштүрүш. Президент үчүн йеңи шараитларда стратегиялик функцияләр, һакимийәт тармақлири арисидики мунасивәтләрдә алий арбитр роли бесимирақ болиду. Дөләт рәһбири дөләтниң ташқи сәясити, миллий бехәтәрлиги вә мудапиә мәсилилирини назарәт қилиду. Һөкүмәт вә Парламентниң роли күчийиду. Ислаһат асасий икки йөнилиш бойичә әмәлгә ашиду. Биринчидин, Президентниң иҗтимаий-ихтисадий җәриянларни рәтләштики айрим вакаләтликлирини Һөкүмәткә вә башқиму иҗраий органларға бәргән тоғра. Шу вақитта бу саһаға Һөкүмәт, министрликләр вә һакимийәтләр толуқ җавап беридиған болиду. Вакаләтликләрни бериш һаҗәт қанунларни өзгәртиш арқилиқ әмәлгә ашурулиду. Бу өзгиришләрни Һөкүмәт һазирқи Парламентниң сессиясиниң ахириғичә Парламентқа киргүзүши лазим. Иккинчидин, униңдинму җиддий вәзипә — һакимийәт тармақлири арисидики мунасивәтниң конституциялик дәриҗидә тәңпуңлуғини тәминләш. Мошу ислаһатниң даирисидә һөкүмәтни шәкилләндүрүштә Парламентниң ролини күчәйтимиз. Парламент сайлимида ғалип чиққан партия Һөкүмәт тәркивини ениқлашқа түп-асастин тәсир қилидиған болиду. Демәк, әнди Һөкүмәт илгәркидәк Президент алдида әмәс, йеңи сайланған Мәҗлис алдида вакалитини тохтитиду. Парламент палатилири тәрипидин Һөкүмәт әзалириға ишәнчә изһар қилмаслиқ җәриянини йеникләштүрүш керәк. Бу министрлар кабинетиниң вакаләтлик һакимийәт алдидики җавапкәрлигини ашуриду. Демәк, һакимийәтниң қанун чиқарғучи тармиғиниң иҗраий һакимийәткә назаритини күчәйтиду. Әнди һөкүмәткә дөләт программилирини тәстиқләш вакалитини бериш әқилгә мувапиқ. Һөкүмәт у программилар үчүн толуқ җавапкәр болиду. Һөкүмәткә униң тәркивигә кирмәйдиған мәркизий иҗраий органларни тарқитиш яки шәкилләндүрүш һоқуқини беришкиму болиду. Президент Һөкүмәтниң вә Премьер-Министрниң актлирини тохтитиш яки мәнъий қилиш һоқуқидинму ваз кечиши мүмкин. Мошуниң һәммиси иҗраий дөләт органлириниң һәм уларниң рәһбәрлириниң җавапкәрлигини ашуриду. Һаҗәт болған вакаләтликләрниму бериду. Қанун күчигә егә Президент Пәрманлирини қобул қилиш мүмкинчилиги актуаллиғини йоқатти. Парламентниң йәрлик иҗтимаий һакимийәткә мунасивәтлик ролини күчәйтиш тәклип қилинмақта. Униңдин ташқири, Конституциялик кеңәш, сот системиси вә прокуратура паалийитини йүксәлдүрүш мәсилилирини һәл қилиш һаҗәт болуватиду. Шуниң билән биллә бизниң конституциялик қурулумниң мустәһкәмлигини тәминләйдиған капаләтләр һаҗәт. Ишчи топи барлиқ соалларни һәртәрәплимә тәһлил қилип, җәмийәтлик муһакимигә тәвсийә қилиш үчүн тәклипләрни тәйярлиши һаҗәт. Тәклип қилиниватқан программа үч вәзипини һәл қилишқа ярдәм бериду. Биринчидин, сәясий системиниң турақлиқлиғини узун жилларға капаләтләндүриду. Иккинчидин, Парламент вә Һөкүмәтниң ролиниң өсүши заман тәләплиригә нәтиҗидар механизмларни бериду. Бу башқурушниң мурәккәп системиси. Амма җәмийитимизму техиму мурәккәпләшмәктә. Мән Президент егилигән вакаләтликләрниң көп қисмини бөлүшкә аңлиқ рәвиштә бардим. Буни пәқәт бирла мәхсәт үчүн – техиму нәтиҗидар, турақлиқ вә заманивий башқуруш системисини қуруш үчүн қиливатимиз. Үчинчидин, дунияда дөләт қурулуминиң универсал модели йоқ. Һәммиси дайим издиништә. Биз һечқачан дөләт қурулуминиң ят моделини көчәрмидуқ. Пәқәт өзимизгә хас әҗайип қарарларни таптуқ. Әлвәттә, бу йәрләрдә айрим мәсилиләр  бар. Уларни биз хәлиқара тәҗрибә даирисидә үгинимиз. Тәвсийә қилиниватқан ислаһат, биринчи новәттә, өзимизниң тәҗрибисигә вә Қазақстанниң еһтияҗиға асаслиниду. Ислаһатлар программиси – бу Қазақстан қайси йөнилиштә маңиду дегән соалға җавап. Җавап ениқ вә изчил – демократиялик тәрәққият йөнилиши. Тәвсийә қилиниватқан чарә-тәдбирләрниң муһимлиғи турғусидин қарап, мән конституциялик ислаһат лайиһисини җәмийәтлик муһакимигә қоюш қарариға кәлдим. У елан қилиниду. Мувапиқ Пәрманға қол қоюлди. Бу бизниң дөлитимизниң келәчәк тәрәққиятиға җавап бериду вә Бәш институционал ислаһатқа мувапиқ келиду. «Очуқ Һөкүмәт» программисиниң бәшинчи пункти вакаләтликләрни қайта бөлүшни мәхсәт қилиду. Һакимийәтниң барлиқ тармақлири җавапкәрликни һис қилған һалда вә нәтиҗидарлиқ ишлиши үчүн уларниң арисидики тәңпуңлуқни тәминлишимиз лазим.