• Бизниң җанкөйәрлиримиз
• 16 Ақпан, 2017

«Оң қол бәргәнни, сол қол билмәслиги керәк»

Алмутилиқ Мәсимҗан Асимов йеңидин ачқан «Суңқар» намлиқ озуқ-түлүк дукинидин адәмләрниң айиғи үзүлмәйду. «Суңқар» — уйғурчә  Шуңқар. Мәсимҗанниң туғулуп өскән жути әйнә шундақ атилиду. «Суңқарға» кириватқанлар көп, бирақ көпчилиги дукандин қуруқ қол чиқиватиду. Немишкә? Бу соалға мениңму җавап алғум кәлди. Шәһәрниң Қайрат йезисиға орунлашқан дуканниң ғоҗайинини издәп бардим. Көпчилик бу йәрни «Яғач базар» дәпму қойиду. Уйғур наһийәсиниң Шуңқар йезисидики қазақ оттура мәктивиниң 8- синипини әла баһаға тамамлиған Мәсимҗан һеч ойланмайла һөҗҗәтлирини Алмутидики политехникилиқ техникумға тапшуриду. Кичигидин техникиниң һәрхил түрлиригә қизиққан Мәсимҗан механик болушни арман қилатти. Техникумдин кейин армия сепигә атлиниду. Һәрбий сәптин кейин өзи таллиған кәсипни техиму мукәммәл үгәнгүси кәлди. Шундақ қилип, һазирқи Қазақ йеза егилиги институтиниң механика факультетиға оқушқа чүшиду. У институтни тамамлиғичә, йезидики техникилар «иссиқ җайларға» учуп кәтти. Бу 1993-жил еди. Кеңәш Иттипақи парчиланди. Йезиға кетәй десәң – иш, шәһәрдә қалай десәң, туридиған өй йоқ. Бу ихтисадий боһранни бийил әлликкә кәлгән Мәсимҗанниң тәңтушлириму  яхши билиду. Механик жигит һеч ойланмайла шәһәрдә қелип, милициягә ишқа орунлишиду. У вақитларда һазирқи полиция шундақ атилатти. Шундақ бир еғир пәйттә милициядә ишләш наһайити еғир болди. Уни аз дегәндәк, җинаий ишларни издәштүрүш бөлүми. Тохсининчи жиллири кәң овҗ алған: рэкет, алик-малик-шарик, пәтир һәм янчуқ оғрилири вә башқилар. — Қийин бир пәйттә қийин бир кәсипни таллавалғиним маңа чоң савақ болди, — дәп өткән күнләрни әслиди истипадики подполковник. – Һәрхил адәмләрни учраттим. Болупму шу жиллири янчуқ оғрилириниң раса «қайниған» бир пәйти еди. Пәқәт байларни тонайдиған оғриларниму көрдүм. «Адәмләрниң бай, гадийини қандақ айривалисән?» десәм кийивалған кийимидин дәп җавап берәтти. Әгәр хаталишип, кәмбәғәлниң янчуғиға «чүшүп қалса», йолини тепип уларниң пулини қайтуруп бериветәтти. Улар өзлирини «биз таза оғрилар» дәпму қоятти. Қизиқ йери, мечиттин қалмайдиған. Бәш вақлиқ намаз өтәтти. Қилғини оғрилиқ. Бир күни РОВДниң алдиға бир машина келип тохтиди. «Jeep» машинилири у вақитларда ухлисақ чүшүмизгиму кирмәтти. Уқушсақ, маңа кәлгән «әлчиләр» екән. «Сиз билән бир чәткә чиқип сөзләшсәк боламду?» деди. Гәп қилмайла уларниң машинисиға олтардим. «Күтүлмигән меһманлар» мени бир ресторанда мол дәстихан йейип «иллиқ» қарши елишти. Рэкетлар екән. Хелә узақ гәпләштуқ. Уларниң шәртлириниң һеч қайсиға келишмидим. Мән өзәмниң дегинимдә турдум. Уларниң мусаписи узақ болмиди... Пәтир оғрилириға мунасивәтлик мону бир вақиәниму унтуш мүмкин әмәс. Әтигәнлиги иштики телефонум җириңлап кәтти. Трубкини алсам, башлиқ екән. «Саңа һазир бир адәм йолуқиду, тиңшап баққин» деди. Бирәр минуттин кейин йәнә телефон қилип, «әву кишиниң пәтирини тонап кетипту, йепиветиңлар» дәп буйруқ бәрди. Гәпниң очуғи, пәтир оғрилириниң изи асанлиқчә кесилмәйду. Уни һәммимиз яхши чүшинәттуқ. Башлиқниң «йепиветиңлар» дегиниму шу. Һелиқи киши кирип кәлди. Шәһәрдә йеник машиниси билән киракәшлик қилип җенини беқиватқан йеши хелила чоң адәм екән. Уни көрүп ичим ағрип қалди. Ейтқанлирини диққәт билән тиңшаватимән. Ейтишиға қариғанда, у әтидин кәч киргичә киракәшлик қилип, бираз пул тепип өйигә қайтипту. Ишигигә йетип кәлгәндә қаяқтинду икки жигит пәйда болуп, қол көтирип, уни тохтатқан көрүниду. Анчә жирақ әмәс бир йәргә 500 тәңгә беридиғанлиғини ейтипту. У вақитлардә бәш йүз тәңгә көп пул еди. Акимиз жигитләрни апирип қоюшқа келишипту. Әву жигитләр багажникқа одеялиға оралған телевизорни бесипту. Киракәш киши жигитләрни апирип қоюп қайтип кәлсә, өйиниң ишиги очуқ турғидәк. Ичкиригә кирип, қариғидәк болса телевизори йоқ. «Әву телевизор оралған одеяла көзүмгә иссиқла көрүнүведи» дәйду натонуш киши. Қисқиси, өзиниң телевизорини өзи апирип берипту. Башлиғим ишиниң көплигидин уни тиңшимастинла маңа киргүзүвәткәнлигини кейин чүшәндим. Киракәш акимизниң әстә сақлаш қабилийити яхши екән. Херидарлириниң макан-җайини унтумапту. Оғриларни шу күнила қолға чүшәрдуқ. Мәсимҗан Асимов истипаға чиққандин кейин, Заря Востока мәһәллисидә туруп, кичик вә оттура тиҗарәт билән шуғулланди. Униң ярдәмгә муһтаҗларға қол учини созуп жүргининиму аңлап жүримиз. Болупму туғулуп өскән жути Шуңқардики мәктәпкә көп ярдәм қилидиған көрүниду. Кейинки вақитларда, у Қайрат йезисиға көчүп кәлди. Бу йәрдә оттуз оғул билән бирликтә спорт мәйданини селишқа күч чиқарди. Һәр жили он аилини «Уйғур авазиға» йезип бериду. Әву бир күни Уйғур театриға он билет елип, он адәмни апирип кәлди. Буларниң һәммисини маңа өзи әмәс, Қайрат йезисиниң жигитбеши Һашимҗан Арзиев ейтип бәрди. — Мәсимҗан «Оң қол бәргәнни сол қол билмәслиги керәк» дегән ибаригә қаттиқ әмәл қилиду, — дәйду Һашимҗан ака. — У әйнә шундақ һиммитини миннәт қилмайдиған жигит. «Әнди униң дукиниға кириватқанлар немишкә қуруқ қол чиқиватиду?». Әллик жиллиқ һаятиниң  он бәш жилини һоқуқ қоғдаш органлириға беғишлиған истипадики подполковник адәмләргә мәзкүр саһаға мунасивәтлик мәслиһәт беридекән. — Бирсиниң балиси полициягә чүшүп қалиду, бирини патруль тохтитип, шоферлуқ гуванамисини еливалиду, — дәйду Мәсимҗан Асимов биз билән болған сөһбәттә. – Адәмләр қизиққу, немә вақиә екәнлигиниң ақ-қарисини ениқлимайла, пул берип қутулушқа алдирайду. Әйнә шундақларниң арисиға кирип, мәсилини қанун даирисидә йешишкә тиришимән. «Әң әвзили, адәмләргә өз һоқуқлириңларни билишкә тиришиңлар. Мәзкүр саһаға мунасивәтлик китап, гезитлардин оқуңлар» дегән мәслиһәтни беримән. Мәлум болғинидәк, херидарлар Мәсимҗанниң дукиниға бир нәрсә сетивелиш үчүнла әмәс, мәслиһәт сорапму киридекән. Бәхтишат СОПИЕВ.