• «Уйғур авазиниң» сәйилгаһи
• 01 Наурыз, 2018

Рәңчилик һәққидә

Хәлқимиздики рәңчилик һүнири миладидин хелә бурунла барлиққа кәлгән. Қумулдики Қара дөвә харабисидин миладидин илгәрки 1200-жилларға тәәллуқ рәңлик жуң тоқулмилиридин сәккиз рәңлик җилта тоқулған жуң чәкмән, Тоққузсарай харабисидин қизил, көк, сериқ, ақ рәңлик тәңшилип чүширилгән җүҗә сүрити, шаптул чечиги кәштиләнгән жуң паласлар, Нийә харабисидин 3800 жиллиқ тарихқа егә рәңдар палас, үзүм сүрити чүширилгән чәкмән, кәштилик әйнәк қепи, пәрдаз қутиси вә хилму-хил рәңдар жиплар тепилған. Мошуларниң һәммисини рәңчилигимиз тарихиниң шаһиди дәп һесаплашқа болиду. Уйғурлар шаптул вә жулғун чечиги, анар, ордан, җигдә постлири, тухумәк, үҗмә, өрүк қовзақлири, сериқ сәбдә, кевәз ғозилири, зак, зәмчә, таҗигүл, анаргүли қатарлиқ гүл-гия һәм чечәкләрни, мис, көкташ, төмүр рудилирини, дәрәқ порлири, өсүмлүк йилтизи, сеғиз топа қатарлиқ тәбиий хам әшияларни мәнбә қилип, шаптул чечиги, гөш рәң, занка, зәйтүнә, анаргүли, тоқ қизил рәң, ач сериқ вә тоқ сериқ рәң, сус һава рәң, қизғуч қара, қара көк охшаш онлиған рәңләрни һәм хилму-хил пәрдаз буюмлирини ишләп чиққан. Охшаш типтики гүл-чечәкләр, дәрәқ қовзиғи, мевә пости қатарлиқларниң қайнатма бирикмисидин һәрхил рәңләрни бәрпа қилған. Мәсилән, тухумәк гүли, қариқат, алқат, ақ янтақ уруғи бирикмисидин – қара көк рәң, ақ терәк пори, қариғай йелими, һәшқипичәк гүли, нөшүдүр бирикмисидин – ақ рәң, туз теши вә һәрхил рудилар бирикмисидин – көк, йешил вә зәңгәр рәңләрни, зириқ вә азғал уруғидин – қизил рәң, ордан вә яңақ пости бирикмисидин җигәр рәң алған. Рәңләрни елишта Қарақурум билән Алтунтағ бағрида өсидиған гүл-гия өсүмлүкләрниң әһмийити алаһидә болған. Хәлқимиз әзәлдин һәрхил пәрдаз буюмлирини ишләшкиму маһир болған. Җүмлидин ләв сурух, мәңиз сурух, қашлиқ, чач мейи қатарлиқларни хелә бурун кәшип қилған. Мәсилән, зараңза чечигини мәлһәм қилип, нөкчә һалитидә ләв сурух, әңлик қилса, қурутулған гүлсурух бәргини соқуп, әгләктин өткүзүп, тәбиий упа ясиған. Хенигә мәлум нисбәттә зәмчә арилаштуруп, қол-пут хениси, һосма мәлһимидин қаш қариси, шаптул меғизи, тухум сериғи һәм сиядан мейи арилашмисидин чач мейи ишләп чиққан. Шинҗаң хәлиқ радиостанцияси.