• Дин вә җәмийәт
• 07 Наурыз, 2018

Халисанә әмгәк вә униң инсан һаятидики әһмийити

Һәрқандақ ишни һәқ тәләп қилмастин бәҗириш халисанә әмгәк даирисигә кириду. Халисанә әмгәк икки түрлүк болиду: шәхсий вә коллективлиқ әмгәктур. Халисанә шәхсий әмгәк дегинимиз – бирәр шәхсниң өз алдиға халисанә әмгәк қилиши. Мәсилән, муәллимниң дәристә арқида қалған бәзи оқуғучиларға айрим һәқсиз дәрис бәргинигә, дохтурниң имканийити яр бәрмигәнләрни һәқсиз давалап қойғиниға охшаш бирәр шәхсниң тиришчанлиғи билән әмәлгә ашидиған халисанә ишлар. Әнди халисанә коллективлиқ әмгәк дегинимиз – бирқанчә кишиниң яки бирәр шәхсниң коллектив һалитидә қилған бәдәлсиз әмгигини көрситиду. Халисанә әмгәк мәйли бирәр шәхс тәрипидин яки коллектив тәрипидин қилинған әмгәк болсун, униң шәхсләргә вә җәмийәткә йәткүзидиған пайдиси чоң, қалдуридиған тәсири күчлүк болиду. Халисанә әмгәкниң асаслиқ пайдилири төвәндикичә: 1. Алла тааланиң разилиғиға еришишни көзләп, бирәр халисанә ишни қилип қойған адәм Алла тааланиң дәргаһида мукапаттин бәһримән болиду, җәмийити күчлиниду, мусулман оттурисидики достлуқ, муһәббәт, йеқинлиқ ашиду. 2. Халисанә әмгәк арқилиқ җәмийәттики шәхсләрниң иқтидари вә күч-қувити оттуриға чиқиду, кишиләр өзидики вә башқилардики артуқчилиқларни байқавалалайду. 3. Халисанә әмгәк кишиләрниң өзини йетиштүрүши вә яхши ишларни һәм бәдәлсиз ярдәмләрни қилишқа өзини көндүрүши үчүн чоң пурсәттур. 4. Халисанә әмгәкләр арқилиқ дөләтләр әмәлгә ашуралмиған нурғун яхши ишлар рояпқа чиқиду, чүнки халисанә әмгәкниң асаси ихластур. Ихлас асас қилинған иш чоқум ғәлибә қазиниду. Халисанә әмгәкниң түрткилири, башта ейтқинимиздәк, халисанә әмгәк қилиш, мәйли мусулман болсун, мәйли мусулман болмисун, һәрқандақ бир инсан қилидиған вә яхши көридиған изгү иштур. Шуңлашқа инсанларда халисанә әмгәк қилишниң түрткилири бир хил болмайду. Бәзиләр уни өзидики вижданий мәсъулийәт туйғуси билән бәҗирсә, йәнә бирлири Алла тааланиң разилиғиға еришиш нийити билән қилиду, гайи бирлири өсүп йетилгән муһит яки аилиниң тәсири билән қилиду. Қандақла болсун, халисанә иш қилишқа түрткә болған сәвәпләр җәмийәт вә муһитниң пәриқлиқ болушиға қарап һәрхил болиду. Шәксиз һәқиқәт шуки, инсан өзи яшиған җәмийитигә бир нәрсиләрни бәдәлсиз тәғдим қилиш арқилиқла өзини бәхитлик һис қилалайду. Яхшилиқ көңүлни шатландуридиған, вижданни раһәтләндүридиған, инсанларни хуш қилидиған гөзәл әхлақтур. Шуңлашқа сиз алғанда әмәс, бәргәндә хошал болушни үгинивалсиңиз, сизниң хошал болидиған чағлириңиз наһайити көп болиду. Альберт Эйнштейн һечбир динға ишәнмәйдиған динсиз адәмниң бәхитсизлигини тәһлил қилип, мундақ дегән екән: «Динсиз адәмниң бәхитсизлигиниң асаслиқ сәвәплиридин бири – униң умумхәлиқ билән болған мунасивитиниң аҗизлиғиға хуласилиниду. Чүнки өзинила ойлап, өзи үчүнла яшаватқан адәмләр өзиниң шәхсийәтчилигигә мәһбус болуп қалған адәмләр болуп, уларниң һаяти изтирап ичидә өтиду. Чүнки мундақлар халисанә әмгәкләрдин келидиған һөзүр-һалавәттин вә көңүл хушлуғидин мәһрум қалған бечариләрдур. Инсан өзи яшаватқан җәмийитигә, хәлқигә бир нәрсиләрни тәғдим қилмиса, у мошу қисқа һаятидин һечбир тәм алалмайду». Демәк, инсан өз хәлқигә өзиниң қиммәтлик вақтидин, пул-мелидин тәғдим қилиш арқилиқла һаятлиқниң тәмини теталайду, күнлирини бәхитлик өткүзәләйду вә униң һаятиниң бир мәнаси болған болиду. Психолог алимлар «Инсан өз нәпсидин кечип кишиләргә бир нәрсә тәғдим қилиш арқилиқла өзиниң нам-нишанисини қалдуралайду» дәп қарайду. Амма пәйғәмбиримиз һәзрити Муһәммәт әләйһиссаламниң «Адәм өлгәндин кейин, униң барлиқ әмәли үзүлгән болиду, пәқәт үч нәрсиниң совави униңға йетип туриду. Улар: «яхши пәрзәнт, пайдилиқ илим вә сәдиқә җарийәдур» дегән сөзи көп нәрсиләрдин далаләт бериду. Алла таала «Қуран Кәримдә» мусулманларни халисанә әмгәккә буйруп, мундақ дәйду: «Һәрбир үммәтниң йүзлинидиған қиблиси бар. Шуңлашқа силәр яхши ишларни бәс-бәстә қилиңлар. Яхши ишларға алдираңлар. Һәммиңлар Алланиң дәргаһиға қайтисиләр, силәр ихтилап қилишқан нәрсиләрниң қайсисиниң һәқ, қайсисиниң наһәқ екәнлиги тоғрисида Алла силәргә хәвәр бериду». Пәйғәмбәр әләйһиссалам мундақ дегән: «Аллаға әң йеқимлиқ адәм кишиләргә мәнпәәтлик адәмдур. Аллаға әң йеқимлиқ әмәл бирәр мусулман адәмниң көңлигә хошаллиқ киргүзүш яки униң һаҗитини рава қилиш вә яки қосиғини тойғузуштур. Мән үчүн бирәр мусулман қериндишим билән биллә меңип, униң һаҗитини рава қилип бериш мениң мошу мечитимда олтирип, бир ай итикап қилғандин әвзәлдур. Кимки аччиғини бесивалса, Алла униң әйивини йөгәйду, қиямәт күни Алла униң көңлини хошаллиққа толтуриду. Бирәр мусулманниң һаҗитини рава қилип бериш үчүн маңған кишиниң қәдимини Алла қәдәмләр тейип кетидиған қиямәт күнидә мустәһкәм қилиду». Биз бәзидә бирәр адәмниң қандақла бир ишни халисанә қилип қойғанлиғидин һәйран қалимиз, мундақ адәмни «қалтис адәм», дәп кетимиз. Әслидә биз өзимизниң әһвалиға һәйран қелишимиз лазим. Чүнки халисанә иш қилиш, башқиларға бәдәлсиз яхшилиқ қилиш бизниң динимизниң буйруғи турсиму, биз халисанә иш қилип көнмигәнлигимиз үчүн бу изгү әмәл биз һәйран қалидиған вә һәҗәплинидиған иш болуп қалған. Әслидә, халисанә иш қилиш вә кишиләргә яхшилиқ қилиш мусулман адәм үчүн һәҗәплинәрлик иш әмәс, әксичә, уни қилмаслиқ һәҗәплинәрлик иштур. Биз яхши ишни вә халисанә ярдәмләрни дайим мусулманларла қилиду дәп ойлаймиз. Амма әмәлият ундақ әмәс. Биз, мусулманлар, бу иштиму башқиларниң арқисида қалған. Мәсилән, Америкини алсақ, 2010-жили елип берилған статистикиға асасланғанда, Америкида һәрбир төрт адәмниң бири өмрини халисанә ишларни қилиш билән өткүзидекән. 2010-жили елип берилған әшу статистикида йәнә Америкидики хәйрихаһлиқ җәмийәтлириниң жиллиқ кирими бир йерим триллион долларға йәткәнлиги елан қилинған. Америкидики диний тәшкилатлар у җайлардики хәйрихаһлиқ җәмийәтлириниң киримидин аз дегәндә 35 пайизини христиан динини тәрғип қилиш ишлириға ишлитидекән. «Қуръан Кәрим» «Алла тааланиң разилиғини көзләп, халисанә иш қилғучиларни махтайду вә башқиларниму шундақ қилишқа дәвәт қилиду («улардин илгири Мәдинидә йәрлишип қалған, имани күчлүк болғанлар (әнсар) өзлириниң йениға һиҗрәт қилип кәлгәнләрни (муһаҗир) дост тутиду, уларға берилгән нәрсиләр үчүн ичи тарлиқ қилмайду вә өзлири муһтаҗ туруқлуқ (уларниң мәнпәәтини) өз мәнпәәтидин әла билиду. Өз нәпсиниң бехиллиғидин сақланғанлар мәхсәткә еришкүчиләрдур». Ислам мутәпәккүри Сәййид Қутуб бу айәтниң тәпсиридә мундақ дегән: «Бехиллиқ һәрқандақ бир яхшилиқниң алдида чоң тосқунлуқтур. Чүнки барлиқ яхшилиқ беғишлаштин келиду. Пул-мелини беғишлаш, муһәббитини беғишлаш, вақтини беғишлаш, күчини беғишлаш, керәк болғанда, җенини беғишлаш қатарлиқ бирқанчә беғишлашлар биләнла яхшилиққа еришкили болиду. Елишнила билип, беришни билмәйдиған, шәхсийәтчи, бехил инсанлар һечнәрсисини беғишлалмайду. Шуңлашқа нәпсиниң бехиллиғидин сақланған адәм, яхшилиқ йолидики тосқунлуқни пачақлап ташлиған болиду вә беғишлиғучи болуп мәйданға чиқиду». Хулләс, халисанә иш қилиш, биз башта қәйт қилғинимиздәк, һәрқандақ бир җәмийәтниң бәрпа болуши вә шу җәмийәттики кишиләр оттурисидики һәмкарлишиш, ярдәмлишиш вә пидакарлиқ қатарлиқ пәзиләтләр оттуриға чиқиши үчүн алаһидә чоң роль ойнайдиған муһим изгү әмәлдур. Муһәммәт ЙҮСҮП,диний өлима. Сәүдийә Әрәпстани.