• Әдәбият гүлзари
• 16 Наурыз, 2018

Балилар язғучиси болуш – чоң амәт

Әҗри – хәлиқ һөрмитидә Һәрбир инсан һаятиниң өз йоли, шу йолниң өзигә хас егиз-пәс вә әгир-тоқай җайлири, кәскин бурулушлири болғанға охшаш, язғучи Авут Мәсимовниңму тәғдир йоли өз алаһидиликлиригә егә. Әлвәттә, уларниң һәрбирини тилға елип, чүшәндүрүп олтиришниң һаҗитиму йоқ. Шуңлашқа мән униң өмриниң әң мәзмунлуқ дәқиқилири үстидила тохтилишни тоғра көрдүм. А.Мәсимов 1953-жили 16-март күни Челәк (һазирқи Әмгәкчиқазақ) наһийәсиниң Қаратуруқ йезисида дехан аилисидә дунияға кәлди. Калинин (һазирқи Авут Саттаров) намидики оттура мәктәпни тамамлиғандин кейин, у Алмута шәһиридики 4-басмиханиға ишқа орунлишиду. Һәрбий вәзиписини өтәп, А.Мәсимов 1973-жили «Дәуір» басмиханисиниң қол билән һәрип териш цехида бәт ясиғучи болуп ишләйду. У бу кәспини һәрбий борчини өтәп жүргән мәзгилидә «Боевое знамя» гезитида башлиған болса, кейин жумһурийәтлик «Егемен Казақстан», «Казахстанская правда» гезитлирида ишләп, шундақла Россияниң Санкт-Петербург шәһиридики нәшрият-басмихана техникуминиң техникилиқ муһәррир бөлүмидә сирттин оқуп жүргәнлиридә техиму мукәммәлләштүрди. Шуниң үчүн у 1976-жили тәҗрибилик кәспий бәт ясиғучи сүпитидә җумһурийәтләрара чиқидиған «Коммунизм туғи» (һазирқи «Уйғур авази») гезитиға йөткилиду. А.Мәсимовниң тиришчанлиғи вә ишбиләрмәнлигигә көзи йәткән мәзкүр гезит рәһбәрлиги уни корректорлар бюросиға ишқа тәклип қилиду. Шуниң билән у 1978-жилдин чоң корректор, 1980-жилдин 1991-жилғичә мухбир, җавапкәр катипниң орунбасари лавазимлирида әмгәк қилди. Кативатта ишлигән жиллири балиларға беғишланған «Үмүт учқунлири» гезит ичидики гезит сәһиписини тәйярлиди. Бу вақит арилиғида униң жут мөтивәрлири, әмгәк илғарлири, заман қәһриманлири һәққидә онлиған очерклири, йүзлигән мақалилири гезитханлар билән үз көрүшти. А.Мәсимов шундақла җәмийәтниң илгирилишигә путликашаң болуватқан илләтләрни паш қилидиған бирқатар тәнқидий мақалә һәм фельетонларниң муәллипи сүпитидә көпчиликкә тонулди. 1988-жили униң мәтбуат саһасидики әмгиги мунасип баһалинип, Қазақстан Журналистлар иттипақиниң әзалиғиға қобул қилинди. Шуниңдин кейин өзигә жүкләнгән вәзипиләргә техиму жуқури җавапкәрлик билән қариған А.Мәсимовқа болған ишәнчә-үмүт техиму күчийиду. 1991-жили Қазақстан Язғучилар иттипақи йенида «Арзу» журнали тәшкил қилинғанда, икки нәшир рәһбәрлиги келишип, мәтбуат саһасида тәҗрибиси мол А.Мәсимовни журналға җавапкәр катип қилип әвәтиду. 1995-жилғичә нәшир қилинған мәзкүр журнал хәлқимизниң тарихи вә мәдәнийитигә аит көплигән қизиқарлиқ әсәрләрни, шундақла миллитимизниң ғуруриға айланған мунәввәр пәрзәнтлиримизни тонуштурушқа салмақлиқ һәссә қошқан еди. Шуни алаһидә тәкитләш лазимки, журналниң бәдиий сүпитиниң йәниму өсүши билән бир вақитта беваситә А.Мәсимовниң беваситә һамийлиғи, тәһрирлигидә Камал Һасамдиновниң «Саламәтлик һәққидә һекайиләр», Абдумеҗит Дөләтовниң «Ақ терәк, көк терәк», Дилшат Рәйһановниң әрәп графикисини үгинишкә молҗаланған «Биринчи билик» китаплири йоруқ көрди. Жуқурида тәкитләнгәндәк, мустәқилликниң дәсләпки жиллири башланған малийә тапчиллиғи көпчиликни мәңдитип қойди. Шулар қатарида А.Мәсимовму 1997-жили узун вақит давамида ишләп, меһри чүшкән мәтбуат саһасидин кетишкә, кәспини өзгәртишкә мәҗбур болди. У Алмута электр-вагон заводиға иш башқурғучи болуп орунлашқандин кейин, бу йәрдиму көзгә чүшүп, транспорт цехиниң бригадири, мастери лавазимлирида әмгәк қилди. Лекин у илгәрки өзи сөйгән кәспини үзүл-кесил ташлап кетәлмиди, әксичә, мошу күнгичә миллий мәтбуатимиздин қол үзмәй келиватиду. А.Мәсимов өз вақтида ханим-қизларға беғишланған «Интизар», балиларға беғишланған «Яш әвлат», шундақла «Мәрипәт» вә «Хуш кәйпият» журнал-гезитлириниң баш муһәррири вәзипилирини мунасип ада қилип кәлди. Буниңдин ташқири, у миллий мәтбуатимизниң тәрәққиятиғиму биркишилик төһписини қошуп келиватқан язғучи болуп, өз вақтида «Азия бүгүн» җумһурийәтлик мустәқил гезитиниң баш муһәррири вәзиписини атқурған еди. Һазир у һөрмәтлик дәм елишта болсиму, 2012-жилдин башлап нәшир қилиниватқан «Ғунчә» балилар журналиниң баш муһәррири. А.Мәсимов паалийитиниң йәнә бир, асасий қири, әлвәттә, бәдиий ижадийәт. Миллий әдәбиятимизнин ажралмас қисми – балилар әдәбиятиниң яш әвлатларда инсанпәрвәрлик, меһриванлиқ, алийҗанаплиқ хисләтлирини, шуниң билән бирқатарда милләтпәрвәрлик, вәтәнпәрвәрлик қәдрийәтлирини тәрбийиләшкә қаритилғанлиғи яхши мәлумдур. Шуңлашқа һазирқи вақитта балилар әдәбиятиниң җәмийитимиздә тутқан орни алаһидә болғачқа, буниңға һөкүмитимиз тәрипидинму қилиниватқан ғәмхорлуқниң йетәрлик дәриҗидә болуватқанлиғини ейтиш керәк. А.Мәсимовниң әсәрлири асасий җәһәттин мана шу мәхсәткә қаритилған болуп, униң «Дәстихан» намлиқ дәсләпки повести 1986-жили йоруқ көрди. Буниңдин ташқири, һәрхил жилларда нәшир қилинған «Бәлгүләр бәслишиши», «Бармақлар оюни» сүрәтлик китапчилири, «Ағмихан» заманивий чөчәкләр топлими, «Һәптә вә он икки ай» повести, «Ақ булут» (һекайә, шеир, нахша мәтинлири вә нотилири) топлими өсмүрләрдики балилиқ арман, саддилиқ, әңгизлик, бәңвашлиқ қатарлиқ хусусийәтлирини өзлиригә муҗәссәмләндүргән вақиәләрни, гөзәлликкә, паклиққа интилдуридиған кәйпиятларни өз ичигә алиду. Муәллип балиларниң қәлбигә йошурунған әң назук сезимларни издәп тепип, уларниң маһийитини ечип беришкә тиришқан. 2007-жилдин тартип Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси А.Мәсимов «Бәш күн бош, икки күн дәм елиш» намлиқ китавидики повесть, һекайә, монолог, миниатюра охшаш жанрлар арқилиқ адәмләрдә учрайдиған һәрхил әһвалларниң, мүҗәз-хулуқларниң келип чиқиш сәвәплирини ениқлашқа, уларниң җәмийәттики орнини көрситишкә уруниду. Мәзкүр китапниң маһийити жуқури баһалинип, Уйғур меценатлири «Илһам» мукапитини тәсис қилған. 2017-жили җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи билән «Уйғур авази» гезити Турған Тохтәмовқа беғишланған иҗадий конкурс елан қилғанлиғидин көпчилигимиз хәвәрдар. Униң йәкүни бойичә язғучи Авут Мәсимов мукапатлиқ биринчи орунға еришти. Язғучи А.Мәсимов шундақла әдәбиятимизға яш талантларни җәлип қилиштиму көзгә көрүнәрлик ишларни атқурди. У узақ жиллар мабайнида Қазақстан Язғучилар иттипақи Уйғур әдәбияти кеңиши йенидики яш иҗаткарларниң Абдумеҗит Дөләтов намидики «Қутадғу билик» әдәбий бирләшмисини башқуриду. Туғулған йәргә болған муһәббәт униң «Қаратуруқ» җәмийәтлик фондини қурушиға елип кәлди. Фондниң муавини териқисидә жут мөтивәрлирини, атақлиқ язғучиларни, сәнъәткарларни яш әвлатқа тонуштуруш ишини, уйғур синиплириға балиларни топлашни қолға алди. Туғулған жутини мәдһийиләйдиған «Улуқ җай», һазир истиқамәт қиливатқан жути Заря Востока мәһәллисидики М.Һәмраев намидики 150-уйғур оттура мәктивиниң гимнини композитор Исмайилҗан Исаев билән бирликтә язди. Һазир бу нахшилар жутта, мәктәпара жиғинлардин кейин орунлинип туриду. Язғучи кейинки вақитларда балиларға беғишланған «Зеһниңни синап көр» «Тапқур болсаң, тепип көр» топламлирини, «Липаптики сир» повести, «Қутраш» романини тамамлиди. Амма қолниң қисқилиғидин мәзкүр әсәрләр нәширдин чиққини йоқ. Қолязма териқисидә һамийлирини күтүп, тәйяр туриду. Язғучиниң бир түркүм һекайилири 2010-жили «Литературный Казахстан» журналида рус тилида, 2012-жили «Хат құпиясы» повести «Жүлдыз» журналида қазақ тилида йоруқ көрди. 2011-жили язғучиниң сценарийи бойичә йезилған «Сирлиқ сезим» бәдиий фильми һәвәскар режиссер Бавдун Амутов билән һәмкарлиқта чүширилип, кәң аммиға тонуштурулди. 2012-жили шаирә Патигүл Мәхсәтова билән бирликтә күлкә маһирлири Сәнҗәр Баратов, Җамалидин Розиев, Ахмоллам Мәмировниң хатирисигә беғишланған «Уйғурчә киноконцерт» рубрикисида «Сәба шоу» дискисини йоруққа чиқарди. 2017-жили Қуддус Ғоҗамияров намидики дөләт академиялик Уйғур театриниң сәһнисидә «Өмүр ширниси» спектакли сәһниләштүрүлүп, А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназия оқуғучилириниң диққитигә һавалә қилинди. Көрүп туримизки, А.Мәсимов өзигә жүкләнгән һәрқандақ вәзипиниң һөддисидин чиқиш үчүн өзиниң билимини, тәҗрибисини орунлуқ пайдиланған һалда, миллий әдәбиятимиз вә мәтбуатимизниң һәр җәһәттин йүксилишигә биркишилик үлүшини қошуп кәлмәктә. Әлвәттә, бу төһпини өз йолида вә мунасип баһалалайдиған хәлиқтур. Чүнки хәлиқ һөрмити – униң әң улуқ әҗри екәнлигини яхши чүшинимиз. Өз новитидә, Авут Мәсимовниңму хәлқимизниң арзу-нийәтлириниң әмәлгә ешишиға һәмнәпәс болидиғанлиғиға ишәнчимиз камил. Рәхмәтҗан ЙҮСҮПОВ, филология пәнлириниң намзити, Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси.