- 30 август — Конституция күни
- 31 Тамыз, 2012
Баравәрлик билән әркинликниң, бирлик билән гүллинишниң асаси
Асасий Қанунимиз бизниң мәмликитимизниң баш һөҗҗити болуп һесаплиниду. Конституция — арман қилған әркинлигимизниң шиари, ярқин келәчигимизниң мустәһкәм түврүги, у дөлитимизниң алтун ғәзниси, утуқлиримизниң соғулмас булиғи.
Н.Ә. НАЗАРБАЕВ.
Буниңдин он йәттә жил илгири, йәни 1995-жилниң 30-август күни болуп өткән җумһурийәтлик умумхәлиқ референдумида биз елимизниң Асасий Қануни — Конституцияни қобул қилған едуқ. Шуниңдин бери елимизда җәмийәтлик һаятниң һәммә саһалирида адәм һәйран қаларлиқ өзгириш-йеңилиқлар, әң муһими, дадил илгириләшләр йүз бәрди. Мана мошундақ тәрәққиятниң қисқа қәрәл ичидә әмәлгә ешиши, биринчидин, Дөләт рәһбири Нурсултан Назарбаевниң уттур рәһбәрлиги билән ишләнгән елимиз Конституциясиниң өз мәзгилидә қобул қилиниши болса, иккинчидин, шу Конституция һоқуқлирини капаләтләндүргән вә қорған болған барлиқ қазақстанлиқларниң өз ара достлуғи билән иттипақ-бирлиги, сәясий турақлиқ вә җәмийәтлик разимәнликниң нәтиҗисидур.
Конституция қобул қилинған дәвирниң иҗтимаий-сәясий вә ихтисадий қийинчилиқларға толуп-ташқан бир заман болғанлиғини унтумаслиғимиз керәк. Бирақ дана Рәһбәрниң келәчәкни пәмләшни билидиған хислити йәнә бир қетим ярқин көрүнүп, һәрқандақ қийинчилиқни әйнә шу Асасий Қанунға риайә қилған һалда һәл қилишни билдуқ. Раст, Конституция қетип қалған һөҗҗәт әмәс. Дәвир роһиға, җәмийәтниң тәливигә бола, униңға икки қетим сезиләрлик өзгиришләр билән қошумчилар киргүзүлүп, пәқәт ихтисадий ислаһатларғила әмәс, бәлки дуния җамаәтчилиги ундақ болушини пәрәзму қилмиған демократик-сәясий түзүмниң қелиплишишиға йол ечилди. Нәтиҗидә, Конституция течлиқ, турақлиқ, разимәнлик билән гүллинишниң, сәясий-һоқуқниң вә барлиқ дөләт институтлириниң нәтиҗидарлиқ капалитигә айланди, 130дин ошуқ милләт вәкили яшайдиған Қазақстанда сәясий турақлиқ, милләтләр ара вә конфессияләр ара разимәнликниң чоңқур йилтиз тартишиға пухта асас болди.
Дәрһәқиқәт, 1995-жили қобул қилинған бу Конституция мустәқил елимизниң қисқа тарихидики әң инавәтлик бир сәһипә болуп қалди. Тарих демәкчи, өз мәзгилидә О.Бисмарк «Тарихни йезиш әмәс, ясаш әһмийәтлик», дегән екән. Бирақ бу, инсанийәтниң миңжиллиқ тәҗрибиси көрсәткинидәк, һәркимниң қолидин келиверидиған иш әмәс. Һәқиқәтәнму, улуқ тарихни улуқ адәмләр ясайду. Бир мәнбәдин оқуғиним ядимда, мундақ шәхсләр алаһидә хусусийәтләргә егә болидекән: келәчәкни пәмләшни билиш вә униң нәтиҗидарлиқ тәрәққият йолиниң асасини селишни алдин-ала көрүш, һаятий парасәтлик вә камдин-кам учрайдиған әстә сақлаш қабилийити, әмгәк қилишқа болған хуштарлиқ, өзи қобул қилған қарарларниң тоғра екәнлигигә шүбһиләнмәслик, қайтмас ирадә, өз алдиға қойған мәхсәткә йетишкә болған интилишниң қануний базисини тәйярлаш вә уни әмәлиятта җарий қилиш болуп һесаплиниду. Мошу вә башқиму хисләтләрниң һәммисини Алла таала бәргән вә Лидерлиқ қабилийити яққал көрүнүп турған Президентимиз Нурсултан Назарбаев әсирләр қийилишида, дунияни зил-зилигә кәлтүргән һәм сәясий, һәм ихтисадий, географиялик өзгиришләр дәвридә, өз хәлқи үчүн тарихий җавапкәрликни бойниға елишни билди вә униң һөддисидин шәрәп билән чиқти.
Елимизниң қисқа тарихиға йәнә бир қетим көз ташлисақ, мустәқилликкә қол йәткүзүш алдида Қазақстанниң суверен дөләт сүпитидики тәрәққият мүмкинчилиги гуман кәлтүридиған тәхминләргә асас болғанлиғи йошурун әмәс. Чүнки Қазақстанниң ихтисади Мәркәзниң хам әшия көзи болди, уни аз дегәндәк, СССРниң һәрбий-ишләпчиқириш комплекси үчүн мәнбә болди. Җумһурийәт ихтисадиниң 93 пайизи Иттипаққа беқинип, пәқәт 7 пайизила ички һаҗәт үчүн пайдилинилди.
Қолдин ясалған экологиялик апәт өлкиләр — Арал деңизи билән Шәмәй ядро синақлири полигониниң ақивәтлири җәмийәткә еғир дәрт елип кәлди. Шуниң билән биллә шу пәйтләрдә бәзибир сабиқ кеңәш җумһурийәтлиридә нурғунлиған милләтләр ара тоқунушлар йүз берип, теч аһалиниң қени төкүлүшкә башлиди вә көпмилләтлик һәм көпдинлиқ Қазақстан орун елиши мүмкин болған ховуп-хәтәрниң алдида турған еди. Шуниң үчүн болса керәк, атақлиқ Збигнев Бжезинскийниң «NPO» журналиға 1993-жили бәргән сөһбитидә қәйт қилинған Қазақстанда мусулман вә христиан динлири вәкиллириниң арисидики тоқунуш югославиялик сценарийниң қайтилинишиға елип келиши мүмкин екәнлиги тоғрилиқ пикри тәсадипи әмәс еди. Америкилиқ сәясәтчи Қазақстанниң мустәқил дөләт сүпитидики тәрәққиятиға пессимистик көз қаришиға болған ялғуз адәм әмәс еди. Мошундақ еғир шараитта Президентимиз қандақту-бир хаталиққа йол қоюшқа һечқандақ һоқуқи йоқ екәнлигини өз мәзгилидә сезип-билди, пәқәт дана адәмләргә хас парасәт билән иш елип барди. Униң «Әң алди билән ихтисат, андин — сәясәт» шиари дунияниң ихтисадий-сәясий мәйданида қанатлиқ ибарә болуп қалғанлиғиму шу сәвәптин. Шуңлашқа Нурсултан Назарбаев көпмилләтлик чаңирақ астида течлиқ билән разимәнликни қелиплаштуруп, бу бебаһа утуқни жигирмә бир жил давамида көзиниң қаричуғидәк сақлап келиватиду. Әйнә шундақ хизмәт һөддисидин, елимизда моҗут онлиған миллий мәдәнийәт мәркәзлиригә охшаш, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиму шәрәп билән чиқиватиду, дәп ойлаймән. ҖУЭМ намиға шәхсән елимиз Президенти Н.Ә. Назарбаевтин Тәшәккүрнаминиң келиши вә һәрхил дәриҗидики минбәрләрдин бизниң намимизға турақлиқ иллиқ инкасларниң ейтилиши, жуқуридики пикримниң испати болса керәк.
Президентимизниң тәшәббуси билән көпмилләтлик елимизда течлиқ билән разимәнликни, турақлиқни тәминләшниң надир институти болуп һесаплинидиған Қазақстан хәлқи Ассамблеяси қурулуп, утуқлуқ паалийәт елип бериватиду. Ейтмақчи, бу Ассамблея Конституцияниң тәңтуши. Һәр иккилиси, худди қош гезәктәк, дөлитимиз билән хәлқимизниң мәнпийитигә адиланә хизмәт қиливатиду.
Мошу йәрдә Бүйүк Британияниң сабиқ премьер-министри Маргарет Тэтчер Нурсултан Назарбаев билән учрашқан пәйтидә мундақ дәп ейтқанлиғини әсләп өткән тоғра дәп ойлаймән: «Мустәқилликкә қол йәткүзгәндин бери Сизниң үлгилик сәяситиңиз хәлқиңизни әркинликкә йетиләп келиватиду. Пессимистлар этникилиқ вә роһий һәрхиллиқ елиңизниң гражданлирини бирләштүрәлмәйду, бу Қазақстанниң һалсизлинишиға елип келиду, дәп өз пикирлиридин хам нәтиҗә чиқириши мүмкин. Бирақ Қазақстан өз хәлқиниң мәдәний һәрхиллиғи нәтиҗисидә жилдин-жилға гүллиниватиду. Әнди милләтләрниң хилму-хил әнъәнилири билән хилму-хил динларға етиқат қилиши мәмликәтниң қудритини иҗабий энергетика билән бейитмақта. Сиз алаһидә һөрмәт-еһтирамға мунасип шәхскә айландиңиз».
Һәм дөләткә, һәм шу дөләтниң рәһбиригә шан-шәрәп елип кәлгән барлиқ нәрсиләрниң асаси Конституция екәнлигини инавәткә алсақ, шу Конституцияниң һәммә җәһәттин пишшиқ ишләнгәнлигини көрүшкә болиду. Һазир қоллиништа болуватқан Конституция тоғрилиқ шундақ дәп ейтишқа толуқ асас бар. Чүнки Конституцияниң йеңи мәтинини тәйярлаш җәриянида Президент Нурсултан Назарбаев Асасий Қанунниң лайиһисини тәйярлиғучи ишчи топиға қайсиду-бир әлниң Конституциясини көчиришни әмәс, бәлки Қазақстанниң географиялик орни билән әһвалини әскә алған һалда, башқа мәмликәтләрниң тәҗрибисиниң асасида, бизниң җәмийәтлик-сәясий қәдрийәтләргә мунасип болидиған Асасий Қанунни тәйярлашни тапшурди вә һәрбир маддиниң мәтинини өзи әтраплиқ үгәнди, қошумчиларни киргүзүп, тәклипләрни бәрди. Бүгүн әл арисида «Назарбаевниң Конституцияси» алий баһасиға егә болған Асасий Қанун җәмийәтлик разимәнлик билән сәясий турақлиққа, хәлиқ мәнпийитигә нишан қилинған ихтисадий тәрәққиятқа, қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрликкә, очуқ гражданлиқ җәмийәткә, тәрәққий әткән дөләткә хас болған барлиқ тәләпләргә толуқ җавап бериду.
2011-жили, Конституцияниң қобул қилинғанлиғиниң 15 жиллиғиға беғишланған тәнтәнидә Нурсултан Назарбаев «Биз һакимийәт қурушниң йеңи усуллирини бәкиткән вә гражданларниң асасий һоқуқлирини һимайә қилидиған өз Конституциямизни қобул қилдуқ. Биз бүгүнки қол йәткүзгән барлиқ утуқлиримизға 1995-жили умумхәлиқ референдумида қобул қилинған Конституциямиз арқилиқ йәттуқ», дәп ейтти пәхирләнгән һалда. Һә, нәқ 1995-жили 30-август күни Қазақстан демократик, зайирлиқ, һоқуқий вә иҗтимаий мәмликәт сүпитидә өз келәчигини бәлгүлиди. Шуңлашқа 30-август — Конституция күни дәп бәлгүлинип, умумхәлиқ мәйримигә айланди.
Әлвәттә, Конституция тоғрилиқ, униң йезилиш тарихи тоғрилиқ, умумән, униң җәмийитимиз һаятидики муһим вә мунасип орни тоғрилиқ хелә нурғун нәрсиләрни ейтишқа вә йезишқа болиду. Бирақ, шәхсән мениң мәхситим әмәс, бәлки бүгүн елимизда қелиплашқан милләтләр ара мунасивәтләрниң баш локомотиви болуватқан достлуқ билән иттипақлиқниң асаси нәқ Конституция капаләтләндүридиған һоқуқларда екәнлигини йәнә бир қетим әсләп өтүштин ибарәт, халас. Әйнә шундақ һоқуқлар түпәйли биз дунияда өз ара достлуқниң үлгисини көрсәттуқ, шу достлуғимиз түпәйли дуния Қазақстанни тонуватиду. Бирла мисал, техи йеқиндила Лондонда өткән XXX Язлиқ Олимпиада оюнлирида бизниң спортчилар йәттә (!) алтун медальға қол йәткүзди, җәми 13 медаль утувелип, Олимпиадиға қатнашқан 205 дөләтниң арисида нарәсмий командилиқ һесап бойичә 12-орундин көрүндуқ. Бу утуқ, сөз йоқ, өз ара достлуғимизниң нәтиҗиси. Бизгә хошаллиқ дәмлирини һәдийә қилип, елимизниң Гимнини йәттә қетим яңратқан, муқәддәс Байриғимизни көктә йәлпүлдәткән спортчилар арисида алтә милләт вәкилиниң болуши Қазақстандики хәлиқләр достлуғини дуния әһлигә ениқ намайиш қилди.
... Дөләтчиликни шәкилләндүрүш җәрияни һечқачан тохтиған әмәс. Һазирқи һаят биздин бәзибир, җүмлидин конституциялик өзгиришләрни тәләп қилиши мүмкин. Бирақ бир нәрсә ениқ — әмәлияттики Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси хәлиқ мәнпийитигә, мустәқил елимизниң тәрәққиятиға, хәлиқләр достлуғи билән җәмийәтлик разимәнликкә, бәрикәт билән елимизниң асасий байлиғи болуп һесаплинидиған адәмләргә вә уларниң мәнпийәтлирини қоғдашқа хизмәт қиливеридиған болиду.
Буниңдин он йәттә жил илгири, йәни 1995-жилниң 30-август күни болуп өткән җумһурийәтлик умумхәлиқ референдумида биз елимизниң Асасий Қануни — Конституцияни қобул қилған едуқ. Шуниңдин бери елимизда җәмийәтлик һаятниң һәммә саһалирида адәм һәйран қаларлиқ өзгириш-йеңилиқлар, әң муһими, дадил илгириләшләр йүз бәрди. Мана мошундақ тәрәққиятниң қисқа қәрәл ичидә әмәлгә ешиши, биринчидин, Дөләт рәһбири Нурсултан Назарбаевниң уттур рәһбәрлиги билән ишләнгән елимиз Конституциясиниң өз мәзгилидә қобул қилиниши болса, иккинчидин, шу Конституция һоқуқлирини капаләтләндүргән вә қорған болған барлиқ қазақстанлиқларниң өз ара достлуғи билән иттипақ-бирлиги, сәясий турақлиқ вә җәмийәтлик разимәнликниң нәтиҗисидур.
Конституция қобул қилинған дәвирниң иҗтимаий-сәясий вә ихтисадий қийинчилиқларға толуп-ташқан бир заман болғанлиғини унтумаслиғимиз керәк. Бирақ дана Рәһбәрниң келәчәкни пәмләшни билидиған хислити йәнә бир қетим ярқин көрүнүп, һәрқандақ қийинчилиқни әйнә шу Асасий Қанунға риайә қилған һалда һәл қилишни билдуқ. Раст, Конституция қетип қалған һөҗҗәт әмәс. Дәвир роһиға, җәмийәтниң тәливигә бола, униңға икки қетим сезиләрлик өзгиришләр билән қошумчилар киргүзүлүп, пәқәт ихтисадий ислаһатларғила әмәс, бәлки дуния җамаәтчилиги ундақ болушини пәрәзму қилмиған демократик-сәясий түзүмниң қелиплишишиға йол ечилди. Нәтиҗидә, Конституция течлиқ, турақлиқ, разимәнлик билән гүллинишниң, сәясий-һоқуқниң вә барлиқ дөләт институтлириниң нәтиҗидарлиқ капалитигә айланди, 130дин ошуқ милләт вәкили яшайдиған Қазақстанда сәясий турақлиқ, милләтләр ара вә конфессияләр ара разимәнликниң чоңқур йилтиз тартишиға пухта асас болди.
Дәрһәқиқәт, 1995-жили қобул қилинған бу Конституция мустәқил елимизниң қисқа тарихидики әң инавәтлик бир сәһипә болуп қалди. Тарих демәкчи, өз мәзгилидә О.Бисмарк «Тарихни йезиш әмәс, ясаш әһмийәтлик», дегән екән. Бирақ бу, инсанийәтниң миңжиллиқ тәҗрибиси көрсәткинидәк, һәркимниң қолидин келиверидиған иш әмәс. Һәқиқәтәнму, улуқ тарихни улуқ адәмләр ясайду. Бир мәнбәдин оқуғиним ядимда, мундақ шәхсләр алаһидә хусусийәтләргә егә болидекән: келәчәкни пәмләшни билиш вә униң нәтиҗидарлиқ тәрәққият йолиниң асасини селишни алдин-ала көрүш, һаятий парасәтлик вә камдин-кам учрайдиған әстә сақлаш қабилийити, әмгәк қилишқа болған хуштарлиқ, өзи қобул қилған қарарларниң тоғра екәнлигигә шүбһиләнмәслик, қайтмас ирадә, өз алдиға қойған мәхсәткә йетишкә болған интилишниң қануний базисини тәйярлаш вә уни әмәлиятта җарий қилиш болуп һесаплиниду. Мошу вә башқиму хисләтләрниң һәммисини Алла таала бәргән вә Лидерлиқ қабилийити яққал көрүнүп турған Президентимиз Нурсултан Назарбаев әсирләр қийилишида, дунияни зил-зилигә кәлтүргән һәм сәясий, һәм ихтисадий, географиялик өзгиришләр дәвридә, өз хәлқи үчүн тарихий җавапкәрликни бойниға елишни билди вә униң һөддисидин шәрәп билән чиқти.
Елимизниң қисқа тарихиға йәнә бир қетим көз ташлисақ, мустәқилликкә қол йәткүзүш алдида Қазақстанниң суверен дөләт сүпитидики тәрәққият мүмкинчилиги гуман кәлтүридиған тәхминләргә асас болғанлиғи йошурун әмәс. Чүнки Қазақстанниң ихтисади Мәркәзниң хам әшия көзи болди, уни аз дегәндәк, СССРниң һәрбий-ишләпчиқириш комплекси үчүн мәнбә болди. Җумһурийәт ихтисадиниң 93 пайизи Иттипаққа беқинип, пәқәт 7 пайизила ички һаҗәт үчүн пайдилинилди.
Қолдин ясалған экологиялик апәт өлкиләр — Арал деңизи билән Шәмәй ядро синақлири полигониниң ақивәтлири җәмийәткә еғир дәрт елип кәлди. Шуниң билән биллә шу пәйтләрдә бәзибир сабиқ кеңәш җумһурийәтлиридә нурғунлиған милләтләр ара тоқунушлар йүз берип, теч аһалиниң қени төкүлүшкә башлиди вә көпмилләтлик һәм көпдинлиқ Қазақстан орун елиши мүмкин болған ховуп-хәтәрниң алдида турған еди. Шуниң үчүн болса керәк, атақлиқ Збигнев Бжезинскийниң «NPO» журналиға 1993-жили бәргән сөһбитидә қәйт қилинған Қазақстанда мусулман вә христиан динлири вәкиллириниң арисидики тоқунуш югославиялик сценарийниң қайтилинишиға елип келиши мүмкин екәнлиги тоғрилиқ пикри тәсадипи әмәс еди. Америкилиқ сәясәтчи Қазақстанниң мустәқил дөләт сүпитидики тәрәққиятиға пессимистик көз қаришиға болған ялғуз адәм әмәс еди. Мошундақ еғир шараитта Президентимиз қандақту-бир хаталиққа йол қоюшқа һечқандақ һоқуқи йоқ екәнлигини өз мәзгилидә сезип-билди, пәқәт дана адәмләргә хас парасәт билән иш елип барди. Униң «Әң алди билән ихтисат, андин — сәясәт» шиари дунияниң ихтисадий-сәясий мәйданида қанатлиқ ибарә болуп қалғанлиғиму шу сәвәптин. Шуңлашқа Нурсултан Назарбаев көпмилләтлик чаңирақ астида течлиқ билән разимәнликни қелиплаштуруп, бу бебаһа утуқни жигирмә бир жил давамида көзиниң қаричуғидәк сақлап келиватиду. Әйнә шундақ хизмәт һөддисидин, елимизда моҗут онлиған миллий мәдәнийәт мәркәзлиригә охшаш, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиму шәрәп билән чиқиватиду, дәп ойлаймән. ҖУЭМ намиға шәхсән елимиз Президенти Н.Ә. Назарбаевтин Тәшәккүрнаминиң келиши вә һәрхил дәриҗидики минбәрләрдин бизниң намимизға турақлиқ иллиқ инкасларниң ейтилиши, жуқуридики пикримниң испати болса керәк.
Президентимизниң тәшәббуси билән көпмилләтлик елимизда течлиқ билән разимәнликни, турақлиқни тәминләшниң надир институти болуп һесаплинидиған Қазақстан хәлқи Ассамблеяси қурулуп, утуқлуқ паалийәт елип бериватиду. Ейтмақчи, бу Ассамблея Конституцияниң тәңтуши. Һәр иккилиси, худди қош гезәктәк, дөлитимиз билән хәлқимизниң мәнпийитигә адиланә хизмәт қиливатиду.
Мошу йәрдә Бүйүк Британияниң сабиқ премьер-министри Маргарет Тэтчер Нурсултан Назарбаев билән учрашқан пәйтидә мундақ дәп ейтқанлиғини әсләп өткән тоғра дәп ойлаймән: «Мустәқилликкә қол йәткүзгәндин бери Сизниң үлгилик сәяситиңиз хәлқиңизни әркинликкә йетиләп келиватиду. Пессимистлар этникилиқ вә роһий һәрхиллиқ елиңизниң гражданлирини бирләштүрәлмәйду, бу Қазақстанниң һалсизлинишиға елип келиду, дәп өз пикирлиридин хам нәтиҗә чиқириши мүмкин. Бирақ Қазақстан өз хәлқиниң мәдәний һәрхиллиғи нәтиҗисидә жилдин-жилға гүллиниватиду. Әнди милләтләрниң хилму-хил әнъәнилири билән хилму-хил динларға етиқат қилиши мәмликәтниң қудритини иҗабий энергетика билән бейитмақта. Сиз алаһидә һөрмәт-еһтирамға мунасип шәхскә айландиңиз».
Һәм дөләткә, һәм шу дөләтниң рәһбиригә шан-шәрәп елип кәлгән барлиқ нәрсиләрниң асаси Конституция екәнлигини инавәткә алсақ, шу Конституцияниң һәммә җәһәттин пишшиқ ишләнгәнлигини көрүшкә болиду. Һазир қоллиништа болуватқан Конституция тоғрилиқ шундақ дәп ейтишқа толуқ асас бар. Чүнки Конституцияниң йеңи мәтинини тәйярлаш җәриянида Президент Нурсултан Назарбаев Асасий Қанунниң лайиһисини тәйярлиғучи ишчи топиға қайсиду-бир әлниң Конституциясини көчиришни әмәс, бәлки Қазақстанниң географиялик орни билән әһвалини әскә алған һалда, башқа мәмликәтләрниң тәҗрибисиниң асасида, бизниң җәмийәтлик-сәясий қәдрийәтләргә мунасип болидиған Асасий Қанунни тәйярлашни тапшурди вә һәрбир маддиниң мәтинини өзи әтраплиқ үгәнди, қошумчиларни киргүзүп, тәклипләрни бәрди. Бүгүн әл арисида «Назарбаевниң Конституцияси» алий баһасиға егә болған Асасий Қанун җәмийәтлик разимәнлик билән сәясий турақлиққа, хәлиқ мәнпийитигә нишан қилинған ихтисадий тәрәққиятқа, қазақстанлиқ вәтәнпәрвәрликкә, очуқ гражданлиқ җәмийәткә, тәрәққий әткән дөләткә хас болған барлиқ тәләпләргә толуқ җавап бериду.
2011-жили, Конституцияниң қобул қилинғанлиғиниң 15 жиллиғиға беғишланған тәнтәнидә Нурсултан Назарбаев «Биз һакимийәт қурушниң йеңи усуллирини бәкиткән вә гражданларниң асасий һоқуқлирини һимайә қилидиған өз Конституциямизни қобул қилдуқ. Биз бүгүнки қол йәткүзгән барлиқ утуқлиримизға 1995-жили умумхәлиқ референдумида қобул қилинған Конституциямиз арқилиқ йәттуқ», дәп ейтти пәхирләнгән һалда. Һә, нәқ 1995-жили 30-август күни Қазақстан демократик, зайирлиқ, һоқуқий вә иҗтимаий мәмликәт сүпитидә өз келәчигини бәлгүлиди. Шуңлашқа 30-август — Конституция күни дәп бәлгүлинип, умумхәлиқ мәйримигә айланди.
Әлвәттә, Конституция тоғрилиқ, униң йезилиш тарихи тоғрилиқ, умумән, униң җәмийитимиз һаятидики муһим вә мунасип орни тоғрилиқ хелә нурғун нәрсиләрни ейтишқа вә йезишқа болиду. Бирақ, шәхсән мениң мәхситим әмәс, бәлки бүгүн елимизда қелиплашқан милләтләр ара мунасивәтләрниң баш локомотиви болуватқан достлуқ билән иттипақлиқниң асаси нәқ Конституция капаләтләндүридиған һоқуқларда екәнлигини йәнә бир қетим әсләп өтүштин ибарәт, халас. Әйнә шундақ һоқуқлар түпәйли биз дунияда өз ара достлуқниң үлгисини көрсәттуқ, шу достлуғимиз түпәйли дуния Қазақстанни тонуватиду. Бирла мисал, техи йеқиндила Лондонда өткән XXX Язлиқ Олимпиада оюнлирида бизниң спортчилар йәттә (!) алтун медальға қол йәткүзди, җәми 13 медаль утувелип, Олимпиадиға қатнашқан 205 дөләтниң арисида нарәсмий командилиқ һесап бойичә 12-орундин көрүндуқ. Бу утуқ, сөз йоқ, өз ара достлуғимизниң нәтиҗиси. Бизгә хошаллиқ дәмлирини һәдийә қилип, елимизниң Гимнини йәттә қетим яңратқан, муқәддәс Байриғимизни көктә йәлпүлдәткән спортчилар арисида алтә милләт вәкилиниң болуши Қазақстандики хәлиқләр достлуғини дуния әһлигә ениқ намайиш қилди.
... Дөләтчиликни шәкилләндүрүш җәрияни һечқачан тохтиған әмәс. Һазирқи һаят биздин бәзибир, җүмлидин конституциялик өзгиришләрни тәләп қилиши мүмкин. Бирақ бир нәрсә ениқ — әмәлияттики Қазақстан Җумһурийитиниң Конституцияси хәлиқ мәнпийитигә, мустәқил елимизниң тәрәққиятиға, хәлиқләр достлуғи билән җәмийәтлик разимәнликкә, бәрикәт билән елимизниң асасий байлиғи болуп һесаплинидиған адәмләргә вә уларниң мәнпийәтлирини қоғдашқа хизмәт қиливеридиған болиду.
Шаһимәрдан НУРУМОВ,
җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси.
532 рет
көрсетілді0
пікір
