• Абдумеҗит Дөләтов конкурсиға
• 19 Наурыз, 2019

«Яйрап кетәр Байсейитни көргәнләр...»

Түндә чүш көрүптимән. Сәһәр туруп апамға ейттим. «Чүшниң атиси өлсун!» дәйдекән, қизим», – деди апам мениң көңлүмни ясап. «Қандақла чүш көрмигин, яхшилиққа җори. Нийитиң пак, дилиң ақ болсун. Илаҗиси болса, пәйлиңни таң сәһәрдин түз тутсаң, яратқан егәм сени қоллайду, ақивитини бериду» дәп қошумчә қилди апам. Кәйпиятим көтирилип, жүгрәп орнумға қайта йетип, көргән чүшүмни йәнә көрүшни истидим... Бирдинла икки ғолумға йәнә қанат пүтүп, асманға қарап егиз көтирилишкә башлидим. Дәсләп һодуқуш, әндикиш һадисилири пәйда болдидә, андин бирдинла қорқунуч йоқап, апамниң ейтқан сөзи ядимға келип, көтирәңгү кәйпият һасил болди. Егиз көтирилсәм көтирилгүм келип, учуп кетивәрдим. Икки қанитим иллиқ шамални күрәп, мени һаман илгири ташлимақта. Төвәнгә қарисам, йәрдики адәмләр көзүмгә худди чүмүлиләрдәк, кичик болуп көрүнди. Бирақ һәммә һәрикәттә. Өзәм турған йезини бир айлинип чиқтимдә, бүгүнки күндә ривайәткә айланған Астана шәһиригә йол алдим. Вай-йәй, беналарниң чирайлиқлиғини дәң! Көк билән бой талишип селинған имарәтләргә қарап һәйран қалдим. Әтраптики мәһәллиләргә синчилап қарисам, кочилири әгир-донай, қашалири йоқ өйләрни көрдүм. Мениң Байсейитим чирайлиққән дегән ойда кәйнимгә қайттим. «Алмутиниң алмиси, Мәхтумсула халтиси» дәп китаптин оқуп, бова-момилиримизниң ағзидин талай аңлиған әҗайип шәһәрләрниң бири – “Алмутини асмандин бир көрүп бақмаймәнму” дәп, бир дәмдила Алмутиниң үстидә пәрваз қилишқа башлидим. Шәһәр бирдә көрүнүп, бирдә көрүнмәйду. Мән “қара булут жиғилип, ямғур яққиливетиптудә” дәп ойлисам, бу қара булутлар әмәс, бәлки кочиларға лиқ толған машинилардин чиқип, асманни қаплавалған ис екән. Өпкәм боғулуп, нәпәсим тарийип бариду. «Яқ, бу шәһәр маңа яқмайдекән. Өзәмниң туғулған жутум, шаир акам, жутдишим Абдумеҗит Дөләтов шеирлирида күйлигән йезамға тез йетивалай» дәп кәйнимгә қайттим. Тарихимизға «Ипәк йоли» дәп сиңишкән Ғулҗа йолидики машиниларниң илгирилишигә сәп салдим. Улар йолниң икки қанитини яп-йешил безәп турған дәрәқләрниң арисида алдиримай меңишмақта. Мана, бир чағда Челәкниң иллиқ шамили димиғимға урулди. Тенимгә күч қошулғандәк болди. Икки қанитим мени егизликкә елип чиқтидә, кәптәрләр охшаш ләйләп учушқа башлидим. Төвәнгә бир қарисам, таштин-ташқа урулуп еқиватқан суни көрдүм. Һә, бу Челәк дәриясиғу! «Челәк, Челәк дәйдекән, дегиничә бар Челәк» дәп Сейит Муһәммәт Қаший бовимиз әсәрлиридә күйлигән даңлиқ дәрия бу. “Мошуни яқилап учивәрсәм, туғулған жутумға кирип баримәнғу”, дәп сәпиримни давам қиливатимән. Кона тупрақлиқтин кейинла йешил бостанлиққа бөләнгән йезам башланди. Адәмләр йәнила имир-чимир көрүниду. Туюқсиз балиларниң вараң-чуруң қилған авазлири аңланди. Сәп селип қарисам, Исмайил Тайиров намидики Байсейит уйғур оттура мәктивиниң оқуғучилири тәнәпусқа чиқипту. Уларни көрүп көңлүм көтирилди. Чүнки бовам билән момам бу балиларни «бизниң келәчигимиз, уйғурниң тилини, дилини, миллий урпи-адәтлирини сақлайдиған мошу балилар» , дәп дайимла махтайдиған. Йәнила төвәнирәк чүшүп, балиларниң сөзлирини тиңшидим. Тәнәпуста жүргән балилар мән чүшәнмәйдиған тилда сөзләшмәктә еди. «Синипта биз уйғур тилида оқаттуқ. Булар сиртта немишкә башқа тилда сөзлишиватиду?» дәп һәйранлиқта қаридим. Бир чағда бурунқи Мәдәнийәт өйиниң һойлисиға кирип қаптимән. Дәрәқниң бир шехида олтирип әтрапқа көз жүгәрттим. Бенаниң булуңида үч кишини байқидим. Қолида ботулкиси бар. Аппақ бир немигә суюқлуқни қуюп, уруштуруп ичишти. Башқа тирик җан көрүнмәйду. Алдириған адәмләрниң қариси әтраптики базар билән кафеларниң ичигә сиңип кетиватиду. Уларниң маңа қариғидәк һали йоқ. Мәдәнийәт өйиниң һойлисидики Сейит Муһәммәт Қаший бовамниң бюстиға көзүм чүшти. Мәктәптә өткән бир жиғинда бақилиқ болған бир қери устазимиз туруп: «Ядиңларда болсун, балилар, мону һәйкәл көп җапалар билән жутниң, жутумизда туғулған Қурванҗан Дөләтовниң күч чиқиришида дунияға кәлгән. Бу – тарих, бу – бизниң һаятлиғимизниң изнаси. Буни күтүп, асраш силәрниң борчуңлар» девиди. “Дөләтов” дегән фамилияни аңлап, есимгә йәнила Абдумеҗит акам кәлди. Яйрап кетәр Байсейитни көргәнләр, Гүл бағрида сәйлә қилип жүргәнләр. Яшар мунда Сейит Қаший әвлади, Өз жутини сөйүп җандин көйгәнләр...– дәп бир шеиридин мисраларни қайтилидим. Шу чағда маңа: “инисиниң, жутдашлириниң қолидин мундақ иш кәлгәндин кейин, улуқ бовамниң йениға көрнәклик шаир Абдумеҗит Дөләтовниң һәйкилини орнатса, тазиму убдан болаттекәндә» дегән ой кәлди. Йәнила бешимни жутумизниң пәхирлири болған Һашим Арзиев, Икрим Мәсимов вә көплигән әмгәк илғарлириниң һәйкәллирини орнатса, мону мәйдан очуқ асман астидики тарихий мирасгаһқа айлинаттидә”, дегән ой кезип өтти. “Әшу бир күни телевизордин «Улуқ даланиң йәттә қири» дегән көрситиштә мошундақ айдаладики мирасгаһларни бәрпа қилиш идеясини ейтиведи, мону мәйдан шуниңға мас екәндә” дәпму ойлидим. Мана шу чағда һәқиқәтәнму Байсейитни көргәнләр техиму мәғрурлинип, яйрап кетәр еди... Шу арилиқта там түвидә олтарған үчиниң бирси иңишип, йәрдин бир нәрсә издәшкә киришти. Һәйәл қилмай қаяқтинду домулақ таш келип бир қанитимға тегиведи, охинип кәттим. Көзүмни ачсам, жүригим қаттиқ соқуветипту. Товва, мундақму чүш болидекәна? «Чүшкә немә кирмәйду, дүшмән немә демәйду», дегини расткәндә. Илаһим, апам дегәндәк, яхшилиққа җорай” дәп орнумдин турдум. Лекин чүшниң давамини ейтмидим. Апам мениң охинишимни күтүп олтирипту. Үз-көзүмни жуюп, йениға кәлдим. Бойнидин қучақлап, мәңзидин сөйдүм. Апам «немә бала» дегәндәк маңа һәҗәплинип қаридидә, хошал-хорам, көңүллүк пәйлимни, күлгән чеһримни көрүп хошаллиғини йошуралмай, мениңму мәңзимдин сөйүп, чугулуп қалған чечимни жиғиштуруп, бешимдин сийпиди. Аниниң мамуқ алиқининиң иссиқ тәптини сезишим билән иштийим ечилип, қаймақлиқ әткәнчейини ичишкә кириштим. Пиялидики чайни һәрбир сүмәргәндә көз алдимға шаир акам Абдумеҗит Дөләтовниң қияпити келип, «Ичиң, қизим, уйғурниң томуриға миллийлик беридиған мошу чай. Сиз һәм әвладиңиз келәчәктә уйғурни дунияға тонутисиз. Күч-қувәт жиғиң» дегәндәк болди... Сумбат СӘЙДУЛЛАЕВА, И.Тайиров намидики Байсейит уйғур оттура мәктивиниң 8-синип оқуғучиси. Әмгәкчиқазақ наһийәси.