• Саламәтлик пасибанлири
• 12 Маусым, 2019

Ирадә

«Жутиға қарап, адимини тони», дегән гәп бар. Җени бар сөз. Чоң жутларниң адәмлири бир-биригә сәл бепәрва. «Өрүк өрүкни көрүп, ала болғандәк», бир-бири билән бәс-бәстә яшаватқандәк билиниду. Өйлири һашамәтлик, қашалири егиз. Бу жутларда яшаш вә тирикчилик қилиш үчүн имтияз көп, шараитму қолайлиқ. Бирақ бәзидә “адәм көпәйгәнсири меһир-шәпқәт азийип кетәмду немә?”, дәпму ойлап қалисән. Кичик жутларчу? Алланиңму, һөкүмәтниңму нәзәридин сирт, кеңәш дәвридә чоң колхоз-совхозларниң бир бригадиси — қошумчә күч сүпитидә қарилатти. Мундақ ейтқанда, һарвуға қетилған яндақ улақ. Раст, ишиги дайимла ечиливәрмисиму, клуб, монча вә дукини болидиған. Бирақ адәмлири бир-бирини өзиниң қериндишидинму артуқ билиду. Йәни, бепәрва әмәс. Амма бәндичиликму, әйтәвир, бир-бириниң яхшилиғидин көрә, осаллиғи һәққидики ушшақ сөз-ғевәт дайимла алдида маңиду. Һәр һалда, хам сүт әмгән бәндә өзиниң аҗизлиғини йошуруп, башқиларниңкини аләмгә йейишқа майилғу. Шундиму кичик жутларда яшаш бәкму қизиқ вә көңүллүк. Мән жутдаш акам Өмәрҗан Махмутовниң ишханисиға әйнә шундақ ойлар илкидә кәлдим. Худа һәққи, көңлүм көтирилип қалди. Беғубар балилиғим әскә чүшсә керәк. Өмәрҗан акиға нисбәтән гәп-сөзләрму хатирәмдә ләйләпла турди: «Вай, Мухтәрниң балиси бийил йәнә ғулап кетиптәк!». Бу сөзләрдә һисдашлиқтин көрә, йошурун ғәрәз бесимдәк билинәтти. Кейин йәнә бир гәп чиқти: «Мухтәр билән Гүсүмханниң тунҗа балиси балакәндә. Бир оқушқа бир әмәс, бәш қетим берип, ахир, чүшүпта. Мону балиниң тәрсалиғини қараңлар! Һәй, әшу әгәр космонавт болушни арман қилған болса, һазир каинатта учуп жүрүшиму убдан мүмкин еди!». Мән бу гәпләрни Өмәрҗан акиниң есиға селиведим, уму күлүп кәтти. Раст, хелә көтириветипту, амма тегидә мәлум һәқиқәт бар, – дәп өтмүшни әскә алди сөһбәтдишим. – Билисән, дадам мал дохтури еди. У Аягөздә оқуған. Мениң башта геолог болуш арминим болидиған. Колхоздин көпбалилиқ аилидин екәнлигимни етиварға елип, Политехника институтиға йолланма бериведи, лекин дадам мениң дохтур болуп, адәмләрни давалишимни халиди. Он пәрзәнтниң отида пәрванә болуп, тинимсиз ишләйдиған атамниң хаһишини орунлиғим кәлди. Биртәрәптин, “Һарвуниң алди чеқи нәгә маңса, кәйни чеқиму уни әгишиду» дегәндәк, ини-сиңиллиримниң тәғдириму маңа қисмән бағлиқ екәнлигини яхши чүшинәттим. Өмәрҗан Махмутов 1955-жили Уйғур наһийәсиниң Кичик Ақсу йезисида дунияға кәлгән. 1972-жили оттура мәктәпни яхши баһаларға тамамлап, һөҗҗәтлирини Алмутидики медицина институтиға (һазирқи С.Асфендияров намидики миллий медицина университети) тапшуриду. Амма шу жили у бир бал йәтмигәчкә, конкурстин өтәлмәй қалиду. Бу әһвал кейинки жили йәнә тәкрарлиниду. Арилиқта колхозда, кейин мәктәптә муәллим болуп ишләйду. Тағдәк йөләнчиси болмисиму, бу қетим ата-анисиниң дуасини елип, йениға бевақит һаяттин өткән мәрһум иниси Мәхсумни әгәштүрүп Шәмәйгә атлиниду. Уму шу жили мәктәпни тамамлап, атисиниң изини бесип, мал дохтури болушни истигән еди. Шундақ қилип, ака-ука өмридә көрмигән шәһәрдә бәхтини синимақчи болушти. Мону пешкәлни қара, йәнила бир бал йәтмәй қалди. Лекин тәйярлиқ курсиға қобул қилди. Иниси бирдин оқушқа чүштидә, бирақ кәйнидинла униңға һәрбий хизмәткә чақириқ қәғизи кәлди. — Һәрбий хизмәткә мән әмәс, инимниң чақирилғиниму тәғдирниң бизгә салған синиғи болди — дәп әсләйду сөһбәтдишим. — Йәнә биртәрәптин, бизниң чоң аилигә икки студентни беқиш оңай әмәс. Шуңлашқа инимниң орниға Вәтән алдидики борчини өтәшкә мениң атланғиним тоғра. У чағларда бу чоң мәҗбурийәт болидиған. Тәлийимизгә, һәрбий комиссариаттикиләрму қарши болмиди. Иним башта бу пикримгә қошулмиған. Кейин рәмәтлик қериндишимға «Ата-анимиз қачанғичә ғулап кетиптәк» дегән сөзни аңлавериду. Һәр иккимиз оқушқа чүштуқ. Сән һазир оқуйсән. Мән армиядин келип оқуймән” дәп қәтъий ейтиведим, мақул болди. Өмәрҗан акини шуниңдин кейин биз жутта наһайити кам көридиған болдуқ. Лекин униң тоғрилиқ мәлидикиләр пәқәтла яхши гәпләрни қилип, балилириға үлгә сүпитидә көрситидиған болди. Колхозниң тирикчилиги пүтмәйду. Дадиси Мухтәр – «Әмгәк» колхозиниң мал дохтури. Язда — яйлақта, қишта қишлақта. Гүсүмхан ана әсқетип қалған балилирини әгәштүрүп, әпийүн, самсақ йетиштүрүш бригадилирида ишлиди. У чағларда қуруқ «Қәһриман Ана» дегән атиғи болғини билән һөкүмәтниң ярдими чағлиқ еди. Биз, кичикләр, Өмәрҗан акиниң қериндашлири билән синипдаш, қурдаш, ағинә болуп өскәчкиму, һелиму қәдинаслардәк бағир бесип өтүватимиз. Әпсуски, мана мошу чоң аилиниң бәрикити учтумтут чайқалди. Ата 49 йешидила бевақит һаяттин өтти. Гүсүмхан анимиз һәқиқий қәһриман ана екәнлигини шу чағда намайән қилди. Меһнәт-меһри вә сәвир-тақитигә сүйинип, пәрзәнтлирини қатарға қошти. Һәммиси дегидәк алий вә оттура мәхсус билим елишти. Әйнә шу җапалиқ жилларда тунҗиси Өмәрҗан акиму аниға қол-қанат болди. У 1986-жили Шәмәй дөләт медицина университетини тамамлиши биләнла шу чағдики Талдиқорған вилайитигә қарашлиқ Текели шәһәрлик ағриқханисиға әвәтилди. Жил өтмәй Бөрлитөбегә, Лепси наһийәсигә хирург болуп бәкитилди. У жиллири мәркәздин жирақ җайлардики ағриқханиларниң маддий- техникилиқ базиси начар болди. Шуңлашқиму яхши мутәхәссисләр йолланма муддитини түгитипла чоң шәһәрләргә кетишкә тиришатти. У йәрләрдә ишләш һәқиқәтәнму еғир. “Мән һазир қанчә операция ясиғинимни әсләлмәймән. Асасий саһарим бойичә жүрәк, өпкә, беғир, бөрәк ағриқлиридин сирт, онкология, гинекология вә башқиму пәвқуладдә ағриқларниң җениға ара чүшүшкә тоғра келәтти. Дохтурниң хизмитини башқа саһа адәмлиригә чүшәндүрүш қийин. Бәзидә тәҗрибиму азлиқ қилиду. Тавакәлчилик, амәт вә үмүткә тайинишқиму тоғра келиду” – дәйду у сөһбәтара. Өмәрҗан Махмутов хизмәт қилған ағриқханилар илгири Қазақстан төмүр йол башқармисиға тәәллуқ болди. Бу йәрдә тәләп, вәзипә, шараитму өзгичә. Болупму җинайәт һәддидин ташқан 90-жиллири төмүр йол станциялири, поездларда булаңчилиқ, адәм өлтүрүш адәттики вақиәләрниң бири болуп қалди. Шу жиллири яш, тәҗрибилик, һәрқандақ еғир ағриқни җүръәтлик һалда операция қилишқа қабил дохтур наһийәлик ағриқхана баш врачи вәзиписини атқурувататти. У уюштуруш вә тәшкилатчилиқ қабилийити биләнму алаһидә көзгә чүшти. У төмүр йол станциялиридики медпунктларда дәсләпки тиббий ярдәм көрситиш хизмити, хадимларниң кәспий маһаритини ашуруш, уларға шараит яритиш охшаш муһим мәсилиләрни һәл қилди. Дохтурға һаҗити чүшмәйдиған адәм йоқ. Әмәлдарму, аддий ишчи-деханму униң алдиға келиду. Тәбиитидин кичикпейил, адәмләр билән тез чиқишип кетидиған хислити кейин униңға хизмитидиму, һаятидиму аброй әкәлди. Бу әвзәлликләрни у өзи башқурған ағриқханиниң шараитини яхшилаш үчүнму пайдиланди. У илгири хизмәт қилған җайлардин пат-патла адәмләр хәвәрлишип, әһвал соришиду. Көплигән қазақ зиялилири биләнму қоюқ арлашқинини һазир сеғинип әсләйду. Уларниң арисида Еркеғали Рахмадиев охшаш мәшһур композиторму бар. 1996-жили Өмәрҗан Мухтәр акиниң хизмити Алмутиға йөткәлди. У төмүр йолчилар давалаш мәһкимилириниң баш дохтуриниң орунбасари хизмитини атқурди. Йәнә он жил давамида беваситә операция билән шуғуллинип, йүзлигән адәмләрниң тәғдиригә ара чүшти. Тәҗрибилик мутәхәссис 1999 – 2015-жиллири асасий ишидин қол үзмәй, бир чағларда өзи конкурстин ғулап қалған Алмута дөләт медицина университетиниң хирургия кафедрисида оқутқучи болуп ишлиди. Йәни, бу дәргаһ ахир униң ихтидарини иқрар қилди. Вақит, шараитқа бенаән, бу давалаш мәһкимисиниң статуси акционерлиқ җәмийәт, кейин җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиқ болуп өзгәрди. Бирақ асасий вәзиписи өз петичә. Үч йерим гектар йәргә орунлашқан ағриқханиниң стационар бөлүмидә 300гә йеқин бемарлар давалиниду. Төмүрйолчилардин сирт, әтраптики шәһәр аһалисиму мошу йәргә тиркәлгән. Лекин чәклик. Өткән әсирниң оттурилирида селинған бу һашамәтлик кона бенаға адәмләр бәрибир ишәш вә үмүт билән келиду. Уларға 300дин ошуқ һәртәрәплимә йетүк мутәхәссисләр хизмәт көрситиду. Өмәрҗан Мухтәроғли ахирқи он жилдин бери мошу мәһкимә баш мудириниң орунбасари. Арилиқта йеңи ечилған ағриқханиларға бирнәччә қетим баш врач лавазимиға тәклип қилишти. Бирақ көңли тартмиди. Яшму йетип қалди. Өйи хизмитигә йеқин. 4 нәврисини күн арилап көрмисә, йәнә чидимайду. Өмәрҗан ака сени жутқа берип дәм елип кәпту, – дегәнни задила аңлимаймән. Бурун мәлидикиләр гепиңни тола қилатти. Һазир унтупму қалғанду, – дәймән һәзиллишип. Раст, мусибәт ишлири болмиса, дәм елишқа чолиму йоқ боп жүриду. Һазир вилайәт, наһийәләрдики төмүр йол станциялиридә бизниң йүзлигән бөлүмчиләрдә миңлиған тиббий хадимлар ишләйду. Медицинилиқ-экспертлиқ комиссияму бизниң мәһкиминиң тәркивидә. Төмүр йол саһаси дөләт егилигиниң стратегиялик муһим түгүни һесаплиниду. Шуңа бу саһа хадимлириниң саламәтлигини күзитишму чоң җавапкәрликни тәләп қилиду. Булту пенсиягә чиққанда , әндиғу путумни созуп дәм алармән” дәп ойливедим. Бирақ рәһбәрлик йәнә бираз ишләп беришимни өтүнди. Чарәк әсир һаятим өтүватқан коллективтин бирдин үз өрүвелиш инсаптин әмәс, – дәп күлди дохтур. Әсли өз кәспини сөйгән адәмләр башқа мәсилиләргә анчә ерәң қилмайдиған охшайду. Мәсилән, у қанчә операция ясиғанлиғи, алған мукапатлири һәққидә ойлапму қоймайдекән. Иштин қанаәт, һөзүр тапқиниға шүкри қилидиған охшайду. Өмәрҗан акиму шундақ. У дөләтниң “Саламәтликни сақлаш әлачиси”, дегән атаққа сазавәр дохтур. Сани йоқ пәхрий ярлиқ, тәвәллудлуқ бәлгүләр һәққидә гәп қилғусиму кәлмәйду. Студент дәвридә тепишқан җүпти Күлпәш Махмутова — балилар дохтури. Һазир нәврилири билән бәнт. Қизлири Замира билән Венера Оттура Азия университетини тамамлап, тәрҗиман болуп ишләватиду. Һә, мениң хәритиләрдә йоқ кичиккинә жутумда туғулуп өскән жутниң үмүтини, ата-анисиниң еқидисини ақлиған әшундақ йүзлигән адәмләр бар. Улар хизмити арқилиқ жутумиздила әмәс, барған йеридә башқилар алдида миллитимизниң абройини һәшләргә көтирип жүриду. Кичик Ақсуниң аһалиси күн санап өсүп, заманивий ават йезиға айланди. Бирақ гәп-сөз илгәркидәкла алдимизда маңиду. Бир яхшиси, әнди сирттики жутдашлиримизниң яхши гепини тола қилишиду. Ундақ чағларда кичиккинә жутуң бепаяндәк билинип кетидекән. Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ. Алмута шәһири.