• Ойлинидиған мәсилә
• 01 Тамыз, 2019

Тойниң болғиниғу яхши, бирақ...

Панфилов наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи активиниң кәңәйтилгән мәҗлисидә миллий урпи-адәтлиримизниң аҗралмас бир қисми болған нәзир-чирақларни өткүзүшни рәткә селиш бойичә рәсмий қаидә қобул қилинғанлиғини аңлап, бираз қанаәт һасил қилғандәк болдуқ. Чүнки, илгири нәзир-чирақ, пәйшәнбилик қатарлиқ әнъәнигә айланған чарә-тәдбирләрдә һарақ-шараптин башқа һәммә нәрсини учритишқа болатти. “Мән сениңдин қалимәнму?” дәп бәс-бәсчиликтә барлар охшитип, йоқлар қахшаватиду. Әслидә исрапчилиқ – наданлиқниң яққал испати. Яркәнтликләр қобул қилған қаидидә, дәстиханниң раслинишидин ташқири, тәклип қилинған меһманлар саниғиму чәклимә қоюлупту. Бу һәм алқишқа әрзийдиған һадисә. Чүнки хәтмә-қуръанға бәш адәм чақирдиңму, бәш йүз адәм чақирдиңму – пәрқи йоқ. Шәриәттә униң совави охшашла. Әксинчә униңдин ихтисат қилған пулни житим-йесирларға, тәминати начар аилиләргә ианә қилса, униң совави нәзир-чирақтин көрә бир нәччә һәссә үстүн болиду. Мән әслидә миллий той-төкүнлиримизниң өтүши һәққидә калламға киривалған бәзибир мәсилиләрни кәң җамаәт һозуриға сунушни көңлүмгә пүкүп жүрәттим. Униңға мону бир вақиә сәвәп болуп, узундин көңлүмни беарам қилип келивататти. Баһар айлирида, Алмута шәһириниң әтрапидики мәһәллиләрниң биридә наһайити дағдуғилиқ өткән бир тойниң шаһиди болдуқ. Униңға Яркәнттин башлап, Бишкек, Ташкәнт, һәтта мәлум бир Европа дөлитидин меһманлар тәклип қилинипту. Төрт йүзгә йеқин адәм тәклип қилинған той барлиқ рәсим-қаидилиримизгә мувапиқ наһайити қизиқарлиқ өтти. Тойда новити келип, байиқи ғәрип дөлитидин кәлгән меһманларниң биригә сөз берилди. Чәтәллик меһман (миллитиниң ким екәнлигини билмидим — Ш.Н. ) тәрҗиман арқилиқ сөзлиди. Йеши йәтмиштин алқиған, ақ чачлиқ зияли киши микрофонни қолиға елип, зални тәкши көздин кәчүргән һалда, бираз тиңирқап туруп қалди. Андин уйғурларниң меһмандостлиғи, сәмимийлиги, миллий таамлириниң хилму-хиллиғи вә ләззәтлиги һәққидә алаһидә һаяҗан илкидә ейтип өтти. Андин немишкиду, нақолай әһвалда қалғандәк, бирпәс ойлинип, чоңқур нәпәс еливалғандин кейин сөзини давам қилди: – Әгәр иҗазәт қилсаңлар, мән бир мәсилини ейтиштин илгири, өзәм тоғрилиқ икки еғиз тохталсам. Биз момай иккимизла яшаймиз. Һәр иккимиз алий мәлуматлиқ. Дәм елишқа чиққичә хелә чоң хизмәтләрдә болған. Бир қизимиз бар. У һазир турмушқа чиқип, аилиси билән алайтән туриду. Һеч нәрсидин хиҗалитимиз йоқ. Халиған нәрсини йейишкә, кийишкә, дунияниң халиған йерини зиярәт қилишқа мүмкинчилигимиз бар. Һәқиқәтни ейтсам, йешимизму йетип қалди. Биз туруватқан йәрдә егисиз қалған ишт, мөшүкләрни бақидиған фондлардин тартип, һәрхил йөнилишләрдә хәйрихаһлиқ билән шуғуллинидиған онлиған фондлар моҗут. Уларға ианә қилип пул көтирип барсаң, қобул қилмайду. Чүнки уларға дөләт тәрипидин турақлиқ мәбләғ бөлүнүп туриду. Униңдин ташқири ианә қилғучилар наһайити көп. Улардин пул аливәргини билән, һөкүмәт алдида һәрбир цент үчүн һесават бериши лазим. Қизимизға яр-йөләк болайли десәк, униң аилисиму бизниң ярдимимизгә муһтаҗ әмәс. Чүнки улар һәммә җәһәттин тәл-төкүз. Мана мошундақ йетәрлик шараитта яшисақму, биз һечқачан мундақ той қилмиған болар едуқ. Мошу йәргә кәлгәндә натиқ “сөзүмниң ахирини ейтайму, ейтмайму” дегәндәк шүк болуп қалди. Андин залдики қәбирстан җим-җитлиғини байқиғандин кейин, көтирәңгү авазда гепини давам қилди. –Бу бәтхәшлик, исрапчилиқниң һаҗити немә? Ваһаләнки уйғурлар шундақ хатирҗәм, баяшәт яшаватиду? Мошундақ чечип, төккәндин көрә йәһудийлар охшаш балилириңларни дуниядики әң күчлүк алий оқуш орунлирида оқутсаңлар болмамду? Чивинниң учқини аңланғидәк, җим-җитлиқ давам қилмақта еди. Мениң хиялимға техи йеқиндила йүз бәргән бир вақиә кәлди. Күнини күнгә улап, аран җан беқиватқан бир аилә “Хәқтин қалимәнму” дәп, даңқи чиққан һашамәтлик ресторанларниң биридә той қилимән дәп бир миллиондин артуқ пул қәризгә кирип кетипту. Әнди уни қачан, қандақ үзәр? Йеңи аилә қурған икки яш арисида соғақчилиқ, уруш-җедәл немидин башлиниду? Әлвәттә, биринчи новәттә йоқсизчилиқ, йетишмәсликтин. Тойдин кейин ғәриптин кәлгән меһман билән алаһидә сөһбәтлишиш пурсити туғулди. Униң ейтиши бойичә, үч күнгә созулған тойда (мал-гүрүч, чоң той, яшлар кечилиги, чиллақ) асасән шула меһманлар. Холум-хошна, уруқ-туққан, оттуз оғул вә һаказа. – Мән бу ишиңларни задила чүшинәлмидим, – деди меһман маңа мураҗиәт қилип. – Ким ким, амма бизгә уйғурларниң өтмүши билән бүгүнки шараити яхши мәлум. Силәр бу мәсилә үстидә ойланмисаңлар болмайду. Кейин кәч болуп қалиду. Мениң рус тилидинму анчә-мунчә хәвирим бар. Силәрниң йүз пайиз уйғурлар олтирип, бир-бириңлар билән русчә сөзлишишиңларму мени һәйран қалдурди. Силәрниң өз миллитиңлардин кечишкә зади немә түрткә болуватиду, задила чүшинәлмидим. Дуния мәдәнийитиниң шәкиллинишигә салмақлиқ һәссә қошқан бир хәлиқниң тарихтин йоқап кетип бериши бизни бәкму ечиндурди. Қазақстан дөлити силәргә яритип бериватқан мүмкинчиликләрдин өзәңлар ваз кечиветипсиләр. Бу паҗиә! Бу гәпләрни ечиниш илкидә ейтқан меһман “Сиз буниңға немә дәйсиз?” дегәндәк көзлиримгә тикилди. Мән тилимни жүтүвалғандәк, лам-җим демәй йәргә қаравалдим. Чүнки, адәм балиси өзиниң нәқәдәр наданлиғини, қариқосақлиғини етирап қилиши бәкму тәс мәсилә екән... Шавкәт НӘЗӘРОВ.