• Бүгүнки күн муәммаси
• 08 Тамыз, 2019

Молла-башарәтчиләр: улар кимләр?

Бүгүнки дәвирни «Илим-пән тәрәққий әткән заман», дәп қойимиз. Бирақ медицина бәзи бир ағриқлар бойичә һели аҗиз. Сир әмәски, һазир аримизда техника вә медицинидин өтүп кәткән кишилиримиз бар. Улар – молла-башарәтчиләр: ағриғиңни давалап, билмигиниңни уқтуруп, келәчәк тәғдириңни бәлгүләп бериду. Ишәнмәмсиз? Төвәндә көз йәткүзгән бәзи дәлилләргә диққәт қилиң. Растини ейтиш керәкки, башарәтчиләрниң қудритигә мән илгири ишәнмәттим. Лекин көз алдимда болған бәзи ишларниң гувачиси болғанда, яқамни туттум. Шундақ қилип, мән өзәмгә тонуш вә хошна йезиларда яшайдиған молла-башарәтчиләргә йолуқуп, улар билән сөһбәтлишишкә тириштим. Биринчи тонушум – қәдимки оюн қартиси арқилиқ саңа қәстлик қилған, йолуңни ториған кишиләрни тәхминән ениқлап бериду. Кәлгүси һаятиңда немиләрниң күтүп турғанлиғидинму хәвәрдар қилиду. Асасән, бу башарәтчигә муһәббәт отида көйүп жүргән яш қизлар келиду. Бириниң жигити яки йолдиши башқа қиз билән жүрүп кәткән, бириниң һели жигити йоқ – кәлгүси күнидә учришамду, учрашмамду, мана мошундақ проблемилар уларни беарам қиливатқан. Униңға херидар болуп барған мону бир тонуш қиз төвәндикиләрни сөзләп бәрди: – Йолдишим билән бәхитлик дәмләрни кәчүрүватқан күнләрниң биридә, өйимиздә туюқсиз соғақчилиқ пәйда болди, – дәп башлиди сөһбәтдишим өткән күнлирини әсләп. – У шәһәрдики кафеларниң биридә күзәтчи болуп ишләвататти. Кафениң йерим кечигичә ишләйдиғанлиғини билгәчкә, йолдишимниң өйгә кәч келиши мениңдә һечқандақ гуман пәйда қилмиди. Лекин кейинки күнлири тәвлүк бойи өйгә кирмәй, икки-үч күн йоқап кетидиған қилиқ чиқиривалди. Сорисам, «Кафе таң атқичә ишләватиду. Қонуп қелишқа мәҗбур болдум” дәп җавап берәтти. Расту, дәп унчуқмидим. Шуниңдин кейин өйгә кәлсиму, мениң билән түзүгирәк сөзләшмәйдиған болди. Бара-бара аваз көтиридиған қилиқ чиқарди. Бу бир келишмәсликниң аламити екәнлигини сәздим. Бир күни йолдишимни синай дәп, мәлигә ата-анамни йоқлаш үчүн кәткәндәк болувалдимдә, кәчқурун аста кафеға кәлдим. Қариғидәк болсам, администратор қиз «йолдишиңизниң ишлири чиқип қелип, башқа күзәтчи билән новәтчилигини авуштуруп кәтти» дегән гәпләрни қилди. Мән техиму ойлинишқа, әнсирәшкә башлидим. Андин ялғуз өйгә қайтиштин қорқуп, кафеға йеқинарақ һәдәмниңкидә қонуп қалдим. Әтиси мәлигә кетип, икки күндин кейин шәһәргә яндим. Кәлсәм, йолдишим аһанәт қилишқа башлиди: – Апаңниң өйигә кәтсәң болди, он күн йоқайсән. Йолдишиң барму, йоқму –кариң йоқ? Қосиғи тоқму, ачму? Кийими пакизму, кирму – чатиғиң йоқ... Хулләс, күндә дегидәк аңлиған аһанәттин кейин биллә яшаш мүмкин болмиди. Мән бирә-тола ата-анамниң өйигә келивалдим. Кейин мошундақ бир башарәтчиниң бар екәнлигини аңлап, бардим. Тонушлиримниң ейтишичә, йолуңни қайтидин ечип бәргидәкмиш. Қандақ қилисән, балилириниң бәхитлик, муһими, өз аилиси билән яшишишини қайси ата-ана халимайду! «Рәмгә ишәнмә, рәмсиз жүрмә» дәйдиғу конилар. Шуңлашқа “Сәвәп болуп қалар” дегән нийәттә, мошу башарәтчигә бар наләмни ейтип бәрдим. У яқ мениң билән соал-җавап алмаштуруш нәтиҗисидә йолдишим иккимиз туруватқан өйгә кимду-бири қарғиш әкелидиған бир парчә қәғәз ташлап қойғанлиғини ейтти. Илгири мундақ вақиәләрни аңлиған болсамму, анчә ишинип кәтмәптимәнкән. Инсанларниң қандақ яшиши өзлиригә бағлиққу. Кимду-бириниң бекар қарғиши өзлиригә тегидиғанду, дәп жүриверәттим. Шуңа немә керәк, рәмчигә ишинип, шәһәрдики өйүмгә кийим-кечәклиримни елип кетиш мәхситидә бардим. Дегәндәк, шкафниң төвәнки тахтисида хелә конирап қалған көйнигимниң янчуғидин әрәпчә хәт йезилған бир парчә қәғәз чиқти. “Башарәтчи ейтқан қарғиш қәғизи мошу болса керәк” дәп, йолдишим билән учришип, сөзлишишни тоғра көрдүм. Униңға мону қарғиш қәғизини көрсәттим. Уму бир ишинип, бир ишәнмәй, қәғәзни бир имамға көрсәтти. Раст болуп чиқти. Өзиму кейинки чағларда көп пул хәшләшни адәт қилип, кейин бәлгүлүк болғандәк, ашниси билән көп кәйпи-сапаға берилип кәткинини бойниға алди. Өз аилисини ташлап, башқа бири билән көңүл көтиришкә қандақ кирип кәткәнлигиниму сәзмәй қапту. Иш қилип, йолдишимниң бу қилиғини балилирим үчүн кәчүрүп, бу – бешимизға кәлгән “бир синақту, тәғдирду” дәп сәвирлик қилип, һазир қайта биллә яшап, тирикчилигимизни давамлаштуруп келиватимиз,–гепини аяқлаштурди у. Андин кейин хошна йезидики ағриқларни давалайдиған молла-башарәтчигә бардим. Униңға тәвәниң, һәтта башқа шәһәрләрдин кәлгүчиләр хелила көп екән. Мән барған күни бәши новитини күтүп олтиратти. Бири хәтәрлик ағриққа дучар болған охшайду. Йенида олтарған анисиниң ейтишичә, балисини дохтурлар сақайталмай, ағриқханидин чиқириветипту. Ашқазини ағрип, һәтта операция қилишқа яримапту. Бармиған йери қалмай, ахири тавакәлчиликкә бәл бағлап, илгири дохтур болуп ишлигән, кейинирәк томур тутуп, ағриққа диагноз қоюп, униң давасини ейтип беридиған мошу молла-дохтурға кәпту. Мениңму бешим пат-пат ағрийдиған қилиқ чиқиривалди. Дохтурларниң ейтишичә, баштики томурларниң биридә қан уюп қалған екән. Шуңлашқа йерим жилда бир давалиниш курсидин өтүп туримән. Укол-системилардин кейин қан суюлуп, баш ағриғи бирә-тола тохтайду. Андин бираз вақит өткәндин кейин йәнә башлиниду. Шуңлашқа бу ағриқниң немидин пәйда болғанлиғини моллидин соридим. У томурлиримни тутуп, ағриқ һәққидә сорап, «кичик чеғиңда бешиң зәхимләнгән: йә қаттиқ нәрсә тәккән, йә жиқилип, йәргә бешиңни қаттиқ уривалғансән» деди. «Балилиқта шох болдуқ. Урсақму, уривалғандимән», дедим ичимдә. Андин у маңа хәлиқ тибабәтчилиги бойичә тегишлик дора-дәрмәкләрни йезип бәрди. Ахирқи тонуш моллиниң хислити башқа: кичик балиларниң хейим-хәтәргә учримаслиғи үчүн дәм салиду, жүтүп кәткән немиләрни тепип бериду вә һаказилар. Ағинәмниң оғли кичигидин көп ағривәрди. Ағриқханидин чиқмас болди. Кейин «әвлия» аталған мошу моллиға апирип, дәм салғузди. Тәлийиму яки моллиниң қудритиму, оғли өзини беарам қилған ағриқлардин хали болди, шүкри. Бу молла шундақла жирақ-йеқиндики кишиләрниң жүтүп кәткән нәрсилирини тепип беришкә ярдәм қилған. У еливалған кишини ениқ ейтип бәрмисиму, түр-шәклини, мүжәзидики бәзи қилиқлирини, жүткән нәрсиниң қандақ җайда турғанлиғини ейтип бериши арқилиқ гуман туғдуридиған кишиләрни, җайларни ениқлавалиду. Бәзи бир кишиләр узақ сәпәргә чиқиш алдида «йолум очуқ болсун» дәп, бу моллидин шәкил яздурувалиду. «Ишим алға бассун» дәп келидиғанларму аз әмәс. Уларниң арисида тонулған сәнъәткарлар, тиҗарәтчиләр бар. Мана, мән билидиған молла-башарәтчиләр мошулар. Әнди турмуш-тирикчилик дәп, җәмийитимиздә ялған моллиларниңму көпийип кәткәнлигини аммивий әхбарат васитилиридә көрүп, оқуп жүримиз. Ундақларниң қармиғиға чүшүп қелиштин худа сақлисун. Ейтмақчи, аримизда балилиқ болалмиған аялларниму қосақ көтәргүзидиған моллиларниңму бар екәнлигини аңлиғанмән. Лекин уларниң маһаритиниң қанчелик дәриҗидә һәқиқәткә уйғун екәнлигигә техи көз йәткүзмидим. Билидиғиним, узақ вақит бала сөймигән аилиләр дәсләп тонуш-билишлириниң балисини беқивалғандин кейин, ата-ана бәхтигә йәткәнлигини билимән. «Бала беқивалсаң, Худайим саңиму бериду» дегән кониларниң сөзи бекар болмиса керәк. Мән мошу “тәтқиқатлиримниң” нәтиҗисидә адәмләргә қарайдиған молла-башарәтчиләрниң икки түри бар екәнлигигә көз йәткүзгәндәк болдум. Биринчиси, биз жуқурида қәйт қилған, адәмләрниң камчилиғини паш қилидиған, бемарларни сақайтидиған вә хейим-хәтәрдин қутулдуридиғанлар. Иккинчиси, йәнә әшу жуқуридиа тәкитлигинимиздәк, бәлгүлүк бир аялниң яки қизниң йолдишини яки жигитини херидар қармиғиға чүширип беришкә қаритилған қарғиш қәғәзләр, сүритигә қарап оқутивалидиған охшаш яман ишларға баридиған моллилар. Буларниң хизмәт-хислитини қанчелик дәрижидә баһалашқа болиду? Улар турмуш-тирикчилик дәп пул тепиш койида жүргәнләрму яки һәқиқәтән бойиға Худа әта қилған хисләт-қудрәтму? Бу йеқини, сиз, оқурмәнниң әнчисигә қойдуқ. Абдулҗан АЗНИБАҚИЕВ.