• Жиллар вә адәмләр
• 15 Тамыз, 2019

«Балилирим — алтун, нәврә-чәврилирим — һәсәл!»

Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази» Һәрқандақ жутниң абройлуқ, инавәтлик адәмлири бар. Болупму, йеши сәксән, тохсәндин ашқан мөтивәр атилар билән нураний анилар – һәрбир өйниң, һәрбир аилиниң бәрикити. Нурғунлиған вақиәләрни өз ичигә алған уларниң һаяти – әҗайип бир тарих. Биз, яшлар, үчүн үлгә һәм ибрәт. Әмгәкчиқазақ наһийәси Қәйнәзәр йезисиниң турғунлири Җалал ата вә Айшибүви ана Савуровлар – әйнә шундақ бешидин һаятниң иссиқ-соғи өткән, йүзниң үзини көргән инсанлар. Йеқинда йезиниң жигитбеши Кевир Яқупов бизгә телефон қилип, мөтивәрләр һәққидә пәхирлиниш илкидә ейтти. Көп өтмәй жигитбеши вә униң орунбасари Рашит Иминов билән Савуровларниң өйигә бардуқ. Бизни Җалал атиниң оғли Абдурусул ака күтүвалди. Җалал ата һойлидики үстәл әтрапидики орундуқларниң биридә олтирипту. Йенида бирнәччә нәвриси бар. Атиниң қешиға келип, салам бәрдуқ. У салимимизни алғандин кейин, көзиниң начарлап кетишигә бағлиқ бизни тоналмиғанлиғини ейтти. Жигитбеши: «Мән Кевирғу, Бурһанниң оғли» деди. Ақсақал «Бригадир болған Бурһанниңма? Кевирму сән? Һә, бәлли, ярайсән, балам! Сән һазир жигитбеши болдуңғу?!» дәп сайрапла кәтти. Кевир ака өзи билән гезит мухбирини елип кәлгәнлигини ейтиведи, ақсақал техиму сәгәклишип, «Биз, қериларни немә қилаттиңиз, қизим? Мону Кевирға охшаш көпчилик ғемида сәкпарә болуп жүргән адәмләр һәққидә йезиң!», деди. Бирақ жут атисини һөрмәт қилип кәлгиним үчүн миннәтдарлиғини билдүрүп, дуасини бәрди. Айшибүви ана билән көрүшәлмидуқ. У хошна туридиған қизи Җөһәрбүвиниң қолида екән. Бирнәччә жилдин бери орун тутуп йетип қапту. Йеши 98дә. Бовай икки-үч күндә бир қетим кирип, момийини йоқлап чиқидекән. Җалал Җамиоғли 1918-жили Панфилов наһийәсиниң Җелилйүзи мәлисидә (Һазирқи Пәнҗим йезисида) дунияға кәпту. Униң ата-аниси нурғунлиған уйғурларға охшаш “Ату” паҗиәсидин кейин, тарихий Вәтинимизгә өтүп кәткән екән. Шуңлашқиму униң балилиқ вә яшлиқ дәври Ғулҗа тәвәсиниң Җелилйүзи мәлисидә өтти. Ата кәспимиз – деханчилиқ билән шуғулланди. Көпбалилиқ аилидә өскәнликтин «ишқа пишшиқ», сәрәмҗан болди. Уларниң йенида Абдурахман исимлиқ хошниси яшатти. Униң төрт қизи болуп, бирму оғли болмиған. Шу киши Җалалниң атиси Җамиға мураҗиәт қилип, ишләмчан оғлиниң униңға өй ишлирида анда-мунда ярдәм беришини сорайду. Хошнидарчилиқ үлгилирини яхши билидиған Җами ата оғлиға йол-йоруқ көрситип, униңға Абдурахман атиға қол-қанат болушини буйруйду. Өйдики әр кишиниң барлиқ оқитини тез аридила сәрәмҗан қиливетидиған Җалал хошнисиға бәкму йеқип кетиду. У өзиниң үчинчи қизи Айшибүвини униңға ятлиқ қилип, барлиқ мүлкини тапшуриду. Җалал билән Айшибүвиниң аилиси мана шундақ вуҗутқа келиду. Савуровлар төрт оғул вә үч қиз тепип, қатарға қошти. Уларниң үчи Ғулҗида туғулди. Қалғанлири Қазақстан диярида дунияға кәлди. 1959-жили аилә бу қатқа көчүп келип, Қәйнәзәр йезисиға орунлашти. Җалал ата Ильич намидики колхозда сучи болуп ишлиди. Айшибүви ана болса, өйдә балиларни тәрбийилиди. Җалал ата колхоздики әң илғар сучи болди. Шуңлашқиму сучилар бригадисиниң бригадири мәрһум Несипбай Оразымбетов етизда суға бағлиқ бирәр пәвқуладдә әһвал йүз берип қалса, тәвлүкниң күндүзи яки кечиси болмисун, Җалал Савуровниң өйигә йетип келәтти. Җалал болса, униң сөзини икки қилмай, етизға алдирайдиған. – Дадам 100 яшқа кирип, бирәр қетим ағриған адәм әмәс – деди мөтивәрниң қизи Җөһәрбүви һәдә атиси һәққидә. – Есини билгәндин бери бәш вақитлиқ намизини ташлиғини йоқ. Яш чағлиридин етизда ишлиди. Өзи билән алидиғини – әткәнчай билән қуруқ нан. Кәчтә кәлгәндиму тамақни көп йемәйду. Күндә қетиқ ичиду. Һөрмәтлик дәм елишқа чиққинида биз техи кичик. 30 соток йәрдә көктат пәрвиш қилди. Ешәк һарвусиға олтиридудә, етизға кетиду. Бәш жил болди, һарвуси сунуп қалди. Шуниң билән етизға қатнашни қойди. Талай қетим башқилардин «Дадаңлар алтун тепивалди», «Дадаңлар бир қапчуқ пул тепивалди» дегән гәпләрни аңлидуқ. Бирақ у һечқачан бирәвниң дуниясиға хиянәт қилған әмәс. Һәқиқәтәнму, Җалал ата бирнәччә қетим қапчуқ вә һөҗҗәтләрни тепивалған екән. Бир қетим тепилған пулни йезиниң мечитиға апирип берипту. Уни өткүзүп бериветип: «Қапчуқниң ичидә мунчә пул бар. Шуни дурус ейтқан адәмгә бериңлар, болмиса, мечитниң керәк-яриғиға яритиңлар» дәпту. Бу параңни аңлап, мечитқа бирнәччә адәм кәпту, бирақ һечким униң ичидә нәччә пул барлиғини дурус ейталмапту. Иккинчи қетим тепилған қапчуқни ичидики һөҗҗәтлири арқилиқ егисигә тапшурупту. Җөһәрбүви һәдә дадисиға бағлиқ йәнә бир қизиқ вақиәни ейтип бәрди. Бир күни сучи етиздин келиватса, колхозниң тракторчи жигити комбайнниң алдида туруп, адәмләрни ярдәмгә чақирип, җан ачиғи билән вақираветипту. Жүгрәп барса, у комбайнниң ориғиға орилип қапту. Әтрапта бечаригә ярдәм беридиған адәм йоқ. Җалал ата һарвусидин жүгрәп чүшүп, бар күчи билән тартип, жигитни орақтин жулуп чиқиривапту. Тәлийигә яриша, у шириқ чапан кийивалған екән. Шу түпәйли вә Җалал атиниң ярдимигә бола, аман қапту. Гәпкә Абдурусул ака арилашти: – Өзлириниң мүҗәз-хулқи, әмгиги болса керәк, ата-анимизни Қәйнәзәр йезисидики чоң-кичик турғунларниң барлиғи һөрмәт қилип, үлгә-ибрәт тутиду. Мөтивәрләр күни, Хәлиқара аяллар күни мәйрәмлиридә һөкүмәт вәкиллири келип, соғилирини тәғдим қилип кетиду. Йезилиқ Уйғур этномәдәнийәт мәркизи, жигитбеши, ханим-қизлар, яшлар вә ақсақаллар кеңәшлириниң вәкиллириму пат-пат өйүмиздә болуп, уларниң әһвалидин хәвәр елип туриду. Биз Җалал ата билән икки сааттәк муңдаштуқ. Қулиғи яхши аңлимай, көзи көрмисиму, қойған соаллиримизға орунлуқ җавап қайтурди. Дуниядин өткән адәмләрни әсләп, колхозниң сабиқ бригадирлири Ярмәһәмәт Зайиров, Бурһан Яқупов охшаш йеза тәрәққияти үчүн тәр төккән инсанларни тилға алди. – Елимиз қандақ? Балилириңиз сизгә қандақ қараватиду? Қизлириңиз аписи охшаш чирайлиқ һәм дәстиханлиқ болуп өстиму? – дәп соридуқ атидин. Җалал ата чоң бармиғини жуқури көтирип мундақ деди: – Елимиз Қазақстан – аламәт, барлиғимиз бир өйниң балилиридәк яшаватимиз! Бу – узун жил дөләтни башқурған Тунҗа Президентимиз Нурсултан Назарбаевниң әмгиги. У яриди! Балилирим маңа әҗайип яхши қараватиду. Балиларниң аписиға рәхмәт, маңа қарап, балиларға қарап, өмри өтти. Әпсус, һазир ағрип қалди. Маңалмайду. Бирақ, шүкри, қизлар, оғуллар һәр иккимизгә яхши қараватиду. Балилирим, қизлирим – алтун! Нәврә-чәврилирим – һәсәл!. Йүзниң үзини көргән Җалал ата вә Айшибүви ана Савуровлар һазир йәттә пәрзәндидин тариған 17 нәврә вә 9 чәврисиниң хошаллиғиға қенип, қерилиқ гәштини сүрүватиду. СҮРӘТТӘ: Җалал ата (оттурида) Қәйнәзәр йезисиниң жигитбеши Кевир Яқупов һәм униң орунбасари Рашит Иминов, қизи Җөһәрбүви вә оғли Абдурусул билән. Әмгәкчиқазақ наһийәси.