• Ишбиләрмәнләр
• 21 Тамыз, 2019

Қапақниң биз билмәйдиған сирлири көп

Мәшүр САСИҚОВ, «Уйғур авази» Йеқинда хәлқимиз әзәлдин мәйли турмушта яки тибабәтчиликтә болсун, кәң пайдиланған қапақниң биз билмәйдиған сирлиридин убдан хәвири бар әр-аял Мәһәмәтҗан Мәмәтәлиев билән Патигүл Зайирова Алмута шәһиридики Заря Востока мәһәллисидә яшайдекән дегән учурни аңлап, улар билән учришишқа алдиридуқ. Һәқиқәтәнму йеши тохтиған мөтивәрләрниң һойлиси қапаққа толуп турупту. Ишиктин киришимиз биләнла Мәһәмәтҗан һаҗим қапақниң пайдиси һәм уни әҗдатлиримиз немә мәхсәтләр үчүн ишләткәнлиги тоғрилиқ һекайисини дәрһал башливәтти. Һә, Патигүл ана болса, уни һәр жили терип, һойлисидики бараңлиқниң «һөсүн-җамалидин» бәһирлинип, өйгә кәлгән меһманларға анда-санда «махтинип» қойидиғанлиғини йошурмиди. — Гәпниң расти, һазирқи заман адәмлириниң қапақ билән кари болмай қалди — дәйду Мәһәмәтҗан һаҗим сөһбәтара. — Әхбарат васитилирини, болупму анатиллиқ гезит-журналларни оқусам, уни пәқәт тәсвирий сәнъәт үчүн пайдилиниду дәп язиду. Бирақ қапақниң адәм саламәтлиги үчүн берәри интайин көп. Мениң анчә-мунчә хәлиқ тибабәтчилиги билән шуғуллинидиған адитим бар. Шуңлашқа өз пәйтидә мән тарихий Вәтинимизгә барғинимда, көплигән китапларни елип кәлгән едим. Өйдә биз, қериларға, қилидиған иш болмиғандин кейин, уларниң һәммисини дегидәк оқуп чиқтим. Китапларда баян қилинишичә, заманисида төмүр, йәни металл дегән қол йәтмәс қиммәт нәрсә болғанлиқтин, хәлқимиз чайни шу қапақтин чөмүч ясап ичкән. У деми сиқиш охшаш ағриқларға толиму пайдилиқ екән. Андин ата-бовилиримиз етизда уссилиқниму қапаққа қуюп, уни зәй йәргә көмүп қояттекән. Шу чағда күнниң қанчилик иссиқ болушиға қаримай, қапақтики су муздәк сақлинаттекән. Буниңдин ташқири, мән қапақни һечқандақ чашқан тешәлмәйдиғанлиғини көпчилик билип қалсекән дәймән. Мәсилән, жуқурида тәкитлигинимдәк, ясиған дора-дәрмәклиримни шу қапақларда сақлаймән. Буниң мән әмәлиятта толуқ испатланғанлиғиға капаләтлик берәләймән. Сөһбитимиз мошу йәргә кәлгәндә, ақсақалдин «Ака, қапақни һазир һәммини четидин қирқиватқан тулум чашқанларму һечнәрсә қилалмасму?» дәп соридим. Һаҗим ишәшлик «Укам, мән қапақларда кам учрайдиған, тағ-деңизлардин терип кәлгән чөпләрдин ясиған дорилиримни сақлап келиватимән. Һазирғичә уларниң бирәсини чашқанларға алдурмидим» деди. Кимгә қандақ билмидуқ, амма һәқиқәтәнму бу йеңилиқ бизни һәйран қалдурди. Чүнки заманға маслашқан, жуқумлуқ ағриқларни таратқучи вә өйдә қойған нәрсини сақ қоймайдиған тулум чашқанлар қапаққа «һуҗум қилалмиса» демәк, уни турмушта көп пайдилинишқа болидиғанлиғи ениқ. Мәһәмәтҗан һаҗим Патигүл ана иккисиниң аилә қуруп, өй-отақ болғандин буян қапақни тәрмигән жили йоқ болуп, уларниң аилиси көп вақитларда пайдисидин зийини тола химиявий дориларни истимал қилмайдиғанлиғини ейтти. Ана көпинчә айрим ағриқларға хәлиқ тибабәтчилигидин пайдиланса, нәтиҗидарлиғи жуқури болидиғанлиғини алаһидә тәкитлиди. Умумән, мөтивәрләр һойлисидики қапақлар өскән бараңлиқ астида жүрүп, уни «тәтқиқат» қилип үгәнгән. Холум-хошна, әл-жут қапаққа хиҗалити чүшсә, биринчиләрдин болуп, уларниң өйигә жүгришиду. Һә, бешидин нурғун иссиқ-соғларни өткүзгән Мәһәмәтҗан вә Патигүл һаҗим уларниң қолини һәргизму қайтурған әмәс. Иссиқ-соғ демәкчи, Мәһәмәтҗан һаҗим тарихий Вәтинимиздин өткән әсирниң йәтмишинчи жиллирида қечип чиққан болуп, бу тәрәптә нурғун қийинчилиқларға дуч кәлгән екән. Һәтта Сибирьға палинип, у яқларда «йемигини чөп, көрмигини көп» болған охшайду. Шуңлашқа у һазирқи паравән турмушимизға, болупму Қазақстандики милләтләрара достлуқ, пәрзәнтлиримизниң ана тилида билим елип, әмгәк қилишиға барлиқ шараитларниң моҗутлуғиға һәмдусаналар оқуйду.