• Йеңилиқлар
• 26 Қыркүйек, 2019

Президентниң дәсләпки 100 күни

Иврайим БАРАТОВ, “Уйғур авази” Өткән һәптидә Нур-Султан шәһиридә “Қасым-Жомарт Тоқаев Президентлиғи: дәсләпки 100 күн — мәхсәтләр, қәдәмләр, тактика” мавзусида “дүгләк үстәл” өтти. Униң мавзусидин ениқ көрүнүп турғинидәк, бу чарә-тәдбир Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Тоқаевниң Президентлиқ лавазимға киришкәндин кейинки өткән 100 күнигә беғишланди. Хош, сайлиғучиларниң бесим көпчилик авазини елип, бир еғиздин Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти болуп сайланған Қасым-Жомарт Тоқаев тәхткә елимиздә көплигән иҗтимаий вә җәмийәтлик проблемилар күн тәртивигә чиққан бир мәзгилдә кәлди. Униң хәлиқ билән дөләт, һәтта һакимийәтниң өзиму иҗтимаий йеңилинишни тәләп қилған мәзгил болғанлиғи һечким үчүн сир әмәс. Қасым-Жомарт Тоқаевниң Президент болуши мошундақ қизғин һәрикәттин башланди. Хәлиқ билән һакимийәт арисидики мунасивәтни җанландуруш үчүн тиң ислаһатлар билән тәшәббуслар, болупму иҗтимаий мәсилиләрни биртәрәп қилиш һаҗәтлиги сезилип турди. Түрлүк-түмән иҗтимаий мәсилиләр кәскинләшкән шараитта Дөләт рәһбиригә Президент яки әмәлдар әмәс, бәлки тәңһоқуқлуқ гражданин сүпитидә хәлиқ алдиға чиқиш вәзиписи турди һәм Қасым-Жомарт Тоқаев дәл шундақ қилди. Президент лавазимиға киришкәндин буян өткән 100 күн ичидә 5 қанунни имзалиди, шундақла сәясий, иҗтимаий-ихтисадий вә мәдәнийәт саһалириға беғишланған 40 қарар қобул қилип, 95 пәрман чиқарди. Улардин башқа Президент мәркизий дөләтлик вә йәрлик иҗраий органлар вәкиллири, шундақла бизнес қурулуми рәһбәрлири, гражданлиқ сектор вәкиллири, җәмийәтниң башқиму қатламлири билән 140тин ошуқ учришишларни вә кеңәшмиләрни өткүзди. Шуларниң нәтиҗисидә Миллий җәмийәтлик ишәнчә кеңиши қурулуп, гражданлиқ секторини һакимийәт билән конструктив диалогқа җәлип қилишқа мүмкинчилик бәрди. Шуниң билән биллә хәлиқ билән йеқин мунасивәт орнитиш үчүн системилиқ иш әмәлгә ашурулуп, һазир Қазақстан гражданлири виртуаллиқ қобул қилиш бөлмиси арқилиқ Президентқа уттур мураҗиәт қилидиған дәриҗигә йәтти. Дөләт рәһбириниң тапшуруғиға мувапиқ, партиявий қурулум җәриянини давамлаштуруш — көппартияликни, сәясий риқабәтчиликни вә мәмликәттики пикир плюрализмини тәрәққий әткүзүш узақ муддәтлик истиқбалда сәясий системиниң турақлиқлиғини тәминләшкә мүмкинчилик бәрмәк. Иҗтимаий саһада аһалиниң аз тәминләнгән топлириға қәриз жүклимисини төвәнлитиш қарари әл арисида қизғин қарши елинди. Бу тәхминән аз тәминләнгән 500 миң адәмниң һәрбириниң 300 миң тәңгә несийәсини кәчүрүш дегән сөз. Шундақла алдимиздики төрт жил ичидә муәллимләрниң айлиғини икки һәссә көтириш, 2020-жилдин башлап “Дипломмен — ауылға!” программисини мәбләғ билән тәминләш миқдарини 20 миллиард тәңгигә йәткүзүш, кәлгүси үч жил ичидә алаһидә муһтаҗлиғи бар адәмләр үчүн тәң мүмкинчиликләрни қараштуруш мәхситидә 58 миллиард тәңгә бөлүш нийәт қилинмақта. Мана мошуларниң һәммиси Президентниң сайлам алдидики программисида вә Президентлиқ лавазимиға киришиш тәнтәнисидә бәргән вәдилириниң мәлум дәриҗидә рояпқа чиққанлиғини көрситиду вә Президентлиқ лавазимдики дәсләпки 100 күнниң ички сәясәттә наһайити нәтиҗилик болғанлиғини тәстиқләйду. Әнди ташқи сәясәттичу? Қасым-Жомарт Тоқаев ташқи сәясәттә көпвекторлуқ қаидисини алға сүрүп, стратегиялик шерик дөләтләр билән, җүмлидин Россия, Хитай, АҚШ, Мәркизий Азия әллири, Европа Иттипақи, Азия вә Йеқин Шәриқ мәмликәтлири билән тәң, достлуқ мунасивәтләрни орнитидиғанлиғини, БМТ, МДҺ, ШҺТ, ЕБҺТ охшаш хәлиқара тәшкилатлар билән мунасивәтни техиму мустәһкәмләйдиғанлиғини ениқ ейтқан еди. Шуңлашқа болса керәк, Президент сүпитидики дәсләпки чәтәллик сәпирини Россиядин башлиди. Буниң сәвәплири нурғун. Дуниядики қуруқлуқтики әң узун ортақ чегара, бир ихтисадий тәшкилат даирисидики иттипақдашлар, хошна, стратегиялик шерик болған Россия — Қазақстан мунасивәтлири дайим биринчи планда болған. Қазақстанниң сода айлинимидики Россияниң үлүши 19 пайизни тәшкил қилиду. Инвестициялик һәмкарлиқ сүръәтлик тәрәққий қиливатиду. Елимиздә россияликләр мәбләғ билән тәминләватқан тоққуз миңдин ошуқ кархана турақлиқ ишләватиду. Мана мошуларниң һәммиси әскә елинғанлиғи ениқ. Иккинчи чәтәллик сәпәр Өзбәкстанға болди. Һазир бу хошна дөләт билән ихтисадий мунасивәт йеңи балдаққа көтирилмәктә. Мәсилән, пәқәт товар айлиними булту дәсләпки қетим 2,5 миллиард тәңгигә йәтти. Президент Өзбәкстанға болған сәпири җәриянида униң көләмини бәш миллиард долларға йәткүзүш мүмкинчилигиниң бар екәнлиги тоғрилиқ сөз болди. Шундақла 2019-жил “Қазақстанниң Өзбәкстандики жили” болуп елан қилинди. Дөләт рәһбириниң кейинки сәпәрлириниң Қирғизстан билән Таҗикстанда давамлашқанлиғиниңму әһмийити зор. Биринчидин, Бишкекта Шанхай һәмкарлиқ тәшкилатиға әза мәмликәтләр рәһбәрлириниң кеңәшмиси өтти. Бүгүн ШҺТ хәлиқара мәйданда әң инавәтлик тәшкилатларниң бири сүпитидә тилға елиниду. Һазир буниңға Евразия қитъәсидики нурғунлиған мәмликәтләр әза. Бишкекта Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қирғиз Җумһурийитиниң Президенти Сооронбай Жээнбеков, ХХҖ рәиси Си Цзиньпин, Авғанстан Ислам Җумһурийитиниң Президенти Мухаммед Ашраф Ғани билән учришишларни өткүзди. Дүшәнбидә болса, Азиядики өзара иш һәрикәт вә ишәнчә чарилири бойичә кеңәшниң новәттики саммитиға қатнашти. Шуниң даирисидә Қатар Әмири Тамим бен Хамад Әл Тани, Таҗикстан Җумһурийитиниң Президенти Эмомали Рахмон, Түркия Җумһурийитиниң Президенти Режеп Тайип Эрдоған билән учрашти. Мошу йеқинда Қасым-Жомарт Тоқаев ХХҖға дөләт сәпири билән берип қайтти. Елимизгә кәлтүрүлүватқан товарларниң тәңдин-толисиму мошу әлгә тәәллуқ, Қазақстанниң ташқи сода вә ихтисат саһасидики наһайити чоң шериги. Икки әл арисидики сода айлиними өткән жили 11,4 пайизға ешип, 12 миллиард долларға йәтти. Мустәқиллик жиллири ХХҖ Қазақстанға 20 миллиард долларға йеқин инвестиция қуйди. Қазақстан арқилиқ Хитай вә Азияниң башқиму мәмликәтлирини Европа билән, шундақла Йеқин Шәриқ билән бағлаштуридиған 5 төмүр йол вә 6 хәлиқара автотранспорт йоли өтиду. Бу Қазақстан арқилиқ Хитайдин Европиға жүкни 15 күндә йәткүзүш мүмкинчилигини бериду. Ейтмақчи, мону бир нәрсигә алаһидә диққәт бөлүшкә әрзийду. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев чәтәллик кәсипдашлири билән учрашқанда инглиз, француз, хитай тиллирида әркин сөзләйдиған полиглотла әмәс, ташқи сәясәтниң қир-сириға толуқ чөкүшни билидиған сәясәтчи екәнлигиниму көрсәтти. Мошу йәрдә атақлиқ шәхс Нелсон Манделаниң “Әгәр кимду-бири билән чүшинидиған тилда сөзләшсәң, оңайла тил тепишалайсән. Әнди униң ана тилда сөзләйдиған болсаң, у сени жүриги билән чүшиниду” дегән сөзи ядиңға келиду. Шундақ екән, Президент инвесторларниң ана тилида сөзлиши арқилиқ уларниң жүриги билән чүшинишигә түрткә болғанлиғи ениқ. Хуласиләп ейтқанда, Президент ташқи сәясәттә чоң өзгиришләргә бармайла, Қазақстанниң геосәясий әһвалидин келип чиқидиған көпвекторлуқ йөнилишни тутқанлиғини көрсәтти. Дипломатиялик хизмәтниң барлиқ лавазимлирида ишләп, әмәлиятта чоң сәясәтниң Олимпиға чиққан Қасым-Жомарт Тоқаевни хәлиқара мәйданда сәясий қарарларни қобул қилишқа қатнишидиған, дуниявий дәриҗидә өзигә хас орни бар сәясәтчигә айланди дәп ишәшлик ейтишқа толуқ асас бар.