• Йеңилиқлар
• 13 Қараша, 2019

Қәнт диабетиниң алдини елиш мүмкин

Һәр жили 14-ноябрьда пүткүл аләмдә Дуниявий диабет күни өтиду. Бу күн тәсадипи таллавелинмиған, чүнки нәқ 14-ноябрьда инсулинни ачқан Фредерик Бантинг туғулған еди. Қәнт диабети, шундақла диабет яки қәнт ағриғи – еғир эндокринлиқ ағриқ, у организмда маддилар алмишишиниң бузулуши билән характерлиниду. Аддий тил билән ейтқанда, қәнт диабети организмда қан тәркивидә глюкоза дәриҗисини төвәнлитидиған инсулинниң йетишмәслигиниң ақивити болуп һесаплиниду. Инсулинни ашқазан асти бәзлири пәйда қилиду. Ашқазан асти бәзлиридә төрт түрлүк һөҗәйрә типлири болиду. Нәқ мошу һөҗәйриләрниң зәхмилиниши яки уларниң йетәрлик ишлимәслиги организмда инсулинниң йетишмәслигигә елип келиду. Һәммимиз билимизки, барлиқ ағриқлар, асасән, балилиқ чағдин башлиниду. Диабет тоғрилиқму шундақ дейишимиз мүмкин. Униң пәйда болуш сәвәплириниң бири – балиларниң тоғра тамақланмаслиғи. Уларниң һәрхил татлиқ-турум вә татлиқ нан мәһсулатлирини, болупму газланған ичимликләрни, шоколад, “чупа-чупс”, чипсларни истимал қилишини чәкләш керәк. Балиларниң рационида ботқа (каша), көктат, мевә, қетиқ болуши шәрт. Өсмүрлүк вақитта организмниң гормонал җәһәттин өзгириши артуқ салмақ сәвәви болуши мүмкин. Шундақ екән, бу йәрдә “өсмүр қандақ тамақлиниши керәк?” дегән соалниң пәйда болуши тәбиий. Әгәр аилидә тоғра тамақланса, у чағда балиниң қандақ тамақлиниши керәклиги тоғрилиқ мәсилә пәйда болмайду. Улар ата-аниси охшашла бирхил тамақлинип, йеник таамларни истимал қилиду. Әнди әгәр өйдә тоңлатқу майонез вә һәрхил колбаса мәһсулатлириға толуп-ташса, балиниң әтигәнлиги сулудин тәйярланған ботқини истимал қилиш үчүн адәттикидин балдур орнидин туридиғанлиғи натайин. Медицинида қәнт диабетиниң алдини елиш бойичә бирқатар тәвсийәләр моҗут, шуңлашқа уларға алаһидә диққәт ағдурған әқилгә мувапиқтур. Мәсилән, бу – күн тәртиви, тоғра вә әқилгә мувапиқ тамақлинишни уюштуруш. Күнигә үч қетим тамақланған әқилгә мувапиқтур. Балиниң рациониға йеник һәзим болидиған углеводларни – почақ, көктат түрлирини қошуш тәвсийә қилиниду. Әнди татлиқ-турум, татлиқ нан мәһсулатлирини вә тәркивидә қәнт нурғун болған газланған ичимликләрни һәддидин ташқири сүйистимал қилмаслиқ керәк. Һәммә нәрсиниң әқилгә мувапиқ болғини яхши. Әгәр сизгә балиңизниң тавакәлчилик топиға киргәнлиги яки қан тәркивидә қәнт дәриҗисиниң нормидин жуқури болушиға бағлиқ айрим проблемилар мәлум болса, сиз мунтәзим җисманий жүклимиләрниң балиниң өзини һис қилишиға яхши тәсир қилидиғанлиғини билишиңиз керәк. Мундақ чағларда компьютерлиқ оюнларниң орниға таза һавада һәрхил оюнларни ойнаш, рационида көктат, мевә, яңақ, почақ зираәтлириниң болуши, иммунитетни ашуруш керәклиги, балиниң әсәбигә тәсир қилмаслиқ әң яхши вариант болуп һесаплиниду. Өсмүрләргә кәлсәк, уларға тамакиниң зиян екәнлигини чүшәндүрүш керәк. Чүнки улар өзлирини чоң көрситиш үчүн тамака чекишни башлиши мүмкин, бу болса, сөзсизки, яш организмға орни толмас зиян йәткүзиду. Униң үстигә никотин диабетниң күчийишигә вә униң ақивитидә башқа ағриқларниң пәйда болушиға елип келиду. Турушлуқ җай бойичә шипахинидиму турақлиқ тәкшүрүштин өтүш керәк. Бу болупму әгәр йеқин туққанларниң арисида қәнт диабети билән ағриватқанлар болса, алаһидә актуаллиққа егә. Ахирида шуни қошумчә қилимизки, Дуниявий саламәтликни сақлаш тәшкилатиниң мәлуматлириға қариғанда, пүткүл дунияда 425 миллион адәм диабет ағриғи билән яшаватиду. Қазақстанда бу ағриққа муптила болған адәмләрниң сани мошу жилниң үчинчи қварталиниң ахирида елинған мәлуматлар бойичә, 363 713 адәмни тәшкил қилиду. Шундақла мундақ диагноз қоюлмиған адәмләрниң сани 5-6 һәссә ошуқ болуши мүмкин, дегән тәхмин бар. Қисқиси, қәнт диабети ағриғиниң пәйда болуши көп җәһәттин һаят тәризигә бағлиқ. Шундақ екән, жуқурида ейтилған тәвсийәләргә әмәл қилинса, униң алдини елишниң мүмкин екәнлиги өзлүгидин чүшинишлик болса керәк. Диләрәм РАЗИЕВА, Қазақстан Җумһурийити Президенти Иш башқармисиниң Медицина мәркизи Мәркизий клиникилиқ ағриқханисиниң алий категориялик врач-эндокринологи.