• Иҗтимаий мәсилә
• 12 Ақпан, 2020

«Балам» дәп қахшиған аниниң зари яки Синтетикилиқ наркотикларниң «күчи»

Мәшүр САСИҚОВ, “Уйғур авази” Мусибәт болған өйдә өзини һәр ян ташлап, зар-зар қахшаватқан аниға көңүл ейтип кәлгәнләрниң һәммиси униң жиғисидин амалсиз көз яш қилатти. – Қандақларчә шу йолларға кирип қалғансән? Кимму ойлап тапқанду шу бешиңни йегүр зәһәрни? Паланниң балиси, пустанниң нәвриси наркоман болуп өлүп кетипту десә, бу ишлар мениң бешимға кәлмәйду, дәп ойлиғинимни қара. Вай, Руслан, мениң әқиллик балам, вай мениң чирайлиқ балам... Бу бозлаш, әлвәттә, һәркимниң көңлини бузмай қойматти. Ана һәқиқәтәнму бу пәрзәндини башқилардин алһидә көридиған. Униң исмини атиса, бөләкчила пәхирлинип кетидиған башқа балилири мундақ пәйтләрдә анисиға рәнҗипму қалидиған. Русланму тил тәккидәкла убдан бала болуп өсти. Мәктәптин кейин институтни әла баһаларға түгитип, бирдинла мааши хелила үстүн ишқа орунлашти. Буниңдин мәғрурланған аниси уни көргән-билгәнләргә махтап һармиди. Лекин ана балисиниң бу утуқлиридин пәхирлинип, бәхит-тәлийини тиләп жүргинидә, Русланниң бирдинла меңиш-туруши өзгирип, гәп-сөзлири башқичила рой алди. Буни сезип қалған ака-һәдилири униң мүҗәз-хулқидики бу өзгиришләрни бираз заман назарәт қилип, ахири, қериндишиниң наркотикқа һәвәс қилип жүргинидин хәвәр тапти. – Бу әһвални анам уқуп қалса, чатақ – деди акилириниң бири қериндашлириға мураҗиәт қилип. – Униңдин Русланни оттуриға елип, очуқ сөзлишәйли. Уни тоғра йолға салмисақ, түгәшкинимиз шу. Шу-шу болдидә, аилидә Русланниң мәсилиси талай мәртә көтирилгән болсиму, у наркотикниң қайси түригә үгинивалдекинтаң, иш қилип, задила қериндашлириниң дегинигә өйдә «мақул» дәйдию, кочиға чиқипла, йәнила шу «сәнәмгә» чүшиду. Күнләрниң биридә, йәни түн йеримидин ашқанда, у гәпни очуқ ейтти: – Ака, һәдә, мән болалмидим. Маңа бир дозиға йәткидәк пул бериңлара, болмиса өлүп қалидиған яққа өттүм – дәп, худди сараң адәмләрдәк, көзлири алақ-җалақ у ян-бу ян домулашқа башлиди. Буни көргән қериндашлар немә қиларини билмәй қалиду. Аҗизлар «Җеним укам, ундақ қилмиғина, җүр, бираз душта жуюнуп көргинә, бәлким, өзәңни сәл йеник сезип қаларсән» десә әр киши дегән әрғу, улар «Вуй, сениң охшаш наркоманниң тумшуғини чеқиветәйму? Һәй, бизни демисәңму, әву сениң үчүн отқиму, суғиму киришкә тәйяр бечарә анимизни айисаңмамду, шум. Әнди саңа шу «яхшилиғиңға» ахча берәйлима?» дейишип, дүшкәллиди. Буниң һәммисидин безар болған Руслан дәссидә орнидин турдидә, «Пул берәмсиләр йоқму? Болмиса мән һазир мошу йәрдила бириңниң җенини алимән, болуш!» дәп вақирап, қәйәрдин таптекин, әйтәвир, пичақни уларға тәңләшкә башлиди. Қериндашлар вараң-чуруңдин анисиниң охинип кетишидин әнсирәп, шу күни униңға азирақ пул берип, өйдин қоғлавәтти. Бирақ иш мошуниң биләнла түгигини йоқ. Кейинирәк улар жиғилип Русланни алаһидә давалаш мәркизигә ятқузупму көрди. Амма буниңдинму нәтиҗә чиқмайду. Дохтурларниң ейтишичә, Руслан «яман йолға» киргән күнила «паалийитини» синтетикилиқ наркотиктин башлиған екән. Һә, униң тәсири толиму күчлүк болуп, уни истимал қилған адәмниң униңдин қутулуши әсла мүмкин әмәс охшайду. Мәркәзгә Русланни йоқлап бериватқанлардин адәмни хуш қилғидәк хәвәр болсичу кашки? Уму шу йәрдикиләргә күн көрсәтмәйватқинини аз дегәндәк, «һалидин хәвәр алайли» дәп барған қериндашлири билән достлириға «Маңа спайс, спайс йәткүзүп бериңлар. Мән алидиған йәрни билимән, болмиса пул бериңлара, өзәм тапимән» дәп һәйвә қиливатқидәк... ...Русланниң «спайс, спайс» дәп жиғлиғидәк ялвуруватқини бекар әмәс. Мутәхәссисләрниң пикричә, һазир бу заманивий синтетикилиқ наркотикниң йеңи түри болуп, уни чәккән адәм униңға жипсиз бағлинип қалиду. Җәмийитимизгә JWH нами билән оға сүпитидә кирип кәлгән «спайс» 20 – 45 яш арисидики яшлиримизни чәттин зәһәрләватқан наркотик болуп һесаплиниду. Бу нами яман зәһәрни бир чәккән адәм дәсләп «унтулмас тәсиратларға» бөлиниду вә униң адәм организмиға, болупму мейигә тәккүзидиған тәсири шу дәриҗидики, уни башқа наркотик маддилар билән селиштурғанда ишәшлик биринчи орунға қоюшқа болиду. Ойлимиған йәрдин «бир чәккәнгә немә болиду дәйсән?» дегән дост-дүшмәнниң сөзигә кирип, бешиға бала тапқан йәнә бир наркоман — Илияр исимлиқ жигитниң бу «чоңқур сазлиқтики» һаяти тоғрисидики һекайиси бизни шундақ хуласигә келишимизгә мәҗбур қилди. Оттуз алтә яшлиқ у әшу синтетикилиқ нәшини сөйүмлүк яридин, бала-чақисидин, Алмутиниң қақ мәркизидики пәтиридин артуқ көрди. «Әндичу, һәммиси кәтти. Күнигә, йоқ дегәндә, 15-20 миң тәңгә хәшләймән. Худди өзәңни бири билән сөзлишип олтарғандәк һис қилисән. Көзүңни ачсаң, йениңда һечким йоқ. Тәсир қилмиғандәкла. 20 – 30 минут өткәндин кейин йәнә чәккүң келиду. Йәнә, йәнә... Түн йеримиму, таң сәһәрму пәрқи йоқ, униңға пул керәк...». Бу әйнә шу Илиярниң ейтқини. Һә, күчлүк галлюцинация вә эйфориягә кирип кәткән адәмдин һәрқандақ баланиң келидиғанлиғини нәзәрдә тутсақ, наркотикилиқ маддиларниң йәткүзәр зийининиң қанчилик екәнлигини көз алдимизға кәлтүрүш анчила тәс болмиса керәк. Кәспий наркологларниң «Мошу апәтниң алдини чапсан елиш лазим» дәп җар селиватқиниға қаримай, елимиздә нәқ мошу синтетикилиқ наркотикни истимал қилғучиларниң сани күндин-күнгә өсүватиду. Мәсилән, униң тәсиридин һәрхил психикилиқ ағриқлар пәйда болмақта, җүмлидин шизофрения, есидин адишиш, галлюцинация вә һаказилар. Буниңдин ташқири, спайсниң тәркивидики «каннабиноид» дәп атилидиған маддини ениқлаш һазирчә әсла мүмкин болмиғанлиқтин, «әқиллик» тиҗарәтчиләр уни адәттики тамака арилаштурмилири сүпитидә бемалал шәһәр дуканлирида содиға салмақта. Башқа мәмликәтләрдин кәлтүрүлидиған бу синтетикилиқ наркотик түрлирини елимизгә киргүзүш тамамән мәнъий қилинған болсиму, уни сетишниң йеңи йоллири пәйда болмақта. Әң әпсуслинарлиғи, уларниң уни пәқәт тамака арилаштур-милириғила әмәс, бәлки кир жуюш порошоги яки қача жуюш суюқлуқлириғиму қошуп сетиштин әймәнмәйдиғанлиғи мәлум. Бу йәрдә, әлвәттә, «Наркотик мошундақ сетиливатса, униң билән күрәшкүчиләр нәгә қараватиду?» дегән соалниң туғулуши тәбиий. Бу йөнилиштә елимиздә нәшихорлуққа қарши күришиш органлири қол қоштуруп олтарғини йоқ. Сөз болуватқан синтетикилиқ наркотиклар билән күрәш тоғрилиқ гәп қилидиған болсақ, 2017 – 2019-жиллар арилиғида Қазақстан Җумһурийитидә ушбу зәһәрни тәрғип қилидиған 8500 Интернет сайти йепилған. Шуниңға қаримай, бир сайт йепилса, әтисила йәнә бир ІР адреси йөткәлгән сайт пәйда болуватқан. Уларни ениқлаш қийинға чүшүватқини, нәшә сатқучилар сайтиниң «доменлиқ зониси» чәт әлдә болуп, пәқәт наркотикни таритиш Қазақстанда әмәлгә ашурулуватқанлиғидур. Әнди йеқиндин буян уни сетишниң йеңи йоли тепилғанлиғи һәркимни яқисини тутқузиду. Шәһәр кочилиридики очуқ турған һәрқандақ тамға йезилған чүшиниксиз сөзләрни көрмигәнләр аз болса керәк. Һә, әйнә шу йезиқлар наркотик сатқучиларниң Интернеттики адреси яки ким арқилиқ сатидиған адәм билән мунасивәт бағлашқа болидиғанлиғи һәққидә «мәлуматни» беридекән. Сатқучи наркотикни мәлум бир җайға йошуруп қойидекәндә (у һечким көзгә илмайдиған ериқ, әхләтханилар, дәрәқләрниң қовзақлири вә башқа шундақ бир орам нәшә сиғидиған җай болуши мүмкин — М.С), нәшихор униң пулини уттур кәлгән ахча қобул қилидиған автомат арқилиқ төләп болғандин кейинла, херидарға наркотикниң қәйәрдә екәнлиги тоғрилиқ хәвәр берилиду. Пул үчүн һәммигә тәйяр нәшә сатқучиларниң бу һелигәрлиги хелила давамлишип кәлгән болсиму, йеқиндин буян әхбарат васитилири арқилиқ жүргүзүлгән чүшәндүрүш ишлири нәтиҗисидә өткән жилниң төрт ейидила 3500дин ошуқ тамдики ғәлитә йезиқлар өчирилгән һәм бу иш билән шуғулланған 20 адәм қамаққа елинған. Шундақла ички ишлар органлириниң рәсмий мәлуматлириға асаслансақ, 2019-жилниң ахирқи төрт ейи ичидила 900 наркоҗинайәт ениқланған. Униң нәтиҗисидә җәми 2 тонна 124 килограмм һәрхил наркотикилиқ мәһсулат мусадирә қилинип, уларниң ичидә синтетикилиқ наркотикларниң саниңла әмәс, түрлириниңму күн санап көпийиватқанлиғи вә өсүватқанлиғи мәлум болди. ...Давалаш мәркизидә ятқан Русланниң саламәтлиги бирдинла начарлап, күндин-күнгә қуруқ сүйәккә айландидә, каривәткә бағлинип, икки айдин кейин бу йоруқ дуния билән хошлишиду. Униң кәйнидә «балам» дәп бозлиған аниниң налиси жирақ-жирақларға аңлиниватиду... Һә, шу зәһәрниң кесиридин «пәрзәндим» дәп зар-зар қахшаватқан анилар қанчә десиңизчу?