- "Туған жер"
- 02 Шілде, 2020
Қорам – хасийәтлик жут
Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Уйғур авази»
Қорам йезиси – Әмгәкчиқазақ наһийәсидики чоң жутларниң бири. 1881-жили Шәрқий Түркстанниң Или вилайитидин Йәттисуға көчүп чиққан уйғурлар маканлиған қутлуқ җай. Қорам – 1918-жилқи қанлиқ ату паҗиәсигичә тәркивигә бирнәччә йеза киргән Қорам болуслуғиниң мәркизи болған. Шу дәһшәтлик күнләрдә әң қаттиқ зәрдап чәккән жутларниң бири болуп һесаплиниду.
Мәлумки, 1898-жили Қорамда улуқ зат – Савутахунумниң тәшәббуси вә һамийлиғи билән мечит, униң йенида мәдрисә селинған. У йәрдә пәқәт әтраптинла әмәс, бәлки жирақ-йеқиндин илим-пән издәп кәлгән йүзлигән талиплар тәрбийиләнгән. Шу сәвәплик йеза чоң илим мәркизигә айлинип, «Иккинчи Бухара» дәп аталған. Мечит йенида Савутахунум өй салдурған. Һойлисиға яңза-яңза гүл вә дәл-дәрәқ олтарғузуп, йешилзарлиққа айландурған. 1918-жили Верный (һазирқи Алмута) шәһиридин Ғулҗа вә Талғир йоллири билән меңип, уйғурларни қирған Мураев отряди тоғрилиқ шум хәвәрни аңлиған у һойлисидики ориға пүткүл китаплири һәм илмий ишлирини йошуруп, уларни булаң-тараҗдин аман сақлап қалған. Өзи болса, хәлиқ бешиға чүшкән еғир күлпәтни көпчилик билән тәң көргән. Җүръәтлик, хәлқини чәксиз сөйгән Савутахунум қаничәрләр алдида бәстини әгмәй, өлүмни тик туруп қарши алған екән.
Савутахунум салдурған мечитниң уйғурлар үчүн тәвәррүк екәнлиги, талашсиз. Шу сәвәплик 2007-жили қорамлиқ шаирә Ташгүл Һезиярова вә униң йолдиши Турған Һәмрабақиев һәм биртүркүм жут активистлири сахавәтлик инсан Дилмурат Кузиевқа йолуқуп, конирап, тозиған муқәддәс орунни мурәккәп ремонттин өткүзүш үчүн ярдәм сорап мураҗиәт қилиду. Чевәр устилар қолидин миқ қеқилмай селинған мечит бенаси мәккәм болуп, у асаси «чиң, мәккәм» дәп баһалинип, Д.Кузиевниң шәхсий мәблиғи һесавиға реставрациядин өтиду, мечит әтрапи гүлзарлиққа айлиниду. Қорам оттура мәктивиниң сабиқ муәллимлири Диас Қурбанов вә Мутәллип Тохтиев мечит йенида мирасгаһ ечип, уни һәрхил экспонатлар билән толтуриду. Мечитниң қайта тиклинишигә биркишилик һәссисини қошқан шу чағлардики Қорам йезилиқ Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси, устаз һәм шаир Әкрәм Садиров, Һасанҗан Әмруллаев, Пәридәм Һаҗиева, Гөзәл Злавдинова, Сайит Һәйбуллаев, Абдулһәй Дөләтов, Әхмәтҗан Әйсаев, Тейипҗан Азахунов, Аблимит Сейитов, Илияс Җамахунов охшаш жүригидә оти бар жут пәрзәнтлириниң исимлирини пәхирлиниш билән тилға алмай мүмкин әмәс. Шу жили улуқ Рамзан ейида мечит қайтидин ечилиду.
«Атуда» мураевчилар отряди тәрипидин Қорамдики бағда 2000дин ошуқ адәм етилған екән. Өткән әсирниң тохсининчи жиллири Диас акиниң тәшәббуси билән бу җай қоршилип, шейитларға атап ядикарлиқ орнитилди. Дәрәқләр тикилди, гүлләр терилди. Диас Қурбанов ядикарлиқ йенидики қуруп кәткән дәрәқ ғолиға көз йешини сүртүп олтарған аниларниң қияпитини оюп салди. Уни «Үнсиз сада», бағни болса «Әҗдатлар садаси» дәп атиди.
Йеқинда Қорам йезисида болуп, жут чоңлири билән учраштуқ. Жуқурида ейтилған «Әҗдатлар садаси» беғида мени Қорам йезисиниң чоң жигитбеши Қурванҗан Исламов вә униң орунбасари Сирдаш Сулайманов, жутниң инавәтлик мөтивәри Диас Қурбанов, ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Шаһадәт Хелилова вә униң орунбасари Қурванбүви Аблизова һәм анилар кеңишиниң рәиси Аминәм Норузова күтүвалди. Узақ олтирип, сөһбәтләштуқ. Биз, асасән, Қорам йезисиниң бүгүнки нәпәсигә тохталдуқ.
Һазир Қорамда 11 милләтниң вәкиллиридин тәркип тапқан 1200дин ошуқ аилә, йәни 8000дин артуқ адәм истиқамәт қилиду. Уларниң 530дин ошуғини уйғурлар аилилири тәшкил қилиду. Йезида мәктәп, балилар бағчиси, почта, икки дорихана, мечит, униң йенида Савутахунумниң мирасгаһи вә 300 орунлуқ нәзирхана, 10 шәхсий дукан, алтә сатрашхана вә бир кафе бар.
Қутлуқ йезида Қурванҗан ака Исламовниң чоң жигитбеши кәби мәшәқәтлик, бирақ шәрәплик хизмәтни атқуруп келиватқиниға мана бийил 13 жил бопту. Чоң йеза төрт жутқа бөлүнгән. Қурванҗан акиниң орунбасарлири Сирдаш Сулайманов, Әркин Сабитов вә Әркин Һетахунов хелә жиллардин бери униңға қол-қанат болуп кәлмәктә.
Шаһадәт Хелилова буниңдин йәттә жил бурун ханим-қизлар кеңишиниң рәиси болуп сайланди. Униңғичә кеңәшни Светлана Азахунова башқурған. Кейин у саламәтлигиниң яр бәрмәслигигә бола хизмитини өзиниң орунбасари болған Шаһадәт Хелиловаға тапшуруп бәрди. Шаһадәт һәдә әсли қаратуруқлуқ. 20 йешида Қорамға келин болуп кәлгән. Бийил тәвәллудлуқ 60 йешини қорамлиқ қериндашлири билән қарши алди. Үч қиз вә бир оғул тәрбийиләп, қатарға қошти. Йәттә жилдин бери ханим-қизлар кеңишиниң рәиси сүпитидә йезида нурғун ишларни атқуруп келиду. Мәсилән, у уюштурған «Гүлчай» Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң ханим-қизлириниң көңлидин чиқип, алқишлириға еришти. Шаһадәт һәдиниң орунбасарлири Маһинур Абдрахманова вә Реһангүл Сопиеваму жутиниң «отидин кирип, сүйидин чиқип» келиду.
Қорам оттура мәктивиниң муәллими Адилҗан Мәсимов – Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Қорам йезилиқ шөбисиниң рәиси хизмитини атқуриду. У булту шундақла «Уйғур авази» муштири топлаш штабиниң Қорам йезиси бойичә рәиси болуп сайланди.
Әнди яшларни миллий урпи-адәт, әнъәниләргә тәрбийиләштә анилар кеңишиниң рәиси Аминәм Норузованиң орни алаһидә.
Йеза ашпәзлири Қурванбүви Һапизова вә Саадәт Мусаеваму улардин қелишмай, жутиниң еғирчилиғини тәң көтирип келиду.
Чоңларға қарап өсүватқан Радик Мәмиров, Руслан Сабиров, Руслан Турдиев, Хусийәт Имирова, Арзигүл Мәмәтова, Саадәт вә Реһангүл Сопиевалар кәби яшлар жутдаш ака вә һәдилирини әгишип, чамиси кәлгиничә җәмийәтлик ишларға паал арилишиватиду.
Атап кетиш керәкки, Қорамниң җәмийәтлик ишлириниң активистлири әмәлгә ашуруватқан барлиқ чарә-тәдбирлирини Қорам йеза округиниң һакими Турсын Еменбаев вә Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси Сулайман Мәхсүтов билән келишип қилиду.
Қорамниң һакими Турсын Ашимҗаноғли Қорамда туғулуп, өсти. Һаким болуп сайланғанлиғиға бийил бәш жил болиду. Йезисиниң гүллиниши йолида бар күч-ғәйритини сәрип қилип, әмгәк қилмақта.
Буниңдин икки жил бурун Қорам оттура мәктиви җиддий ремонтлинип, йеза муәллимлириниң әмгәк қилиши билән оқуғучиларниң һәртәрәплимә билим елиши үчүн қошумчә мүмкинчиликләр яритилди. Буниңдин башқа Қорамда йеза амбулаториясиниң кона бенаси елип ташлинип, орниға йеңиси селиниватиду. Жигитбашлири Бектурсын Узақов, Қурванҗан Исламов вә Айваз Ахметовниң рәислигидики җәмийәтлик ишларниң активистлири барлиқ башланмиларда қолидин кәлгән ярдимини көрситишкә тиришиватиду. Мана мошундақ еғизбирликтә Қорамда нурғунлиған яхшилиқлар йүз бериватиду. Турғунларларниң әң хошал болидиғини – йеза кочилириниң ремонт қилиниши болди. Болупму Қорамдин Улуқ Ипәк йолиғичә болған йол тамамән кардин чиқип кетип, көпчиликниң наразилиғини туғдурған еди.
Һазир Қорамда таза су мәсилиси билән йезиниң йоруқ билән тәминлиниши күн тәртивидә турмақта. Активистларниң ейтишичә, аһалини су билән тәминләйдиған су мәнбәсиниң барлиқ мүлки кеңәш дәвриниң ғулиши билән таран-таражға учриған. Челәктә җайлашқан «Водозабор» егилиги бу мәсилини һәл қилишқа вәдә бәргән. Амма, мәсилә һели күнгичә һәл болмай кәлмәктә.
Етиз-ериқ, бағларни суғириштиму қийинчилиқлар моҗут. Чоң Алмута Канили тәрипидин 20-майғичә су берилмәй, деханларниң бедиси, көмүқониғи қуруп кәтти.
Қорамда хәйрихаһлиқ ишлири дурус йолға қоюлған. Мәсилән, һәр жили Роза-Рамзан айлирида мүмкинчилиги чәкләнгән балилар вә уларниң ата-анилириниң бешини қошуп, улар үчүн дәстихан йейип, көңлини елиш әнъәнигә айланған. Йезида һәрқандақ хәйрихаһлиқ ишларни өткүзүштә Абдукерим Босақов, Шәмахун Мусаев, Абдрим Нурдинов, Үсән Әмруллаев, Азат Мирсақиев, Шөһрәт Хелилов, Һашир Мусаев, Мухтәр, Мөмүн вә Пәрһат Нәзәровлар, Мәрийәм, Пәрһат вә Дилшат Зәйнәвдиновлар кәби мәрт-мәрданә жигитләр вә нурғунлиған яшлар йеқиндин ярдимини көрситип келиду. Улар жутниң қача-қомучи вә башқиму мүлкини сетивелишиға йеқиндин ярдәм қилиду. Мәсилән, йеқиндила тиҗарәтчи Рашид Әйсаров 120 метр, Тайирҗан Давутов 20 метр дәстиханлиқ елип бәрсә, ашпәз Қурванбүви Һапизова өз һесавиға 10 үстәлгә дәстихан тикип кәлди.
Қорамлиқлар пәқәт өз жутидила әмәс, бәлки униң сиртидикиму қериндашларға қол учини созуп, мәрданилиқ тонутмақта. Мәсилән, су бесиш ақивәтлиридин зәрдап чәккән Түркстан вилайитигә округтин бир миллион тәңгә ярдәм әвәтилсә, униңға башқа милләтләр қатарида қорамлиқ уйғурларму өз үлүшини қошти.
Бийилқи таҗсиман вирусқа бағлиқ пәвқуладдә әһвал елан қилинғанда җамаәтчилик ишлири активистлириниң уюштуруши билән миллити яки диниға қаримай, 273 муһтаҗ аилә озуқ-түлүк билән тәминләнди. Мәсилән, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи – 45, Шәмшиқәмәр Абдрахманова – 85, тиҗарәтчиләр Билал Һошуров билән Мәғзум Һәмраев 80 аилигә маддий ярдәм көрсәтти.
Йезида яшлар тәрбийисигә алаһидә көңүл бөлүнгән. Уйғур синиплириға бала топлаш мәсилиси алаһидә назарәттә. Бу мәхсәттә қорамлиқ җәмийәтлик ишларниң активистлири, йезиниң пешқәдәм устазлири Диас Қурбанов, Әкрәм Садиров, Бақи Мәсимов, Анархан Садирова, Зәйнәпбүви Иминова, Ризвангүл Турдиева вә башқиларниң йол-йоруғи вә ярдими билән иш тутиду. Умумий күч чиқириш нәтиҗисидә өткән жили икки уйғур синипи ечилди. Балиларниң қол йәткүзгән утуқлириму аз әмәс. Уларниң арисида спортқа қизиққан балиларму бар. Мәсилән, Әланур вә Анайәт Турғановлар бокстин вилайәтлик мусабиқигә қатнишип, мукапатлиқ І орундин көрүнди.
– Пат-йеқинда уйғур синиплириға бала топлап, миллий нәширлиримизгә муштири топлаш ишлириға киришимиз. Әсли уйғурларға санақлиқла нәширлиримизгә «йезил, уларни сетивал» дегәнниң өзи уят иш. Бирақ, рустиллиқ қериндашлиримиз билән мәхсәтлик вә кәңдаирилик түрдә ишларни елип бармисақ, болмайду, – дәйду Диас Қурбанов.
Қошумчә қилиш лазимки, Диас ака өз өйидә мемарчилиқ, сүрәт селиш вә сизиш пәнлири бойичә қошумчә дәрисләрни жүргүзүп, балиларниң алий оқуш орунлириниң студентлири атилишиға ярдәм қилмақта.
– Кейинки жилға сөйүмлүк гезитлиримизға жутдашлиримизни артуқ яздурсақ, яздуримизки, кам яздурмаймиз, – деди Қурванҗан ака Диас акиниң бу сөзлиригә қошумчә.
Милләтпәрвәр акиларниң бу гәплиридин кейин гезитниң һәрбир санини өз пәрзәндидәк беқип-қеқип, пәдәзләп нәшир қилидиған тәһрират әзаси ретидә, миллий тәрәққиятимизниң тәрәпдари ретидә интайин хошал болдум, улар үчүн мәғрурландим вә «силәрдәк инсанларниң сани артса екән» дәп ойлидим.
Хәлқимиздә «чоңға – һөрмәт, кичиккә – иззәт» дегән ибариләр бар. Чоңниң разилиғини алмай, иш тутуш бизгә бурундин ят иш. Қорам жутида яшларға мәслиһәт берип, йол-йоруқ көрситип олтиридиған чоңлар нурғун. Кичиккә иззәт билән қариған чоң әвлатқа қорамлиқлар һөрмәтниң һәрқандақ үлгисини көрситишни билиду. Мәйрәмләр, Роза-Рамзан, Норуз вә башқиму күнләрдә уларни тәбрикләп бариду, әһвалидин хәвәр тапиду вә көңлини алиду. Мәсилән, булту 40 — 50 адәмниң бешини қошуп, тағ бағриға апирип ойнитип кәлди. «Әнди мүмкинчилигимиз яр бәрсә, халиғучиларни Уйғур наһийәсидики Назугум өңкүрини көрситип келишни мәхсәт қиливатимиз» дәйду Қурванҗан ака сөһбәтара.
– 2018-жили «Ату» паҗиәсиниң 100 жиллиғи мунасивәтлик яшлиримизниң күч чиқириши билән «Әҗдатлар садаси» беғи җиддий җөндәштин өтүп, толуқ йеңиланди. Чоң нәзир бәрдуқ. Бийилму карантинға қаримай, жилдиқидәк, «әҗдатлар роһи қорунуп қалмисун» дәп өзара жит селип, дуа-тәгбир беғишлидуқ, – дәйду Қурванҗан ака.
– Булту бу бағ вә йезидин Улуқ Вәтән урушиға атланған жутдашларниң хатирисигә беғишлинип орнитилған ядикарлиқ дөләтлик ройхәткә елинип, тарихий-мәдәний орунлар қатариға киргүзүлди. Бу мениң узун жиллиқ арминим еди. Чүнки бағниң егисиз қелип, башқа мәхсәтләргә пайдилинип кетишидин әнсирәттим, – деди Диас ака униң сөзини толуқтуруп.
Акиларниң ейтишичә, ушбу орунлар дөләтлик ройхәткә елинғандин кейин йәрлик һакимийәт тәрипидин пат-пат тазилинип туридиған бопту. Қаравулму бөлүнгән.
Диас ака арман қилғинидәк, әнди сәясий тәқип қурванлирини хатириләш чарилири нәзир бериш биләнла чәклинип қалмай, «Әҗдатлар садаси» беғини яшлар билән өсмүрләрниң, чәттин кәлгән меһманларниң көпирәк зиярәт қилиши, тарихимиз тоғрилиқ аңлап-билиши, өйлиниватқан яшлар тойлирида ядикарлиққа гүлдәстилирини қоюп туруши, шуниң билән биллә дилларниң роһий йоруши йүз бериду, дегән сөз.
Елимиздә сәясий тәқипләр қурванлирини әскә елиш рухсәт қилинғандин кейин Алмутидин Реһанбүви вә Гөһәрбүви исимлиқ һаҗим һәдә-сиңил Абдусаттаровалар Қорамға келип, икки бовисиниң «Ату» паҗиәсидә қурван болғанлиғини ейтип, өз мәблиғи һесавиға ядикарлиқни мәрмәртеши билән қаплитип, балдақлирини авуштуруп бәргән еди. Мана шуниңдин кейин һәр жили 31-май – Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни улар бу йәрдә әҗдатлар роһиға беғишлап жит селип, қуръан оқутушқа һамийлиқ қилип кәлмәктә.
– «Өлүк рази болмай, тирик бейимайду» дегән хәлиқ даналиғи бар. Һәр жили апрель ейиниң дәсләпки йәкшәнбисидә гүҗәк-кәтминимизни көтирип берип, қәбирстанлиқта тазилиқ ишлирини уюштуримиз. Буниңдин бирнәччә жил илгири һәдә вә ини Меһриван вә Адилҗан Сонуровлар қәбирстанлиқ четигә өй селип, йолларни җөндәп бәрди. Қаравул бар. Үч жил бурун 40 түп алмә дәриғини тикиведуқ, бийил мөгә бериватиду, – дәйду йезиниң активистлири.
Қорамда нәзир-чирақ, той-төкүнләрму тәртипкә чүшиватиду. Мисалға, бурун аялларниң дәстихини күндүзки бир яки иккидә еди, һазир 12.00да дәстихан йейиливатиду.
«Әҗдатлар садаси» беғидин кейин биз Улуқ Вәтән уруши қатнашқучилириға орнитилған ядикарлиқниң йениға бардуқ. Улуқ Ғалибийәтниң 75 жиллиғиға мунасивәтлик уни җиддий ремонттин өткүзүш үчүн дөләт тәрипидин мәбләғ бөлүнгән. Диас акиниң түзгән лайиһиси бойичә қайта ясалмақ. Шуңлашқиму Диас ака қурулушниң прораби Пазил Мәмиров билән биллә әтигәндин та кәч киргичә мошу йәрдә болуватиду.
Пазил ака – Улуқ Вәтән урушиниң ветерани Зунун Мәмировниң оғли. Статистикилиқ мәлуматлар бойичә йезидин 220 адәм Вәтәнни һимайә қилиш үчүн урушқа атланған. Уларниң тәңдин-толиси җәң мәйданида қаза болуп, пәқәт 79и ана жутиға аман-есән қайтип кәлгән. Егиликләрни тикләшкә өз һәссисини қошқан. Һазир уларниң барлиғи бақилиқ болуп кәтти. Әң ахирида Зунун Мәмиров вапат болди.
Пазил ака өз вақтида йеза клубиниң башлиғи болуп ишлигән. Шу чағда жутдаш җәңчиләр һәққидә мәлуматларни топлиған. Шуңлашқиму ядикарлиқни қайта тикләш иши униңға тапшурулди.
– Ядикарлиқниң қайта қурулуши узун жиллардин кейин қолға елиниватиду. Чоң җавапкәрчиликни тәләп қилиду. Шуңлашқиму мәлуматларни қайта тәкшүрүп, кам йәрлирини толуқтуруш үчүн наһийәлик вә һәрбий комиссариатниң архивлириға қайта-қайта мураҗиәт қилип, уларни толуқтурушқа тоғра кәлди. Һазир һөҗҗәтләрниң барлиғи тәйярлинип, йәрлик һакимийәткә тапшурулди. Қәйсәр атилиримизниң исим-фамилиялирини челәклик мискәйчи рәссам акимиз Аблимит Сәлимов тахтиларға чүшәрди, – дәйду Пазил ака.
Һазир бу йәрдики қурулуш ишлирида сәккиз пидаий (волонтер) ишләйду. Мәктәпниң 40 жиллиқ түләклири ядикарлиқниң дәрвазини өз бойниға алса, ядикарлиқни әтрапини йешилзарлиққа айналдурушни ветеранларниң бала-чақиси әмәлгә ашурмақта. Һазирчә һәрхил гүлләр вә 60 түп дәрәқ тикилди.
Диас Қурбанов Пазил акиниң қурулуш мәйданида атқуруватқан әстаидил хизмитигә кәң тохтилип, униң «сәккиз қирлиқ, бир сирлиқ» екәнлигиниму тәкитләп өтти. Униң ейтишичә, Пазил ака орденлиқ жутдашларниң тәрҗимиһалини ядқа билиш билән биллә йеза яшлирини спортниң шахмат вә футбол түрлиригә мәшиқләндүридекән.
– Округ һакими билән амбулатория вә ядикарлиқтики қурулуш ишлири түгигәндин кейин яшларниң сағлам һаят тәрзигә аммивий бәт буруши үчүн йезида клуб селиш вә стадионни җөндәш ишлирини қолға елишни мәхсәт қиливатимиз, – дәйду Пазил ака келәчәккә болған реҗилири билән бөлүшүп.
Хәйрият, биз қорамлиқ акилар вә һәдиләр билән «Ишлар илгири! Хәлиққә қилған хизмитиңларда һәргиз һармаңлар!» дәп хошлаштуқ.
Әмгәкчиқазақ наһийәси.
СҮРӘТЛӘРДӘ: 1. Жут активистлири Ш.Хелилова, (солдин оңға) Қ.Исламов, Д.Қурбанов, А.Норузова, Қ.Һапизова вә С.Сулайманов. 2. Қорамниң нураний анилири.
Буниңдин икки жил бурун Қорам оттура мәктиви җиддий ремонтлинип, йеза муәллимлириниң әмгәк қилиши билән оқуғучиларниң һәртәрәплимә билим елиши үчүн қошумчә мүмкинчиликләр яритилди. Буниңдин башқа Қорамда йеза амбулаториясиниң кона бенаси елип ташлинип, орниға йеңиси селиниватиду. Жигитбашлири Бектурсын Узақов, Қурванҗан Исламов вә Айваз Ахметовниң рәислигидики җәмийәтлик ишларниң активистлири барлиқ башланмиларда қолидин кәлгән ярдимини көрситишкә тиришиватиду. Мана мошундақ еғизбирликтә Қорамда нурғунлиған яхшилиқлар йүз бериватиду. Турғунларларниң әң хошал болидиғини – йеза кочилириниң ремонт қилиниши болди. Болупму Қорамдин Улуқ Ипәк йолиғичә болған йол тамамән кардин чиқип кетип, көпчиликниң наразилиғини туғдурған еди.
Һазир Қорамда таза су мәсилиси билән йезиниң йоруқ билән тәминлиниши күн тәртивидә турмақта. Активистларниң ейтишичә, аһалини су билән тәминләйдиған су мәнбәсиниң барлиқ мүлки кеңәш дәвриниң ғулиши билән таран-таражға учриған. Челәктә җайлашқан «Водозабор» егилиги бу мәсилини һәл қилишқа вәдә бәргән. Амма, мәсилә һели күнгичә һәл болмай кәлмәктә.
Етиз-ериқ, бағларни суғириштиму қийинчилиқлар моҗут. Чоң Алмута Канили тәрипидин 20-майғичә су берилмәй, деханларниң бедиси, көмүқониғи қуруп кәтти.
Қорамда хәйрихаһлиқ ишлири дурус йолға қоюлған. Мәсилән, һәр жили Роза-Рамзан айлирида мүмкинчилиги чәкләнгән балилар вә уларниң ата-анилириниң бешини қошуп, улар үчүн дәстихан йейип, көңлини елиш әнъәнигә айланған. Йезида һәрқандақ хәйрихаһлиқ ишларни өткүзүштә Абдукерим Босақов, Шәмахун Мусаев, Абдрим Нурдинов, Үсән Әмруллаев, Азат Мирсақиев, Шөһрәт Хелилов, Һашир Мусаев, Мухтәр, Мөмүн вә Пәрһат Нәзәровлар, Мәрийәм, Пәрһат вә Дилшат Зәйнәвдиновлар кәби мәрт-мәрданә жигитләр вә нурғунлиған яшлар йеқиндин ярдимини көрситип келиду. Улар жутниң қача-қомучи вә башқиму мүлкини сетивелишиға йеқиндин ярдәм қилиду. Мәсилән, йеқиндила тиҗарәтчи Рашид Әйсаров 120 метр, Тайирҗан Давутов 20 метр дәстиханлиқ елип бәрсә, ашпәз Қурванбүви Һапизова өз һесавиға 10 үстәлгә дәстихан тикип кәлди.
Қорамлиқлар пәқәт өз жутидила әмәс, бәлки униң сиртидикиму қериндашларға қол учини созуп, мәрданилиқ тонутмақта. Мәсилән, су бесиш ақивәтлиридин зәрдап чәккән Түркстан вилайитигә округтин бир миллион тәңгә ярдәм әвәтилсә, униңға башқа милләтләр қатарида қорамлиқ уйғурларму өз үлүшини қошти.
Бийилқи таҗсиман вирусқа бағлиқ пәвқуладдә әһвал елан қилинғанда җамаәтчилик ишлири активистлириниң уюштуруши билән миллити яки диниға қаримай, 273 муһтаҗ аилә озуқ-түлүк билән тәминләнди. Мәсилән, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи – 45, Шәмшиқәмәр Абдрахманова – 85, тиҗарәтчиләр Билал Һошуров билән Мәғзум Һәмраев 80 аилигә маддий ярдәм көрсәтти.
Йезида яшлар тәрбийисигә алаһидә көңүл бөлүнгән. Уйғур синиплириға бала топлаш мәсилиси алаһидә назарәттә. Бу мәхсәттә қорамлиқ җәмийәтлик ишларниң активистлири, йезиниң пешқәдәм устазлири Диас Қурбанов, Әкрәм Садиров, Бақи Мәсимов, Анархан Садирова, Зәйнәпбүви Иминова, Ризвангүл Турдиева вә башқиларниң йол-йоруғи вә ярдими билән иш тутиду. Умумий күч чиқириш нәтиҗисидә өткән жили икки уйғур синипи ечилди. Балиларниң қол йәткүзгән утуқлириму аз әмәс. Уларниң арисида спортқа қизиққан балиларму бар. Мәсилән, Әланур вә Анайәт Турғановлар бокстин вилайәтлик мусабиқигә қатнишип, мукапатлиқ І орундин көрүнди.
– Пат-йеқинда уйғур синиплириға бала топлап, миллий нәширлиримизгә муштири топлаш ишлириға киришимиз. Әсли уйғурларға санақлиқла нәширлиримизгә «йезил, уларни сетивал» дегәнниң өзи уят иш. Бирақ, рустиллиқ қериндашлиримиз билән мәхсәтлик вә кәңдаирилик түрдә ишларни елип бармисақ, болмайду, – дәйду Диас Қурбанов.
Қошумчә қилиш лазимки, Диас ака өз өйидә мемарчилиқ, сүрәт селиш вә сизиш пәнлири бойичә қошумчә дәрисләрни жүргүзүп, балиларниң алий оқуш орунлириниң студентлири атилишиға ярдәм қилмақта.
– Кейинки жилға сөйүмлүк гезитлиримизға жутдашлиримизни артуқ яздурсақ, яздуримизки, кам яздурмаймиз, – деди Қурванҗан ака Диас акиниң бу сөзлиригә қошумчә.
Милләтпәрвәр акиларниң бу гәплиридин кейин гезитниң һәрбир санини өз пәрзәндидәк беқип-қеқип, пәдәзләп нәшир қилидиған тәһрират әзаси ретидә, миллий тәрәққиятимизниң тәрәпдари ретидә интайин хошал болдум, улар үчүн мәғрурландим вә «силәрдәк инсанларниң сани артса екән» дәп ойлидим.
Хәлқимиздә «чоңға – һөрмәт, кичиккә – иззәт» дегән ибариләр бар. Чоңниң разилиғини алмай, иш тутуш бизгә бурундин ят иш. Қорам жутида яшларға мәслиһәт берип, йол-йоруқ көрситип олтиридиған чоңлар нурғун. Кичиккә иззәт билән қариған чоң әвлатқа қорамлиқлар һөрмәтниң һәрқандақ үлгисини көрситишни билиду. Мәйрәмләр, Роза-Рамзан, Норуз вә башқиму күнләрдә уларни тәбрикләп бариду, әһвалидин хәвәр тапиду вә көңлини алиду. Мәсилән, булту 40 — 50 адәмниң бешини қошуп, тағ бағриға апирип ойнитип кәлди. «Әнди мүмкинчилигимиз яр бәрсә, халиғучиларни Уйғур наһийәсидики Назугум өңкүрини көрситип келишни мәхсәт қиливатимиз» дәйду Қурванҗан ака сөһбәтара.
– 2018-жили «Ату» паҗиәсиниң 100 жиллиғи мунасивәтлик яшлиримизниң күч чиқириши билән «Әҗдатлар садаси» беғи җиддий җөндәштин өтүп, толуқ йеңиланди. Чоң нәзир бәрдуқ. Бийилму карантинға қаримай, жилдиқидәк, «әҗдатлар роһи қорунуп қалмисун» дәп өзара жит селип, дуа-тәгбир беғишлидуқ, – дәйду Қурванҗан ака.
– Булту бу бағ вә йезидин Улуқ Вәтән урушиға атланған жутдашларниң хатирисигә беғишлинип орнитилған ядикарлиқ дөләтлик ройхәткә елинип, тарихий-мәдәний орунлар қатариға киргүзүлди. Бу мениң узун жиллиқ арминим еди. Чүнки бағниң егисиз қелип, башқа мәхсәтләргә пайдилинип кетишидин әнсирәттим, – деди Диас ака униң сөзини толуқтуруп.
Акиларниң ейтишичә, ушбу орунлар дөләтлик ройхәткә елинғандин кейин йәрлик һакимийәт тәрипидин пат-пат тазилинип туридиған бопту. Қаравулму бөлүнгән.
Диас ака арман қилғинидәк, әнди сәясий тәқип қурванлирини хатириләш чарилири нәзир бериш биләнла чәклинип қалмай, «Әҗдатлар садаси» беғини яшлар билән өсмүрләрниң, чәттин кәлгән меһманларниң көпирәк зиярәт қилиши, тарихимиз тоғрилиқ аңлап-билиши, өйлиниватқан яшлар тойлирида ядикарлиққа гүлдәстилирини қоюп туруши, шуниң билән биллә дилларниң роһий йоруши йүз бериду, дегән сөз.
Елимиздә сәясий тәқипләр қурванлирини әскә елиш рухсәт қилинғандин кейин Алмутидин Реһанбүви вә Гөһәрбүви исимлиқ һаҗим һәдә-сиңил Абдусаттаровалар Қорамға келип, икки бовисиниң «Ату» паҗиәсидә қурван болғанлиғини ейтип, өз мәблиғи һесавиға ядикарлиқни мәрмәртеши билән қаплитип, балдақлирини авуштуруп бәргән еди. Мана шуниңдин кейин һәр жили 31-май – Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни улар бу йәрдә әҗдатлар роһиға беғишлап жит селип, қуръан оқутушқа һамийлиқ қилип кәлмәктә.
– «Өлүк рази болмай, тирик бейимайду» дегән хәлиқ даналиғи бар. Һәр жили апрель ейиниң дәсләпки йәкшәнбисидә гүҗәк-кәтминимизни көтирип берип, қәбирстанлиқта тазилиқ ишлирини уюштуримиз. Буниңдин бирнәччә жил илгири һәдә вә ини Меһриван вә Адилҗан Сонуровлар қәбирстанлиқ четигә өй селип, йолларни җөндәп бәрди. Қаравул бар. Үч жил бурун 40 түп алмә дәриғини тикиведуқ, бийил мөгә бериватиду, – дәйду йезиниң активистлири.
Қорамда нәзир-чирақ, той-төкүнләрму тәртипкә чүшиватиду. Мисалға, бурун аялларниң дәстихини күндүзки бир яки иккидә еди, һазир 12.00да дәстихан йейиливатиду.
«Әҗдатлар садаси» беғидин кейин биз Улуқ Вәтән уруши қатнашқучилириға орнитилған ядикарлиқниң йениға бардуқ. Улуқ Ғалибийәтниң 75 жиллиғиға мунасивәтлик уни җиддий ремонттин өткүзүш үчүн дөләт тәрипидин мәбләғ бөлүнгән. Диас акиниң түзгән лайиһиси бойичә қайта ясалмақ. Шуңлашқиму Диас ака қурулушниң прораби Пазил Мәмиров билән биллә әтигәндин та кәч киргичә мошу йәрдә болуватиду.
Пазил ака – Улуқ Вәтән урушиниң ветерани Зунун Мәмировниң оғли. Статистикилиқ мәлуматлар бойичә йезидин 220 адәм Вәтәнни һимайә қилиш үчүн урушқа атланған. Уларниң тәңдин-толиси җәң мәйданида қаза болуп, пәқәт 79и ана жутиға аман-есән қайтип кәлгән. Егиликләрни тикләшкә өз һәссисини қошқан. Һазир уларниң барлиғи бақилиқ болуп кәтти. Әң ахирида Зунун Мәмиров вапат болди.
Пазил ака өз вақтида йеза клубиниң башлиғи болуп ишлигән. Шу чағда жутдаш җәңчиләр һәққидә мәлуматларни топлиған. Шуңлашқиму ядикарлиқни қайта тикләш иши униңға тапшурулди.
– Ядикарлиқниң қайта қурулуши узун жиллардин кейин қолға елиниватиду. Чоң җавапкәрчиликни тәләп қилиду. Шуңлашқиму мәлуматларни қайта тәкшүрүп, кам йәрлирини толуқтуруш үчүн наһийәлик вә һәрбий комиссариатниң архивлириға қайта-қайта мураҗиәт қилип, уларни толуқтурушқа тоғра кәлди. Һазир һөҗҗәтләрниң барлиғи тәйярлинип, йәрлик һакимийәткә тапшурулди. Қәйсәр атилиримизниң исим-фамилиялирини челәклик мискәйчи рәссам акимиз Аблимит Сәлимов тахтиларға чүшәрди, – дәйду Пазил ака.
Һазир бу йәрдики қурулуш ишлирида сәккиз пидаий (волонтер) ишләйду. Мәктәпниң 40 жиллиқ түләклири ядикарлиқниң дәрвазини өз бойниға алса, ядикарлиқни әтрапини йешилзарлиққа айналдурушни ветеранларниң бала-чақиси әмәлгә ашурмақта. Һазирчә һәрхил гүлләр вә 60 түп дәрәқ тикилди.
Диас Қурбанов Пазил акиниң қурулуш мәйданида атқуруватқан әстаидил хизмитигә кәң тохтилип, униң «сәккиз қирлиқ, бир сирлиқ» екәнлигиниму тәкитләп өтти. Униң ейтишичә, Пазил ака орденлиқ жутдашларниң тәрҗимиһалини ядқа билиш билән биллә йеза яшлирини спортниң шахмат вә футбол түрлиригә мәшиқләндүридекән.
– Округ һакими билән амбулатория вә ядикарлиқтики қурулуш ишлири түгигәндин кейин яшларниң сағлам һаят тәрзигә аммивий бәт буруши үчүн йезида клуб селиш вә стадионни җөндәш ишлирини қолға елишни мәхсәт қиливатимиз, – дәйду Пазил ака келәчәккә болған реҗилири билән бөлүшүп.
Хәйрият, биз қорамлиқ акилар вә һәдиләр билән «Ишлар илгири! Хәлиққә қилған хизмитиңларда һәргиз һармаңлар!» дәп хошлаштуқ.
Әмгәкчиқазақ наһийәси.
СҮРӘТЛӘРДӘ: 1. Жут активистлири Ш.Хелилова, (солдин оңға) Қ.Исламов, Д.Қурбанов, А.Норузова, Қ.Һапизова вә С.Сулайманов. 2. Қорамниң нураний анилири.
394 рет
көрсетілді0
пікір
