• Йеңилиқлар
• 02 Шілде, 2020

Қазақстан демократияни күчәйтмәктә

Д.Трамп АҚШ президенти лавазимиға киришкәндин кейин пүткүл дуния һөкүмәтлиригә демократиялик ислаһатлар вә әркинликләрни, адаләтлик қәдрийәтлирини алға сүрүшниң һаҗәт екәнлигини очуқ тәкитлигән еди. Бу һәққидә Лондон сәясий тәқиқатлар мәркизиниң чоң илмий хадими Джесси Джейн Дафф тәкитлиди. Джесси Джейн Дафф 2020-жили Д.Трампни қоллаш кампанияси даирисидә «Ветеранлар Трамп үчүн» вә «Аяллар Трамп үчүн» консультатив кеңәшлириниң һәмрәиси болуп сайланған еди. «Буш дәвридин келиватқан «Милләт қурулуши» шиари астида демократияни күчәйтиш үчүн дөләтләрниң ички ишлириға арилишиш вақти һазир тарихта қалди. У дөләтләр вә уларниң лидерлири өзлириниң дөләт органлирини демократияләштүрүш үчүн өзлири чариләрни қобул қилидиған системини шәкилләндүрди. Әйнә шундақ һәрикәтләрни рәғбәтләндүрүш Президент тәклип қилған әҗайип услуб. Мәркизий Азиядики Қазақстан дөлити буниңға ярқин мисал болалайду. Улар кейинки жилларда җиддий демократиялик ислаһатларни әмәлгә ашурди. Ениқ ейтсақ, Президент Д.Трамп 2018-жили январьда Қазақстанниң сабиқ Президенти Н.Назарбаевни Ақ өйдә яхши күтүвалди. Мәмурийәтниң Қазақстанға болған мунасивити алаһидә. Чүнки бу дөләт сәясий җәриянларда демократиялик ислаһатларни жүргүзүш нийитини көрсәтмәктә. Бийил августта Қазақстандики йетәкчи партия Nur Otan партияси сәясий праймериз өткүзүш һарписида әҗайип демократиялик протоколларни тәстиқлиди. Улар очуқ вә сәясий риқабәтни рәғбәтләндүриду, сәясий җәриянларда гражданлиқ паалийәтчанлиқни ашуриду, яшлар вә аяллар үчүн имканийәтләрни яритиду. Президент Қ.Тоқаев Парламент оппозицияси билән ислаһатларни муһакимә қилди. Қазақстанниң тарихида дәсләпки қетим праймериз өтиду. Бу йетәкчи партия намзатлири билән җәмийәттики гражданларниң өзара һәрикитини йеникләштүриду. Намзатлар арисидики риқабәтчиликни рәғбәтләндүриду. Шундақла дәсләпки қетим намзатлар арисида очуқ пикир талашлар өтиду. Уни барлиқ гражданлар көриду. Бу өз новитидә аваз бәргәндә салмақлиқ қарар қобул қилишқа имканийәт яритиду. Дәсләпки таллаш үчүн квотилар системисиниң киргүзүлүши Қазақстанда жүргүзүлүватқан демократиялик ислаһатлар вә тәрәққиятниң көләмини намайиш қилиду. Дәсләпки қәдәмдә намзатларниң 30 пайизи аяллар болуши, 20 пайизи яшлар болуши шәрт. Бу икки квотиниң икки түрлүк мәнаси бар. Биринчиси, аяллар квотиси аялларниң һоқуқ вә имканийәтлирини кәңәйтишкә, уларниң сәясий вә гражданлиқ җәриянларға қатнишишини тәминләйду. Әнди яшлар квотиси болса, уларниң сайламларға вә сәясий җәриянларға қатнишишини рәғбәтләндүриду. Nur Otan партияси тәшәббус қилған бу ислаһатлар Қазақстанда шәкиллиниватқан йеңи сәясий мәдәнийәтниң асасий қисми болуп һесаплиниду. Бельгия, Франция, Германия охшаш ғәрип әллиридә сайламларда квота бәлгүләш тәҗрибилири бар. Әнди бу Қазақстан охшаш Мәркизий Азия дөлити үчүн әҗайип вақиә болғуси. Бу демократия ислаһатчилар вә активистлар үчүн чоң утуқ. Маңа, америкилиқ граждан үчүн, башқа хәлиқләрниң, бизниң шерикләрниң бизниң демократиялик модельға охшиғуси келидиғини хошал қилиду. Қазақстан вә Nur Otan сәясий партияси чоң һөрмәткә сазавәр болуши керәк», дәп язиду Джесси Джейн Дафф.