• Мөтивәрләр
• 19 Тамыз, 2021

Үмүти өзидинму чоң

Шәмшидин АЮПОВ, 
«Уйғур авази»
 
Заман өзгәрди. Заман билән тәң бурунқи һөрмәт өлчәмлири, қәдрийәт мизанлири өзгирип, адәмләрни авалқидин өзгичә өлчәмләрдә баһалайдиған, қәдирләйдиған болдуқ. Уларниң билими, маһарәт-устилиғи, ишқа болған иштияқини биз һазир биринчи орунға қоймайдиғандәк тәсират моҗут. Бирақ, ундақла әмәс, ишләмчан, әмгәксөйәр адәмләргә болған һөрмәт һеч йәргә кәтмиди, жүтмиди. Ундақ инсанларни һөрмәтләш бизниң қенимизға сиңгән адәт.
 Хизмәт миҗәзнамисиниң сарғайған бәтлиридә бу киши һәққидә пәқәтла яхши сөзләр көзгә челиқиду: «Илғар тракторист-машинист», «Алдинқи қатарлиқ инженер-механик», «Ишқа җавапкәрлиги үстүн», «Ишқа кечикмәйду». Коллектив ичидики мунасивәтләр һәққидә болса: «Ақ көңүл, өзгиләргә ярдәм қолини сунушқа тәйяр», «Иштин сирт паалийәтләрниң паал қатнашқучиси» дегәнгә охшаш адәттики тонуш сөзләр... Бу йезилғанларға ишәнмәсликкә һечқандақ асас йоқ, амма толиму рәсмий аңлиниду әмәсму?! Биртәрәптин, рәсмий һөҗҗәттә рәсмий йезилмай, қандақ йезилиши керәк? Һәргиз шеир билән йезилмайдиғу?! Әлвәттә, ундақ әмәс. Шуңлашқа рәсмий һөҗҗәтләрдики шәкиллик сөзләрдин көрә, өзәмниң халис ой-пикримни изһар қилғиним тоғримекин. 
 Мән сөз қилмақчи болған бу киши тәғдирниң әгләклиридә убдан тасқалған, җапалиқ, лекин мәналиқ һаятиниң 80-даванини атлиған Талипҗан Сейитоғли Мәмировтур. У 1941-жили ШУАРниң Нилқа шәһиридә туғулған. Дадиси Сейит 1944-жилқи Миллий-азатлиқ инқилавиға қатнишип, Ғени батур, Фатих батур, Лутпулла Мутәллип қатарлиқ от жүрәк инсанлар билән қоюқ арилашқан екән. Талипҗан ака бәш йешидин башлап, мәктәп оқуғучилири тәрипидин қоюлидиған оюнларға қатнишип, 10 бала бир-бириниң мүрисигә тик туруп чиқип пирамида түзәйдиған оюнда, пирамидиниң әң жуқурисида тураттекән. Бу оюнларға Шәрқий Түркстан Җумһурийитинң һөкүмәт әзалириму кәлгәнлигини, Әхмәтҗан Қасимий вә һәрбий кийим кийгән генералларни көргинини дайим мәмнунлуқ билән әсләйду.
 Коммунистлар йолбашчиси Маониң 50-жиллири жүргүзгән тәқипләр қисими астида, уйғурлар өз Вәтинини тәрк етишкә мәҗбур болиду. Бу паҗиә уларниң аилисини айлинип өтмигәчкә, 11 йешида Кеңәшләр Иттипақиниң Йәттису тәвәсигә ата-аниси билән көчкән болсиму, әсли ата жути болған Маливайға орунлишишқа несип қилмайду. Дәсләп олтирақлашқан җайи Җамбул вилайитиниң Отар станцияси болиду. У йәрдә дадиси икки жилчә түгмән тутуп күн көрүп, андин туққанлириға уқақ тартип, Талғир наһийәсиниң Азат йезисиға көчүп келиду. Бу йәрдә кичигидин колхоз ишлириға арилишип жүрүп, камаләткә йәткән Талипҗан ака Талғир шәһиридики механизация училищесида оқуйду. Училищени тамамлап, колхозда тракторчи-машинист болуп әмгәк қилиду. 1962-жили Талғир механизация техникумиға оқушқа тапшуриду. Русчини саватлиқ язалмайдиған тәләпкар, рус тили вә әдәбиятидин язған иншасини емтиһан алғучи оқутқучиға бәрмәй, уттур техникум мудириниң алдиға кириду. Вәтәндә миллий мәктәп түгәткәнлигини, у йәрдә башқа йезиқ болғанлиқтин, русчә йезиш қийинға чүшидиғанлиғини чүшәндүрүп, еғизчә емтиһан бериш имтиязиға егә болиду. Еғизчә емтиһанда Горький, Пушкин, Лермонтовниң әсәрлири һәққидә билгәнлирини ейтип, оқушқа қобул қилинған екән. 
 Күндүзи колхозда трактор һайдап, кәчқурунлуғи техникумда оқуп жүрүп, йеза егилигини механикилаштуруш йөнилиши бойичә, инженер-механик кәспини егиләйду вә җумһурийәтлик «Казсельхозтехника» бирләшмисигә ишқа елиниду. Алмута вилайитиниң Уйғур, Кегән, Наринқол наһийәлири бойичә мошу вә башқа лавазимларда ишләп, бу тәвәләрдә йеза егилигини тәрәққий әткүзүшкә өз һәссисини қошиду. Нурғун жиллар мабайнида тәҗрибә топлап, йеза егилиги техникисиниң барчә түрини «бешидин айиғиғичә» үгинивалиду. Өткән әсирниң 70-жиллири биринчи дәриҗилик жүргүзгүчи, чоң жүргүзгүчи, 4-дәриҗилик слесарь-моторист гуванамилиригә еришиду. Чоң бирләшмидә җавапкәрликму чоң. Қилған иши пухта, идитлиқ, өзи адил, тәләпчан, изчил үчүн бу бирләшмигә ишқа киргәндин буян һәр жили маддий вә мәнивий рәғбәтлинип турди. Нәччә дүркүн әмгәк зәрбидари аталди. 
 Өткән әсирниң 70-жиллириниң оттурилирида Талипҗан ака һәрбий хизмәткә чақиртилиду. Бу һәрбий жиғилиш болуп, Кавказда 6 ай давамида мәхсус тәйярлиқтин өтиду. Бу һәққидә онлиған жиллар «лам» дәп еғиз ачмиғини бекар әмәс болуп чиқти. 25 жил һечкимгә бу һәқтә ейтмаслиқ һәққидики мәҗбурнамигә қол қойған екән. Бу жиғилишта Һәрбий разведкиниң чоң разведчиги мутәхәссислигигә егә болуп, алаһидә һәрбий тизимда турған. 
 80-жилларниң бешида Алмутидики Достлуқ мәһәллисигә көчүши мунасивити билән авал наһийәлик истималчилар җәмийидә, андин йәрлик шипаханида ишләйду. Андин Алмута пахта рәхтлири комбинатида инженер-назарәтчи лавазимида паалийәт елип бариду. Кеңәш Иттипақиниң йеник санаитидә чоң һәм илғар ишләпчиқириш орунлириниң бири саналған Алмута пахта рәхтлири комбинатиниң у чағларда даңқи аләмгә кәткән. 10 миң адәмдин ошуқ ишчи ишләйдиған бу комбинат мәһсулатлириниң 30 пайизила Қазақстанда қелип, қалғини Кеңәш Иттипақи җумһурийәтлиридин бөләк, Италия, Болғария, Польша, Канада охшаш мәмликәтләргә экспорт қилинатти.
 Мана шундақ чоң комбинатта җавапкәрлик лавазимда 23 жил ишләп, һөрмәтлик дәм елишқа чиқиду. Талипҗан ака бу чоң карханида ишләш җәриянида нәччә дүркүн социалистик мусабиқә ғалиби аталди, нәччә рәт пәхрий ярлиқ вә мукапатларни елишқа муйәссәр болди. У қизиқ бир вақиәни дайим есигә алиду. Бир күни гараждин машиниларни тәкшүрүп чиқириветип, баш мудирниң «Волга» маркилиқ машинисини тәкшүрүш җәриянида меңиш қисимидики бәзибир осаллиқларни байқап, машининиң мәһкимидин йолға чиқишиға рухсәт бәрмәйду. Инженер-назарәтчиниң тәрсалиғиға терикип кәткән жүргүзгүчи кархана мудирини башлап келиду.
Бар әһвални чүшәндүргән һәм өз сөзидин қайтмиған принципиал Талипҗан акиға баш мудир рәхмәт ейтип, жүргүзгүчисигә сөкүш бәргән екән. 
 Комбинатта һәрқандақ иҗтимаий мәсилиләр иҗабий һәл қилинип, ишчи-хизмәтчиләрниң пидакаранә әмгәк қилиши билән биллә, мәиший шәрт-шараитлириму тилға аларлиқ дәриҗидә йешиләтти. Шуниң бир көрүнүши — кархана ишчилириға Қапчағай шәһиригә йеқин җайдин язлиқ җай (дача) берилиду. У һели бар болуп, та мошу күнләрдиму Талипҗан ака язда йәргә ишләп, отяш-көктат, мевә-чевиләрни өстүриду. Узун жил карханида үнүмлүк ишлигини инавәткә елинип, 1991-жили комбинат илғар инженер Талипҗан Мәмировқа автобус һәдийә қилғиниму һәм бар. Бу һәқтә комбинатниң көпнусхилиқ «Рәхтчи (Текстильщик)» гезитидики «Көпбалилиқ аилигә —автомобиль» мақалисида мундақ йезилған екән: «Комбинатниң кәспий иттипақ комитети транспорт цехи комитетиниң тәвсийәсини тәстиқләп, цех инженери Т.Мәмировқа шәхсий қоллинишқа дөләт номери 09-51 АТУ КАВЗ маркилиқ автомобильни соға қилди. Талипҗан Сейитоғли Мәмиров транспорт цехида 1981-жилдин башлап инженер-назарәтчи болуп ишләп, пәқәтла яхши тәрәплиридин көрүнүп кәлди, 5 балиси бар, аилисидә 8 җан, умумий әмгәк стажи 34 жил». 
 Һөрмәтлик дәм елишқа чиққандин кейинму иштин қол үзмәй, хусусий икки автобусни шәһәр маршрутлириниң биригә қоюп, кейинирәк бирнәччә автобус егилири билән бирлишип, йеңи маршрут ечилишиға күч чиқарған.
 Қәйәрдила хизмәт қилмисун, қайси иш орнида болмисун, дайим өзиниң әмгәксөйгүчлүги, тиришчанлиғи, изчиллиғи, интизами билән көзгә көрүнгән Т.Мәмиров коллективи арисида дайим чоң һөрмәткә сазавәр болди. У йәнә өзиниң көйүмчанлиғи, хушчақчақлиғи, ишбиләрмәнлиги биләнму жутдашлири, қериндаш, әл-ағиниси алдида иззәт-еһтирамға егә. 2000-жилларниң бешида бирнәччә ағиниси билән Сәүдийә Әрәпстанида чоң һәҗ сәпиридә болуп, һаҗим болуп қайтти. Холум-хошна, уруқ-туққанлар ат қоюшқа, нека қийиш ишлирини атқуруп беришкиму чақирип туриду. 53 жил мабайнида яндаш болуп, өмүрниң хошаллиқ-шатлиғиниму, қайғу-һәсритиниму биллә көргән өмүрлүк рәпиқиси Зәйтүнәм һәдә билән бәш бала тапиду, кәнҗә оғлиниң әр йетип қалғинида вапат болғини һәр иккисигә еғир кәлсиму, қалған балилирини аяққа турғузуш ғемида һаяти давамлишиду. Оғуллирини оға, қизлирини қирға чиқирип, 18 нәврә вә 2 чәврә сөйгән тағдәк ата, қәдирлик бова һели тимән, һәтта чеқишип: «Маңа атақлиқ һапизимиз Илахун көккөз дуасини бәргән, мүмкин 100 яшниң үзини көрүп қалармән!» дәп қойиду. Илаһим, шундақ болсун.
 2005-жили киндик қени тамған Нилқини көрүш мүмкинчилиги туғулуп, рәпиқиси билән тарихий Вәтәнни зиярәт қилип келиду. Йерим әсир көрмигән уруқ-туққан, ағинә-өңгилирини көрүп дидарлишип, бақилиқ болғанларни әсләп, ғенимәт дәмләргә тоймай жутиға қайтип келиду. 
 Буниңдин икки жил илгири Достлуқ мәһәллисидики чоң мечит алдида, Роза һейт намизи оқулуп пүткәндин кейин, жут жиғилған оттуридики мәйданға чиқип, челинған нағра-сүнәй, карнайлар нәғмисигә уссул ойниған бовайму биз сөзини қиливатқан Талипҗан Мәмиров еди. Шу чағда уссулниң видеоязмиси Интернет торида тарап, болупму Инстаграмда кәң тарилип, көплигән тор қолланғучилири бовайниң уссулиниң әвришимлигигә, өзиниң тимәнлигигә һәйран қелишқан инкасларни яғдурувәткән. Һазирму тимәнлиги билән ичи қизиқлиғини жүтәрмигән Талипҗан ака әшундақ кәң-кәңри, азадә заманларниң қайтип келишини арман қилип, үмүт билән яшаватиду. Қисқиси, ақсақалниң үмүти өзидинму чоң...