• Жут адәмлири
• 10 Қараша, 2021

«Тиләймән аманлиқни»

Бәхтишат СОПИЕВ,
«Уйғур авази»

Челәк йезиси. Тонуш-билишләрдин алған макан-җайға йетип кәлдим. Дәрвазини уруп қоюп, униң йочиғидин ичкиригә, йәни һойлиға қараватимән. Өйдин алдираш чиққан ақ чачлиқ бир киши босуғидики кәйни чәйләнгән каличини тез кийдидә, дәрваза тәрәпкә қарап жүгәрди. Ичимдә «мән издәп кәлгән киши мошу болса керәк» дәп ойлаватимән. Чүнки униң меңиш-туруши, һәрикәтлири жигитбешиға хас еди.
Жүгрәп келип, ишикни ачқан акимиз мени көрүп: «Худаға шүкри, жут ичи течлиқкәнғу» дедидә, иллиқ саламлишип, мени өйгә тәклип қилди. 
Бу яқ мени тонумайду һәм келидиғинимниму билмәйду. Мени бу кишиниң өйигә униң Алмутидики оттуз оғли билән Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Челәк региони бойичә сабиқ рәиси Майдин Абдуллаев «күтүлмигән соға» ретидә әвәткән еди. Шуниңға қариғанда акимизниң тәвәллуди болса керәк. У тәрипи һазирчә маңа намәлум. Амма Қурванҗан ака Идрисовниң жигитбеши беши сүпитидә жут-җамаәтчилик ишлиридики әмгиги һәққидә көп аңлиғанмән. Майдин Варисоғли уни җәмийәтлик ишларниң паал иштракчиси ретидә тилға алса, Алмутидики Муһидин, Мәмәтәли, Баратҗан, Әнәсҗан, Турсунҗан қатарлиқ оттуз оғли униң миллий мәдәнийитимизниң җанкөйәри екәнлигини махтиниш билән иқрар қилидиғанлиғини тәкитләшти. 
Челәк – чоң йеза. Йезида сәккиз жигитбеши бар. Қурванҗан ака башқуруватқан мәлини «Илһам Қари жути» дәпму қойиду. Илһам Қарини һәммиси тонуйду десәк, хаталашмаймиз. Миллитимизниң бешини қошуп, ислам динини тәшвиқат қилған, йәни урпи-адәтлиримизни сақлап қалған инсанларниң бири. Мәзкүр мәлидики сәккиз кочида бәш йүзгә йеқин аилә бар. Он кочида һәрхил милләт вәкиллири истиқамәт қилиду. Бәйнәлмиләл бу жутниң хошаллиғиму, қайғусиму ортақ. 
– Башта сиз көрүп, һал-әһвалиңизни сорашниң орниға «жут ичи течлиқкәнғу» дегинимгә хапа болуп қалмиғансиз, – дәйду Қурванҗан ака мениң билән тонушқандин кейин.
– Яқә ака, сиз охшаш җанкөйәрлиримиз билән күндә дегидәк учришип жүримизғу. 
– Йеңиқи дегиним, жуттики чоң-кичикниң һәммисини яхши тонуймәнғу. Жутдашлирим кечә яки күндүзгә қаримай, дәрвазамни тақилдитип кирип келиду. Бириниң өйидә той, биридә мусибәт. Йәнә бирсидә келишмәслик. Шуңлашқа кәч йетип, сәһәр туруп, жутумниң аманлиғини тиләймән. 
Жут. Қурванҗан акиниң бу мәлидә туруватқиниға бийил топ-тоғра атмиш жил бопту. Йерим әсирдин көп. У бу йәргә ата-аниси билән киндик қени төкүлгән Чиңпәңзидин он йешида кәлгән еди. Һазир чечиға ақ кирди. Чүнки бу баштин хелә иссиқ-соғ өтти, әмәсму. Кичигидин әмгәккә чиниқип өсти. Машиниму һайдиди, тамакиму өстүрди. 1975-жили Әлинур Һасанова билән аилә қуруп, бәш бала тапиду. 
– Яшлиғимизда җапани көп тарттуқ, – дәйду Қурванҗан ака өтмүшини әсләп. – Һазир заман башқа. Оқуп, тирикчилик қилимән дегән адәмгә барлиқ мүмкинчиликләр бар. Балиларниң оқутидиғинини оқутуп, йолини көрситип қоюведуқ, һазир бир парчә ненини тепип йәватиду. Икки оғлум тиҗарәт билән шуғуллиниду. Тунҗиси Алимҗан Петропавл шәһиридә «Уйғур таамлири» ашханисини ечип ишлитиватиду. Иккинчиси Муртузаилиниң шәхсий навайханиси бар. Қалғанлири Аида, Ринат, Саида җәмийитимизниң һәрхил саһалирида хизмәт қиливатиду. Мошу балиларниң «дөлитидә» аписи иккимиз Мисирдики пирамидиларни көрүш имканийитигә егә болдуқ. Балилар ата-аниниң үмүтини ақлиса, биз үчүн шуниң өзи купайә. Мениңчә, буниңдин артуқ бәхит болмиса керәк.
Қурванҗан ака билән бала тәрбийиси мавзусиға көпирәк гәп қилдуқ. Челәктә яшлар бөләкчә паалийәтчан. Һәрбир жигитбешиниң йенида төрт-бәштин яшларни учритишқа болиду. Һәтта жигитбешиниң вәзиписини атқуруватқанларму бар. 
– «Вәтән аилидин башлиниду» дегән гәп бекар ейтилған әмәс. Биз, қазақстанлиқларға, Қазақстанниң Тунҗа Президенти – Елбасы Нурсултан Назарбаевтин келиватқан яхши «һөҗҗәт» бар. У – һәр жилқи қазақстанлиқларға йоллинидиған Мәктүп. У тәрәққиятимизға аит барлиқ йөнилишләрни өз ичигә алиду. Вәтәнни сөйүш, хәлиқләр достлуғи, турмуш-тирикчилик, бала тәрбийиси вә башқилар. Хәлқимиздә «Қуш угида немини көрсә, учқанда шуни қилиду» дегән гәп бар. Шуңлашқа балиға аилидә дуруслап тәрбийә бәргинимиз тоғра. Мәдәнийәт мәркәзлири, жигитбашлири институти бу йәрдә муһим роль ойниши керәк. Той-төкүн, нәзир-чирақларда чоңлар өзимиз биләнла болуп кәтмәй, яшларни бир тәрәпкә чақиривелип, айрим сөзлишип, тоғра йолға селишимиз керәк. Бая сиз ейтқан гезит-журналлар тәшвиқатини немишкә яшлар жүргүзмәйду? – деди җанкөйәримиз.
...Сөһбитимиз раса қизиған бир пәйттә дәстиханға Әлинур һәдиниң мейизлик таами кәлди. Йеңила тамаққа олтиришимизға дәрвазини бири урди. Қурванҗан ака үгәнгән адити бойичә ичиватқан ешини ташлап, талаға жүгәрди. Қайтип кирмиди. Ярдәм сорап кәлгән адәм билән кәтсә керәк. Немә вақиә болғинидин хәвирим йоқ. Әйтәвир, жигитбеши ейтқандәк, жут аман болсекән...

Әмгәкчиқазақ наһийәси.