• Романдин парчә
• 01 Желтоқсан, 2022

Ғоҗилар нәйрәңлири

Алим, язғучи, тәрҗиман, хәлиқара Уйғур ПЕН клубиниң баш кативи Хәмит Һәмраевниң «Ғоҗилар нәйрәңлири» гепталогиясиниң (йәттә китап) новәттики, төртинчи томи нәширдин чиқип, оқурмәнләр билән үз көрүшти. Гезитханлар диққитигә рус тилида иҗат қилидиған вә әдәбиятимизда тунҗа қетим гептология яратқан әдипниң «Имин ғоҗа» намлиқ төртинчи китавиниң бир парчисини һавалә қиливатимиз.
 

Хәмит ҺӘМРАЕВ

Имин Ғоҗа

7-бап
Ғулҗида 

Чәван Рәптан сансизлиған қанлиқ җәңләргә қатнашқан өз шәхсий ясиғиниң һечбир қаршилиқсизла Қумулдин чекингинигә дәрғәзәп болувататти.
– Сән немишкә җәңгә кирмидиң? Немишкә Әбәйдуллини тар-мар қилмидиң? Немә, өзәңниң җоңғарлиғиңни, мениң ясиғимниң қомандани екәнлигиңни унтудиңма?! 
Чәван Рәптан шәхсий ясиғиниң қомандани бешини саңгилитип туратти. У етираз билдүрәлмәтти, амма җим турушқиму болматти. У ғоҗайини – җоңғар хунтәйҗисиниң гепини түгитип, һоридин қайтишини күтүвататти. Хунтәйҗиниң қараргаһи – чедириға жиғилған Чәван Рәптан сәпдашлириниң қапақлири чүшүп, көзлири йәргә тикилгәнди. Уларниңму, вақти-саати кәлгәндә, хунтәйҗигә муқәррәр җавап бериши керәклиги һәммәйләнгә аян еди…
Чәван Рәптанниң сәпрайи сәл бесилғандин кейин, униң шәхсий ясиғиниң қомандани авал пәс, андин жуқури авазда деди:
– Сизниң буйруғиңизни бәҗириш йолида җенимизни қурван қилишқа тәйяр едуқ, муһтәрәм тәхсир. Әгәр биз шундақ қилғинимизда, сиз бәкму муһим учурдин вақип болалмай қалаттиңиз.
– Немә?! Қумулни тиз пүктүрүштин артуқ йәнә қандақ муһим учур бар дәп ойлайсән?! Қумул тәслим болса, җоңғарлар пүткүл Яркәнт Уйғур ханлиғи үстидин һөкүмранлиқ орнитаттиғу!
Сәп түзүп турған җоңғар сәрдарлири Чәван Рәптанниң сөзлирини қувәтлигәндәк, башлирини лиңшитишти. 
Уларға көз жүгәртип чиққан шәхсий ясақ қомандани гепини давамлаштурди:
– Биз Қумулни ишғал қилишқа һазир едуқ. Әбәйдуллини тутқун қилип, сизниң путуңизниң астиға ташлашқа тәйярдуқ. Амма, – у көплигән җәңләргә қатнашқан вә һечнемә билән һәйран қалдуралмайдиған җоңғар ләшкәрбашлириға йәнә бир қетим көз ташлиди. Ясақ қомандани һазир өзиниң еғизидин чиқидиған сөзләрниң уларниму тәәҗҗүпкә салидиғанлиғини ениқ биләтти...
– Манҗурлар қошуни Қумулда екән!
– Немә?!
– Бу мүмкин әмәс!
– Сиз немә дәватисиз?!
– Улар нәччә екән?
Әдәп әндазисини, тәртип-интизамни тамамән ядидин чиқарған җоңғар ләшкәрбашлири чуқиришип кәтти.
Бир дәқиқидила вәзийәтни молҗалиған Чәван Рәптан оң қолини көтириведи, дәрру җим-җитлиқ орниди чедирда.
– Уйғурлар растинла Кәнси император билән тил бириктүрүвалғандиму? – бәкму пәс авазда үн қатти у.
– Шундақ охшайду, тәхсир, – деди ясақ башлиғи йеник нәпәс елип.
Чәван Рәптан әсәбийләшкән һалда чедир ичидә у яқтин-бу яққа маңғили турди. 
Хелә узаққа созулған сүкүтни һәрбий башчиларниң бириму бузушқа җүръәт қилалмиди. Һечким еғиз ачмай, көзлирини һөкүмдарға тикишти.
 – Буниңға һәргизму йол қоюшқа болмайду! – тил қатти ахири Чәван Рәптан. – Аппақ ғоҗа дәвридин тартипла уйғурлар җоңғарларниң һимайисидә болуп кәлгән. Мениң кичик дадам һәтта уларниң һөкүмдарини алмаштурмиған еди. 
– Ғәлдан Бошукту хан ақтағлиқларниң сәркисини тиңшиған, – аппақ чачлири маңлийидики чоң тартуқни йепип турған қери җоңғар гәпкә арилашти. У дадиллиқ билән Чәван Рәптанға қаридидә, жуқури тәләппузда қошумчә қилди:
– Сиз, җанабий хунтәйҗи, ғоҗиларға бекар тегиштиңиз…
Бу сөзләрдин кейин, Чәван Рәптанниң сәпрайи өрләп, тәнлири титирәп кәтти. Һәммәйләнниң каллисидин хунтәйҗи һазир әву ақ чачлиқ ләшкәрбешини җазалайду, дегән хиял чақмақ тезлигидә өтти шу мәһәл. Лекин һәқиқәтни үзигә басқан қери сәрдарға қәһәрлик қараш билән чәкләнгән Чәван Рәптан буйриди:
– Шималда бизни шиддәтлик җәңләр күтүватиду. Қошунни пухта тәйярлаңлар. Аз вақиттин кейин, жүрүшкә атлинимиз. Еғир һәм хәтәрлик жүрүшкә! Бирақзә, биз униңға аллибурун һазирлинип болдуқ әмәсму. Шуңа жүрүшни бекар қилалмаймиз. Ихтилап-тиркишиш бирнәччә жилға созулуши мүмкин. Бу вақит ичидә манҗурлар бизгә һуҗум қилишқа петиналмайду…
Чедирға жиғилғанлар арисидики әң яш ләшкәрбеши – жигирмә йәттә яшлиқ Ғалдан Церенға бурулуп:
– Шималға болидиған жүрүшни сән башқурисән, – деди Чәван Рәптан.
– Хоп, ата!
– Ғәрипкә атлинидиған қошунға өзәм рәһбәрлик қилимән.
Көзлирини шәхсий ясиғиниң қоманданиға тиккән хунтәйҗи силиқ авазда униңға:
– Турпанға қайт. Шәһәр мудапиәсиниң һазирлиғини көр. Сени шәрқий йөнилиштики қошунниң башлиғи қилип тайинлаймән, – деди.
Қараргаһтики һәрбий әмәлдарларға йәнә бир мәртә көз ташлиған Чәван Рәптан тәхт һесавидики креслоға олтарди. 
– Бизни дүшмән әгип жүриду. Һәммә нәрсигә тәйяр болушимиз шәрт! – У ләшкәрбашлирини бир-бирләп көздин кәчүрүп чиққандин кейин, хитап қилди: – Һәммә нәрсигә! Чүшиништиңму?!
Җоңғар сәрдарлири турған орнидин қозғилип, ишик тәрәпкә маңди. Ғалдан Церен чедирдин әң ахирида чиқишқа тәмшәлди.
– Ғалдан Церен, сән қал!
Чедир ишигиниң йениға йетип кәлгән жигит:
– Хоп, – деди итаәтчанлиқ билән.
Чәван Рәптан оғлиниң қешиға келип, униң мүрисигә аста қеқип қойди вә ғайәт зор чедирниң нериқи булуңиға маңди.
– Пикриңни билгүм кәлди, оғлум.
 Ғалдан Церен җиддийләшти. У дадисиға мәслиһәт беримән дәп задила ойлимиғанди. Амма чиш ярмай турушму нақолай еди. Шуңа левини чишлигән һалда қулақлирини диң қилди.
Униң техи йеңирақтила әлпазидин қар йеғип турған чирайи, худди сүзүк асмандәк, рәсмий ечилип кетипту. Чәван Рәптан чедир оттурисида чарсилдап көйүватқан очақниң йениға келип тохтап:
– Уйғурлар һәққидә немә ойлайсән, оғлум? – дегән гәпләрни еғизидин чиқарди.
– Уйғурлар һәққидә?
– Һә, җиқ нәрсиләр шуларға бағлиқ болуватиду әмәсму.
– Бирақ, ата, сиз уларни мошу Ғулҗида гөрүдә тутуватисизғу. Яркәнт ордисиға болса, җоңғарлар һөкүмдарғу.
Оғлиниң бу гәплиригә Чәван Рәптанниң җәһли чиқти.
– Мән башқа нәрсә тоғрилиқ гәп қиливатимән. Әбәйдулла һәққидә пикриң қандақ дәватимән. Бая нәқ Әбәйдуллиниң манҗурлардин ярдәм сориғинини аңлидиңғу. Билип қой, Әбәйдуллиниң әсли мәхсити җоңғарлар билән манҗурларни өзара тоқунуштуруш. Қумул арқилиқ Уйғур елини тикләшкә болиду, дәп хам хиял қилип, дәвран селиватқанму йәнә шу Әбәйдуллиғу!
Чәван Рәптан алдиримай қәдәм ташлап, чедирниң нериқи темиға барди вә җими чедирни йепип турған кигизгә алиқинини тәккүзди. 
Ғалдан Церен немә дейишни билмәй, гаңгирап қалди. Шундиму ахири у үн қатти:
– Әбәйдулла пәқәт Қумулғила һөкүмдарлиқ қиливатиду. Ойлаймәнки, – у бир дәқиқә җим турдидә, андин гепини давамлаштурди, – ойлаймәнки, биз, җоңғарлар, һуҗумидин, пәқәт өз шәһиринила қоғдашни нийәт қилса керәк у.
– Ахмақ! Сән он бәш миңлиқ манҗур қошунини пәқәт Қумулни қоғдаш үчүнла миңлиған чақирим йолни бесип өтти дәмсән?!
– Йоғуси, ата, – бешини тик көтирип җавап бәрди Ғалдан Церен. – Мән манҗурлар бизгә һуҗум қилиштин бурун Қумулда мустәһкәм орнишивелишни халаватқанлиғини нәзәрдә тутуватимән. Бу мәхситигә йетиш үчүн, уларға жиллар керәк. Әбәйдулла болса, манҗурларни Алтишәрдики өзиниң қандашлириға – уйғурларға қарши һайдап селишни көзләватамдекин дәймән.
 – Демәк, у Чин империясиниң биз билән тоқунушишиға йол қоймаслиқни истәйдекәндә?
– Шундақ, ата! Манҗур қошуни Керия вә Хотән арқилиқ удул Яркәнткә атлинишни молҗалаватса керәк.
Чәван Рәптан хелә узақ чиш ярмиди. 
– Еһтимал, сениң ейтқанлириң тоғриду. Әгәр шундақ болса, Әбәйдулла мән пәрәз қилғандәк аддий адәм әмәс екән…
8-бап
Ата-бала Бозбашлар
Икки адәм Қәшқәрниң кона кочисида келиватиду. Уларниң бири әллик яшлар чамисида болуп, сәл мүкчәйгини билән, һаман тетиктәк көрүнәтти. Чирайлиқ чәктүрүлгән сақили униң һөснигә һөсүн қошуп, өзигә бәкму ярашқанди. Сәл созунчақ үзидин һарғинлиқ аламәтлири йеғип туратти. 
Униң йенидики жигит, әтималим, Қәшқәрниң бу қисмиға, бәлкимба, умумән, шәһәргә тунҗа қетим кәлсә керәк, адәттики турушлуқ өй тамлириниң аламәт тизилған хишлириға, яғач дәрвазиларға оюлған нәпис нәқишләргә қарап, һаяҗинини билдүргәндәк, арилап-арилап бешини чайқап қоятти.
Улар һәрхил рәңдики иссиқ вә есил чапанларни кийивапту. Яшинип қалған киши қара түслүк чапинини техи йеңила тиктүргән охшайду. Униң қешидики жигитниң қарамту-көк чапини сәл конирап қапту. Юмшақ өтүклиригә калач сепивалған бу йолувчилар түнүгүнки ямғурдин кейин, у йәр-бу йәрдә пәйда болған көлчәкләрдин авайлап өтүп, Қәшқәрниң гөзәл мәнзирисигә көз ташлап кәлмәктә.
– Ата, – пәс авазда үн қатти он тоққуз яшлиқ жигит, – йолдин адишип қалмиғансиз? Қәшқәрни бәк улуқ дейишидиғу. Һәр һалда, у бизниң Намәнгәндин бирнәччә һәссә чоң екән.
– Яқ, оғлум, адашмидим… Гәрчә аридин нурғун жиллар өтсиму, өзәмниң тенәп қалмиғанлиғимни һис қиливатимән. Адашмидим.
У йәнә бир мәртә арқисиға бурулуп қарап, әтрапиға сәп салди, андин илгирилиди. 
Қеришқандәк, кочида һечким көрүнмәтти, нәқишлири бир-биридин азирақ пәриқлинидиған дәрвазиларниң һәммиси йепиқ. Хилвәт кочиға бурулған у бирдинла тохтап, жираққа көз ташлиди вә сақилини силап хелә турғандин кейин, алға қарап маңди. 
Жигит дадисиға соал мәнисидә бақти. 
– Шәһәр һәқиқәтәнму өзгирип кетипту, – деди қара чапанлиқ киши бир чағда, – лекинзә мән бу йәрләрни тонуватимән. Бурун әву йәрдә бизниң навай хошнимизниң өйи бар еди. У яққан нанларниң тәмини һелиғичә унтумидим. Толиму уста навай еди у.
– Ваһ, – илмайди жигит, – бу мүмкин әмәсқу.
– Мир Пәйзи, немә, сән дадаңни мәсхирә қиливатамсән?
– Әлвәттә, яқ. Мәсхирә қилиштин Алланиң өзи сақлисун. Шунчә жиллардин кейин шу нанниң тәми адәмниң ядида қаларму? Һәй, таңәй...
– Ана зиминда йеқилған нанниң тәмини яқа юртларда өмрүңниң ахириғичә жүрсәңму унтумайсән! Хатирәңдә чиң тутқинки, оғлум, мән өлгәндиму ләвлиримдә нәқ әшу нанниң тәми қалиду…
Мир Пәйзи башқа зуван қатмиди. У өзиниң гәплиригә дадисиниң шу қәдәр әһмийәт бәргәнлигигә тәәҗҗүпләнди, халас.
Шу әснада улар сири көчкән кона яғач дәрвазиниң алдиға йетип кәлди. Һойлида қара лай билән сугалған, сәл қиңғайған, амма таза-сәрәмҗан, саманлиқ хиштин селинған өй туратти. Хелә сәп салғандин кейин, қара чапанлиқ киши ишикниң чоң төңгисини дәрваза түврүгигә қеқилған төмүргә урушқа башлиди. Аваз қаттиқ чиқмисиму, ғоҗайин аңлиди болғай, иңриған аваз кәлди һойлидин. Немигиду тәшвишләнгән ата-бала бир-биригә һәйранлиқта беқишти. 
– Арамиңизни бузғиним үчүн әпу сораймән, – салам-сааттин кейин дәрвазиниң ишигини ачқан, убданла қерилиқ йәткән бовайға қарап тил қатти қара чапанлиқ киши, – бизгә мошу өйниң ғоҗайини керәкти.
Бовай көзлирини сәл қисип, туюқсиз пәйда болған меһманларға нәзәр ташлиди, уларни тонумиғини билән, йәрлик адәмләр әмәслигини дәрру пәрәз қилдидә:
– Бу өйниң ғоҗайини мән болимән, – деди. Азирақ сүкүттин кейин, қошумчә қилди:
– Қени, талада турмай, өйгә кирили.
Авал ата, андин оғли еғаңлап өй тәрәпкә маңған бовайни әгәшти. 
– Өйгә меһман кәлди, қизим! – босуғидила вақириди бовай. – Қени, мәрһәмәт, йешинип, төргә өтүңлар. Өй иссиқ.
Меһманлар калач, бөк-тумақ, чапан-чарисини йешип, ишик йенидики яғачқа қеқилған миқларға есишип, чәкмәнлири үстидин тартилған қәмәрлиридики ғилапларға селинған хәнҗәрлирини түзитиватқинида, он икки яшлар әтрапидики қизчақ саламлашқач, уларниң қешидин тез өтүп кәтти. У тамға йөләклик ширини кигиз үстигә қойдидә, қарши тамдики оюқтин икки көрпә елип, йәргә салди вә оң қолини мәйдисидә тутуп сәл егилип, дәрру бөлмидин чиқти. 
Меһманларниң чоңи төргә өтүп, бәдәшқан қуруп олтарди вә қисқа айәт оқуп, алиқанлири билән үзини сийпиғандин кейин, бовайға диққәт билән қарап деди:
– Бизниң қәдәм тәшрипимиз чоқум сизни тәәҗҗүпләндүриду. Мәлум аваригәрчиликләрни садир қилишиму мүмкин. Лекин мениң башқа амалим йоқ, чүнки мән дадамниң истигини бәҗириватимән.
– Дадиңиз ким? – сориди тизлинип, чоң меһманниң удулида олтарған бовай.
Меһман дәрру үн қатмиди. У чәкмининиң қоюн янчуғидин қол яғлиғини чиқирип, тәрләп кәткән үз-көзи билән бойнини алдиримай сүртти. Көкләмниң салқин-соғ, изғирин шамаллиқ күнлири болғиниға қаримай, меһмандин тәр қуюлмақта еди. Қизчақ һелирақта ширигә салған ақ дәстиханға тикилип олтарған оғлиға йәр астидин қарап қойған у, сөһбәтни давамлаштурушқа җүръәт қилалмайвататти. 
Саһипхан дадисиниң исмини сориғинида, меһманниң қәлбини өтмүш хатирилири өз искәнҗигә елип, көзлиридә яш пәйда болди. Өзини әсир қилған бу туйғулардин хиҗил болуп, қол яғлиғи билән яшлирини сүртүп, тил қатти ахир:
– Атамниң исми Мир Мәңсүр еди. Биз Бозбашлар қәвмидин болимиз. – Чирайи татирип кәткән бовайға бир қаравелип, қошумчә қилди:
– Атам һәққидә аңлиғанму сиз?
Бөлмидә орниған сүрлүк җим-җитлиқни йоған икки нан көтирип киргән қиз бузди. Бир-биригә еғир сүкүт ичидә қарап олтарған бовиси билән меһманларға һәйранлиқ әлпазида баққан қиз пәс авазда сориди:
– Көк чай дәмләйму яки қара чайму? 
Бовай бешини буриди вә нәврисиниң өзигә мураҗиәт қиливатқанлиғини көрүп, пәришан һалда деди:
– Қара чай дәмләң, қизим, қара чай…
У ихтиярсиз сақилини тутуп, уни силашқа башлиди.
– Сиз, демәк, Мир Мәңсүрниң оғли екәнсиздә? Һелиқи...
– Шундақ, мениң дадам – Мир Мәңсүр Бозбаш.
– Мән… Мән сизниң ядиңизда қалдимму?
– Биз бу йәрдин кәткәндә, мән он икки яшта едим…
Бовайниң көзлиридин яш әгиди.
– У күнләр мениң хатирәмдә яхши сақланған. Бизниң дадилиримиз бәк қоюқ арилашти әмәсму.
Мир Пәйзи униңға қарап, күлүмсирәп сориди:
– Сиз Оғуз бовамниң оғли, шундаққу?
Бу гәпләрдин кейин, бовай техиму һәйран болди.
– Сиз буларни нәдин билисиз?
– Биләмсиз, сиз атамниң хатирисидә сақлинип қалмапсиз, бирақ дадиңиз униң ядида екән. Дадам атиңиз тоғрилиқ җиқ гәп қилип бәргән маңа.
– Шундақму?!
– Һә, Уйғурсайда атам өзиниң қәшқәрлик бурадәрлирини пат-пат әсләтти.
– Демәк, силәр Уйғурсайға кетипсиләрдә. Хаталашмисам, у Намәнгәндин анчә жирақ әмәс, һә?
Шу арилиқта чирайлиқ қачиға қуюлған һәсәл вә нәпис хончиларға селинған гүлқақ, кишмиш, яңақларни көтирип, бовайниң нәвриси кирип кәлди бөлмигә. Андин хушпурақ чай дәмләнгән мис чәйнәк елип кирип, мис пиялиләргә қуйдидә, бөлмидин чиқти. 
– Һә, у кичик, қириқ өйлүк бир кәнт. Бовам бу йезини толиму яқтуратти.
– Оғлум, Уйғурсайниң боваңға яқидиғанлиғини сән нәдин билисән? Немә, боваң өзи саңа шундақ дегәндиму? – Мир Пәйзигә қаримайла сориди дадиси.
– Ата, у Уйғурсайниң Қәшқәргә бәк охшайдиғанлиғи һәққидә пат-пат ейтатти. Қәшқәрни болсизә, бовам җенидинму артуқ сөйәтти.
– Қәшқәрни яхши көрмәслик мүмкин әмәс…
Бу гәпләрни еғизидин чиқарған бовай чайни бир утлап қоюп, сориди:
– Хаталашмисам, сизниң исмиңиз Мир Һәйдар. Шундақму?
– Һә, исмимни бовамниң шәрипигә шундақ қойғанкән.
– Мир Һәйдар Бозбаш – Қәшқәрдә кәң тонулған исим. Һәр һалда, бизниң мәһәллидә. У киши хошнилар арисида катта һөрмәткә егә еди. Демәк, сизму Мир Һәйдар Бозбаш болдиңиздә?
– Шундақ…
Һәммәйлән күлүшти, Мир Пәйзи болса, бовайға тикилип туруп, мулайимлиқ билән сориди:
– Сизниң исмиңиз ким, чоң дада?
– Мениң исмимму? Мениң исмим – Буғра.
Саһипхан меһманларға чай қуюшқа тәмшәлгән еди, амма Мир Пәйзи орнидин ирғип туруп, чәйнәкни қолиға алди:
– Пиялиңизни бериң, чоң дада, азирақ чай қуюп қояй…
Бовай күлүмсирәп:
– Рәхмәт, оғлум. Дадаң саңа яхши тәрбийә бериветипту, – деди.
– Рәхмәт, рәхмәт, бәк ашурувәттиңиз, – бешини чайқиди Мир Һәйдар. – Оғлум сизгә болған һөрмитини билдүрүватиду, халас.
– Алла униң өмрини зиядә қилғай. Бизниңкини һәм, – күлүмсирәп тил қатти Буғра бовай.
Саһипхан чайдин йәнә бир мәртә утлап: «Қулиғим сиздә, қәдәм тәшрипиңларниң әсли мәхситини ейтивәрсиңиз болиду» дегәндәк сәл иңишип, Мир Һәйдарға бақти.
Меһман бовайниң бу беқишини дәрру чүшәнди, лекин у йәнила гәпни немидин башлашни билмәйвататти. Шуңа сөзини жирақтин башлиди:
– Бизниң аилә Уйғурсайға көчүп кәлгәндә, бу мәлидә санақлиқла түтүн бар еди. Аридин оттуз бәш жилдин артуқ вақит өтти. Һазир кәнтимиз бирнәччә һәссә кәңийип, нопуси өсти. Дадам бу йәргә келип, көктатчилиқ билән шуғуллинип, бизни бақти, қақти. Уйғурсайға тез өзлишип кәттуқ.
Буғра бовай меһманниң һекайисини җими вуҗуди билән тиңшимақта. У Мир Мәңсүрни вә униң даңлиқ шаир Бабарәһим Мәшрәп билән бәк йеқин бурадәрләрдин болғинини бирдинла әслиди. «Шаирниң һаят йоли, тәғдири қандақ болидекин?» дегән хиял чақмақ тезлигидә өтти униң каллисидин.
– Шу мәлидә өстүм, өйләндим, – гепини давамлаштурди Мир Һәйдар. – Чоң оғлум мана алдиңизда олтирипту. Униң икки сиңлиси бар йәнә.
У оғлиға қарап бир дәқиқә шүк олтарди, андин бир йөтиливелип деди:
– Икки ай бурун дадам у дунияға рәһләт қилди. Вапатиниң алдида атам маңа пәқәт үчла адәм билидиған бир вақиәни сөзләп бәргәнди.
Буғра бавай, гәпниң немә һәққидә екәнлигини пәрәз қилди болғай, җиддийләшти. 
– Дадам Қәшқәрдә өйиниң бар екәнлигини ейтти. Йәһия ғоҗиниң җазалишидин әнсиригәчкә, атам өз өйини ташлап кетишкә мәҗбур болғанкән. Аз вақиттин кейин қайтип келишни ойлап, дости – сизниң дадиңизға өйни җекиләпту. Дадиңизниң мәслиһитигә бола, бир парчә һөҗҗәт йезилип, униңға қазиниң мөри бесилипту. Шу һөҗҗәткә мувапиқ биринчи тәләп бойичә өй егисигә қайтурулуп берилиши керәк екән. Бүгүн мениң чүшәнгиним, ушбу һөҗҗәттин хәвәрдәр адәмләрниң һәммиси вапат болуп кетипту. Амма һөҗҗәт тәл-төкүз сақлақлиқ. Уни әйни чағда атам маңа тапшуруп бәргәнди…
Мир Һәйдар Бозбаш оғлиға қариғиничә, җимип қалди. Оғли хончидики яңаққа қол узитип, бир данисини алдидә, ағзиға салди. 
– Сизниң немә һәққидә дәватқиниңиз маңа аян, – сәл сүкүт сақлап тил қатти Буғра бовай. – Бу қәғәз тоғрилиқ бизниң дадимизму сөзләп бәргән. Инимиз иккимиз һәтта шу қәғәзни көргәндуқ. Қәғәз Төмүрдә сақлиниватиду.
Мир Һәйдар саһипхан йәнә бир нәрсиләрни дәйду, дәп ойлиғанди, амма Буғра бовай һашқин тәрәпкә бурулуп:
– Бәхтигүл қизим! – деди жуқури авазда.
Қиз дәрру босуғида пәйда болди.
– Сәвзә тазилап, пияз ақлаң, қизим. Мән бүгүн полу басимән.
Бовайниң чеһрисидә пәйда болған күлүмсирәш ата-бала Бозбашларни үзлүксиз хатирҗәм қилди. Қиз һашқин тәрәпкә силиқ қәдәм ташлиди. Мир Һәйдар етираз билдүрди:
– Аварә болмисила, биз карван сарайға чүштуқ. Билисизғу, у йәрниң тамиғи бәк тәмлик…
– Ғизасиз мән силәрни бәрибир қоюп бәрмәймән. Униң үстигә, өз өйүңлардин, – деди меһманниң сөзлирини қулиғиниң түвидин өткүзүвәткән саһипхан сәл гаңгирап қалған Мир Пәйзигә көзини қисип қоюп.
– Сиз бу өйдә ялғуз турамсиз? – сориди жигит бовайдин. 
Мир Һәйдар тәнә, бәлкимба сәл зәрдә билән оғлиға тикилди.
– Аялимниң аләмдин өткинигә сәккиз жил болди. Шуниңдин етиварән, мән силәрниң өйүңларда яшаватимән. Дадамниң маңа мошу өйгә көчүп киришимни тапилиғиниғиму нурғун жил бопту. Һазир нәврәм еғиримни йеник, жириғимни йеқин қилип, маңа һәмдәмлишиватиду. Бурун қизлирим пат-пат келип туратти. Үч қиз, бир оғлум бар. Нәврә-чәвриләрниң сани ондин ашиду…
Аялини әслиди болғай, чоңқур уһ тартқач, бовай җимип қалди. Андин Мир Һәйдарға тикилгиничә деди:
– Әтә көчүп кирсәңларму болиду. Яқ, бүгүнла көчүп кириңлар. Орун йетиду, карван сарайға беришниң һаҗити йоқ әнди.
Мир Һәйдар Буғра бовайниң сәмимий гәп қиливатқинини сәзди. Униң қәлбини саһипханға болған миннәтдарлиқ туйғулири чүмкәвалди шу тапта. Бовайни рәнҗитип қоймас үчүн мулайимлиқ билән деди:
– Бүгүн иҗазәт қилсила, биз әтә келәйли. Төрт-бәш күн сизгә һәмра болайли. Андин Уйғурсайға атлинимиз. Униңдин кейин җими аилимиз билән бирәтола көчүп келимиз.
– Шундақ болсун әмсә. Лекин мән бүгүн силәрни полусиз қоюп бәрмәймән. Әтә аиләм билән тонуштуримән…

Рус тилидин тәрҗимә қилған 
Малик МӘҺӘМДИНОВ. 

(Давами бар).