• Қәлб төридики инсанлар
• 21 Желтоқсан, 2022

Яхшиларниң яхшиси еди

Һели телефон «җириңла» қилса, жүрәкләр җиғилдайдиған болди. Һәр үчинчи қоңғурақта бир шум хәвәр. Әҗәлғу дәркар иш. Амма яш, ширғурандәк инсанларниң бүгүн овҗ алған пешкәл дәрттин әтигәнла һаяттин кетиши толиму ечинарлиқ. Биз бүгүн әйнә шундақ әнсирәш, тәшвиш қойнида яшаватимиз. Бу қалаймиқанчилиқта өтмүш хатирилиримиз сәл нери сүрүлүп қалди. 
Новәттики қетим қоңғурақ кәлгәндә, телефонни әндишә ичрә көтәрдим. Ачиноқилиқ Адилҗан ака Һәмраевниң кәнҗә оғли Мурат екән.
— Ака, дадамниң вапатиға төрт жил вақит өтти. 40 яшлиғида тәбрикләп язған екәнсиз... 
Мана әнди, аридин чарәк әсир өтүп, мән йәнә әшу әҗайип бир инсан һәққидә йезиватимән. Дурусирағи, мән — қәлбимгә, қәлбим — қәләмгә, қәләм қәғәзгә сир төкүватиду. Бу сир муң-қайғу, ечиниш, сеғинишлиқ һәсрәтлик нәғмисини чалғини чалған. 
Қәбрә тешидики “1953 — 2018” дегән икки рәқәмниң арисидики сизиқ қисқа болғини билән униң өзигә чушлуқ узун тарихи бар. 
Һазир ойлисам, вапатидин сәл илгири дидарлашқан екәнмиз. Адәттикидәк, хушхой жүридиған Адилҗан акиниң шу чағларда ағрип жүргининиму билмигән екәнмиз. Өзиму бирәвгә дәрдини задила ейтмайдиған. Һәтта униң Алмутида операция қилинғинидинму бехәвәр қаптимән. Гезитқа тәзийә чиққанда бирақла билип, «хәп» дейиштин өзгә чарә қалмиди. 
Бәзиләр тирик жүрсиму, барлиғи билинмәйдекәну, амма айрим адәмләрниң йоқлуғи оңайла билинип қалидекән. Орни толмайдекән. Мәрһумлар һәққидә «Йә яхши параң қилиш керәк, йә һечнәрсә ейтмас керәк», дегән нәқил бар. Бу уларниң камчилиғини ейтип, роһини қорундурмайли дегини. Әлвәттә, бәндичиликтә һәммисила болиду. Амма виждани пак, һар-номуси бәләнт өткән Адилҗан ака роһи қорунидиған инсан әмәслигини яхши билимән. У һәқиқәтни туғ қилип яшиғачқа, һечқандақ төһмәт, питнә-пасатларға баш әгмиди.
“У кимди шунчә?» дәп лохма ташлайдиғанлар йетәрлик екәнлигиниму яхши билимән. Җавап аддий. У инсан дегән улуқ намиға дағ чүшәрмигән аддию-әҗайип инсан еди. Һә, ундақ адәмләрни әсләш, хатириләш болса, өзәңни роһий азаплаш дегән сөз. Чүнки һаятта яхшилар ашқа почақ салғандәкла аз болидекән.
Арилиғимиз жирақ болсиму, көңлүмиз йеқин өткән Адилҗан акини сүрәтләш үчүн униң әҗдатлирини сүрүштүргән тоғра. Бири билән тонушсақму, «Кимниң бала-чақиси» дәп соришиду. Бу бекар әмәс. Сәвәви, алма дәриғидин жирақ чүшмәйдиғу.
Дадиси Абдуллам — мәрипәтчи. Аз яшисиму, саз яшиған устаз наһийәдики бирнәччә мәктәпләрдә муәллим, илмий мудир, мудир хизмәтлирини атқурған екән. Бәзи җайларда йеңи мәктәп, синипларни ечишқа ат салған Абдуллам Һәмраев өз дәвриниң илғар, милләтпәрвәр пәрзәнтлириниң бири болса, аниси Һепизәмму һәрхил егилик ишлиридин қол үзмәй, йолдиши һаяттин өткәндин кейин пәрзәнтлирини әл қатариға қошқан есил ана еди.
Адилҗан мәктәптә оқуватқандила зерәклиги, тиришчанлиғи билән өз қурдашлиридин пәриқлинип туратти. Кичигидинла миллий аң, өз хәлқиниң тарихи, әдәбияти, мәдәнийити, сәнъитигә қизиқип өсти. Кейин һаятиниң ахириғичә шу қәдрийәтләргә садиқ пети өтти. Кичигидә ағрип, мәйип болушиға қаримай, ирадиси арқилиқ арминиға йәтти.
Мәктәпни 1971-жили әла баһаларға тамамлап, Ташкәнт йеза егилиги институтиниң ихтисат-планлаш факультетида тәһсил көрди. Әмгәк паалийитини Чонҗа коммунал-егилик карханисидин башлиған яш мутәхәссис бир жил өтүп, йәни 1979-жили ана жути Ачиноқиға наһийәдики чоң егиликләрниң бири — «Октябрь» колхозиға баш ихтисатчи болуп әвәтилди. У мошу бир орунда та колхоз тарқап кәткичә хизмәт қилди. У жиллири тәртип-интизам күчлүк. Колхозларниң рәисидин аддий һесапчисиға пат-пат йөткилип туруши адәттики әһвал еди. Йошуридиғини йоқ, сотлинип кетиш әһваллири, партия сепидин чиқириш, йәр авдуруш охшаш ишларму йүз берип туратти. Пүтүнсүрүк егиликниң һесап-чот, малийә ишлирини қанун даирисидә адиллиқ билән бәҗиргән Адилҗан акиниң ишидин нуқсан тепиш мүмкин әмәс еди. Наһийәдә мундақ тәл-төкүз мутәхәссисләрму санақлиқ болидиған. Шуңлашқа униң аброй-инавитиму жуқури болди. Егилик тарқиғандин кейинму у йәрдә қалмиди. Һәртәрәплимә чоңқур билимгә егә, инсаний пәзилити гөзәл, мүҗәзи юмшақ акимиз вилайәтлик статистика департаментиға йәтәкчи мутәхәссис лавазимиға тәклип қилинди. 
Дөләткә, әл-жутқа 40 жил адил хизмәт қилған Адилҗан акиниң қандақ мукапатларға еришкинини билмәйдекәнмән. Шәхсән мениң үчүн «Яхши-яман» сүпәт моҗут. «Әл яхши дегән — әң яхши» дегән сөзму бекар әмәс. Әвзили, у адәмләр қәлбидә әң яхши, әң есил инсан сүпитидә ядлиниду. Аллаһ алдидиму, әл-жут алдидиму үзи йоруқ. Артуғиниң керигиму йоқ. Мән уни тән алғач, униң тоғрилиқ гәп чиқса, «у универсал адәм» дегән сөзни қошуп қояттим. Адәмләр һәрхилғу. Һә, узә һәммиси билән тил тепишип, һәрхил саһа адәмлири ортақ мавзуға сөһбәтлишишкә қадир болидиған. 
Һазир шу өйниң чириғини йеқиватқан Саһинур һәдимизму йолдишиниң һәқиқий мәдәткари, қол-қанити болалиди. У — устаз. Жут балилириға бүгүн әң муһим болуватқан инглиз тилидин билим бәрди. 
Әпсус, Адилҗан акиға җапалиқ әмгигигә чушлуқ җүпти билән нәврилириниң чоң болуватқинини, әр йетишини көрүш несип болмиди. Хәп!
У мәлум дәриҗидә бизгә кәсипдашму еди. Һаятиниң ахириғичә наһийәлик «Или тәвәси», «Уйғур авази» гезитлириға үзлүксиз мақалә-очеркларни язди. Әл-жути, замандашлири, милләт тәғдири һәққидә тәвринип қәләм тәврәтти. Әндизә, биз униң тоғрилиқ йезиватимиз. Жутдаш иниси, журналист Иврайим Баратов уни әсләп мундақ дәп йезипту: «...Тиришчанлиқ, издиниш — һаятий шиари, адәмләргә яхшилиқ қилиш — күндики оқити, йеңи әсәрләрни издәп жүрүп оқуш — мәктәп партисидин қалған адити, иҗаткарлиримизға мәдәт берип қоллап-қувәтләш — инсаний борчи, миллий мәдәнийитимизгә көйүнүш — роһий байлиғи, жутдашлириға хизмәт қилиш көңлиниң арами еди». 
Мәрһумниң портретини биниңдин артуқ сизиш мүмкин әмәс.
 
Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ.

Алмута шәһири.