• Сәнъәт
• 30 Наурыз, 2023

«Өзһал» муқами яңриди

Мәлумки, уйғур он икки муқами – дуния мәдәнийәт ғәзнисидики бебаһа гөһәр, хәлқимизниң әқил-параситиниң җәвһири. Йеқинда Қ.Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ-комедия театрида «Уйғур он икки муқами» түркүмидин «Өзһал» муқаминиң мәйин һәм җошқун садаси яңриди. 

Шәмшидин АЮПОВ, 
«Уйғур авази»

Һаяҗанлиқ дәқиқиләргә бөләнгән муқам мухлислириниң диққитини бирдин сәһнә декорацияси (сәһниләштүргүчи рәссам вә кийим-кечәкләр үлгисини тәйярлиған Гөзәл Мәмединова) өзигә мәһлия қилди. Пәрдә ечилғанда, муқам муқәддимисиниң муңлуқ (сатарда Абдумутәллип Җалалов) аһаңи аңланғанда, шу тап узун тарихтин сада келиватқандәк залда җим-җитлиқ һөкүм сүрди. Дилларни ләрзигә салидиған «Өзһал» муқаминиң чоң нәғмә муқәддимиси яңримақта. Алаһидә тәкитләйдиған йери шуки, бәк мурәккәп ушбу чоң нәғминиң чоңқур мәзмунини талантлиқ нахшичи,  Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби Нуралим Варисов өзигә хас авази, әҗайип иҗрачилиқ маһарити билән тамашибин дилиға йәткүзүшни билди. Униң тиңшиғучиларда һаяҗанлиқ, хошаллиқ вә үмүтварлиқ, җошқунлуқ вә көтирәңгүлүк, муң вә хиялчанлиқ туйғулирини пәйда қилғанлиғи шүбһисиз. Әнди Луиза Розахунова, Меһрат Рәхмәтҗан, Саһиб Абдумайин кәби талантлиқ нахшичилиримиз «Ғерип-Сәнәм» дастанлирини бабиға йәткүзүп орунлап, һәммини қайил қилди. Шу мәһәл бу күнләрдә Нуралим Варисов, Саһидәм Мәшрәпова охшаш нахшичи-муқамчилиримизниң йолини дадил давамлаштуридиған яш әвлат муқамчилириниң йетилип чиқиватқиниға һәқиқий мәнада мәмнун болдуқ. Сәнъәткарлиримизниң зор маһарәт билән дастанларни иҗра қилиши, муқамдики һәрбир миллий рәңгә алаһидә урғу бәргән һалда, сазәндиләрниң берилип чалған нәғмә-навалири дилимизға һөзүр-һалавәт беғишлиди. Нахшичиларниң зилва авазидин ташқири, тамашибинни бирдин өзигә җәлип қилидиған хилму-хил миллий кийим-кечәктики уссулчи қиз-жигитләрниң иҗра қилған уссуллиридинму тамашибин әһли қайил болди. Җилвилик, һөсүндарлиқ, наз-кәрәшмилири билән инчикә һәм мурәккәп һәрикәтләрдә чоңқур мәзмун ипадиләнгән миллий уссулларни сәһниләштүргән балетмейстер Эльмира Сәйдуллаеваниң әмгиги бебаһа. Умумән, Ниязҗан Турсунов рәһбәрлигидики хәлиқара фестивальларниң лауреати – «Нава» фольклор ансамбли сазәндилири билән «Рухсарә» уссул ансамбли уссулчилириниң «Өзһал» муқаминиң утуқлуқ чиқишиға қошқан үлүши зор. 
Җәмләп ейтқанда, сәһнә пәрдиси ечилип,  йепилғичә болған җәриянда сазәндиләрниң җор болушида иҗра қилинған муқам нәғмә-навалириниң тамашибинни бир дәқиқә ойландуруп, көпчиликниң қәлбидә миллий сәнъәткә садақәт һис-туйғусини ойғитишқа чақирғанлиғи шүбһисиз. Бу алийҗанап вәзипиниң һөддисидин муваппәқийәтлик чиққан Уйғур театриниң барлиқ сәньәткарлириға апирин ейтсақ, әлвәттә, әрзийду. Пурсити кәлгәчкә, шуниму қошумчә қилғумиз келидуки, Шәриқниң бүйүк әлламилириниң дастан-ғәзәллири билән суғирилған «Өзһал» муқамиму драматургия асасида, йәни вақиәләр, муқамларниң тәрәққиятидики түрлүк қариму-қаршилиқлар асасида, қәһриманлар иштракида сәһниләштүрүлгән һалда намайиш қилинғинида, җәлипкарлиқ роһини йәниму күчләндүргән болар еди. Бу мениң, әлвәттә, тамашибин сүпитидики шәхсий пикрим, халас.