• Сәнъәт
• 29 Қазан, 2023

Бир мәшрәптә – әсирләр садаси

Мәшүр САСИҚОВ,
«Uiğur avazi»

Йеқинда миллий сәнъитимизниң алтун бөшүги болған Қ.Ғоҗамияров намидики җумһурийәтлик дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ-комедия театри өз тамашибинлирини йәнә бир йеңилиқ билән хошал қилди. У «Мәшрәпкә мәрһәмәт!» намлиқ театрлаштурулған сәнъәт кечилиги болуп, икки күн давам қилди. Хошал қиларлиғи, әйнә шу икки күн бойи залда җиңнә санчиғидәк йәр қалмаслиғи, әлвәттә, театр коллективиниң үнүмлүк әмгигиниң нәтиҗиси. Һә, «Мәшрәпкә мәрһәмәт!» кечиси шу қәдәр утуқлуқ өтүшидә, һәқиқәтәнму уни ишлигүчиләр билән сәнъәткарлар өзлириниң тиришчанлиғи һәм талант-маһаритиниң намайиш қилған һалда, тамашибинларниң алқишиға сазавәр болғанлиғиниму тәкитлимәй мүмкин әмәс.
Биз тамашибин сүпитидә мәшрәпниң иккинчи күнигә бардуқ. Келәр жили 90 жиллиғини нишанлаш алдида турған миллий театримизда растини ейтқанда, кейинки вақитларда тилға аларлиқ ишлар әмәлгә ешиватиду. Уларниң һәммисини болмисиму, имканийитимизниң йетишичә, гезитимиз бәтлиридә йорутуп келиватимиз. Шу нәрсә ениқки, театр тамашибинлардин хали әмәс. Илгири-кейин барчимизға роһий озуқ беридиған сәһнә әсәрлири, қәлб төридин орун алидиған концертлиқ программиларни пат-пат көрүп тамашә қиливатимиз. Бу, әлвәттә, хошал қиларлиқ ишлар. Әнди «Мәшрәпкә мәрһәмәт!» кечилиги тоғрилиқ сөз қилсақ, у һәқиқәтәнму аддий тил билән ейтсақ, театрға тәсадипи келип қалған адәмниңму көңлидин чиққанлиғи ениқ. У шу қәдәр һәркимни өзигә җәлип қилдики, улар ихтиярсиз уни баштин айиғичә көрди. 
Мәшрәп. Шүкри, вақит-саати келип, унтулуп кетиватқан миллий дурданимиздин убданла хәвәрдар болуп қалдуқ. Қалдуқла әмәс, уни өзимизгә һәмра қилғач, һазир униңсиз жүрәлмәйдиған дәриҗигә йәттуқ. Шу түпәйли мәшривимиз риваҗлинип, әл-жут арисиға кәң тариди. Театр коллективи әйнә шу мәшрәп мавзусиға дәсләпки қетим мураҗиәт қипту. Йеңилимигәнлигини бирдин байқидуқ. Тамашибинму өз баһасини бәрди. Уни ишләштә сәнъәткарлиримизниң хелә издәнгиниму көрүнүп туриду. Әйни чағларда җапакәш хәлқимиз етиз-ериқ ишлирини жиғиштуруп болуши билән, мәшрәпкә киришкәнлигини билимиз. Улар шу сорунларда муң-зарини нахша-сазға қошуп, пуғанини чиқарған. Чәбдәс жигитләр әвришим уссулларға чүшүп, гөзәлләрниң көңлини елишқа тиришқан. Әң муһими, атақлиқ язғучи-драматург Мәсүмҗан Зулпиқаров тәриплигинидәк, «Қедимий әнъәнивий миллий дәстүрлиримизни әкис әттүридиған фольклорлуқ оюн сорунлирини бири – Мәшрәп. У миллий сәнъитимизниң типикләшкән ихчам мәзмунини көрситиду. Мәшрәп – кечилик көңүл ечиш, жиғилиш, олтириш дегән мәнани ипадиләйду. Мәшрәп яшларни әдәп-әхлаққа, рәсми-йосунға үгитиду. Өзара һөрмәт-иззәт, хуш муамилә вә урпи-адәтлиримиз бойичә нахша-саз, уссуллардин ташқири, драмилиқ тамашиларни изчил давам қилиду». Бу дегинимиз, униң бизгә, мәйли бала тәрбийисидә яки урпи-адәтлиримизни сақлашта болсун, беридиған пайдиси йетип ашиду. Театр коллективи мана мошу җәһәттин мәшрәпниң қир-сириға чоңқур чөккән. Һә, нахшичилар билән уссулчилар болса, уларниң мәхситини тамашибинларға йәткүзүштә бәҗанидил әмгәк қилған. Болупму хәлқимизниң булбули, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Нуралим Варисов, Луиза Розахунова, Меһрат Рәхмәтҗан, Саһиб Абдумайин вә башқа талантлиқ «Нава» ансамбльниң артистлири муқамлар билән хәлиқ нахшилирини һәқиқәтәнму бабиға йәткүзүп, көпчиликкә һөзүр беғишлиди. Уссулларға кәлсәк, «Рухсарә» ансамблиниң әзалири өзлириниң әвришим уссуллиридин ташқири, дит билән талланған, йәни кимниңла болса, көзиниң йеғини йәйдиған кийим-кечәклири арқилиқму һәйран қалдурди. Улар қандақла уссул ойнимисун, чәбдәслиги билән маһаритини очуқ намайиш қилалиди. Бу йәрдә, әлвәттә, уссулларни сәһниләштүргән кәспий мутәхәссисләрниң (балетмейстерлар Күрәш Рәҗәп, Эльмира Сәйдуллаева, Зоһра Кәримова, Эльдар Абдуллаев вә Сәйпидин Мамут) әҗригә жуқури баһа беришимиз керәк.
Бу мәшрәпниң алаһидилиги шуки, униңда миңлиған жиллиқ хәлқимизниң тарихи әкис әттүрүлгән. Бүйүк әлламалар Махмут Қәшқәрий, Йүсүп Хас Һаҗип, Әлишер Наваий, Билал Назим вә Абдуқадир Дамолламниң һекмәтлик сөзлиригә орун берилгән. Уларниң хәлқимизни хурапәтчиликтин ойғинип, илим-пән дуниясиға йүзлинип, тәрбийә һәм әдәп-әхлақ даирисидин чиқмаслиққа чақирғанлиғини ейтмай мүмкин әмәс. Ейтмақчи, шу бүйүк затларниң тәшвишлири һелиму өз әһмийитини йоқатмиғанлиғини инавәткә алсақ, сценарий муәлипигә (Гүлбаһар Насирова) апирин ейтишқа тоғра келиду. Буниң сирт, мәшрәптә бүгүнки һаятимизда орун еливатқан айрим сәлбий чүшәнчиләр, йәни миллий қәдрийәтлиримизни, болупму бай сәнъитимизни динға қарши қоюп чәкләш вә уларни тамамән мәнъий қилиш тәрәпдарлириниң иш-һәрикити аччиқ қамча астиға елинғанлиғи кишини хурсән қилди. 
Мәшрәптә ана тилимиз тоғрилиқму көп ейтилди. Униң йоқилиш алдида турғанлиғи һис қиливатсақму, йәнила бепәрвалиғимиз азаймиған һазирқи пәйттә бу мәсилә сәһнә төридин орун алғанлиғини, әлвәттә, көпчиликкә ой салди, дәп ойлаймиз. Буни биз ана тилимизниң қәдри вә алаһидиликлири һәққидики нахшиларни гүлдүрлигән алқишлири билән қарши алған тамашибинлар үзидин ениқ байқидуқ. Һәр немә демәйли, хәлиқ һәқиқий талант билән адил әмгәккә лайиқ баһасини беришкә қадир. Мана бу қетим «Мәшрәпкә мәрһәмәт!» кечилигидә һүнәр көрсәткән исми аталған сәнъәткарлиримиз тамашибинларниң әң жуқури баһасиға еришти. Сәһнә пәрдиси йепилғанға қәдәр, алқишлирини айимиған роһий озуққа тәшна хәлқимизниң кәйпияти бу күни өзгичә еди. Улар мошу дәқиқиләрни һәдийә қилған театр коллективиға алаһидә апирин ейтишти. 
Жиғип кәлсәк, «Мәшрәпкә мәрһәмәт!» кечилигиниң премьериси жуқури дәриҗидә өтти. Мәйли униң режиссери (Әзиз Искәндәров) яки сәһниләштүргүчи рәссами (Гөзәл Мәмәдинова) вә башқа уюштурғучилар болсун, тамашибинға худди өзлирини шу мәшрәп әзалиридәк һис қилдуралиди десәк, артуқ болмас. Бу, һәқиқәтәнму, шундақ еди. Тәҗрибилик, өз кәспиниң маһирлириниң бу қетим көпчиликкә бир мәшрәптә әсирләр садасини яңратқанлиғи тамашибинларда чоңқур тәсират қалдурди.