• Әхбаратлар еқими
• 12 Сәуір, 2024

Достлуқниң һули мәккәм

Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң қазақ, уйғур һәм түрк милләтлириниң 3000дин ошуқ вәкили иҗил-инақ яшайдиған, исмиға җисми ярашқан Достлуқ йезисида 650 түтүн бар. Улар бир-биригә қиз берип вә қиз елип, қудилашқандин ташқири, нурғуни йәттә атиниң әвлади болуп келиду. Тили һәрхил болсиму, мәхсити, нийити вә тилиги бир улар бир-бириниң тилиға, урпи-адәтлиригә, рәсим-қаидилиригә, мәдәнийити вә тарихиға һөрмәт билән қарап, туғулған жутиниң тарихини биллә йезиватиду. 

Рашидәм РӘҺМАНОВА,
«Uiğur avazi»

Өткән әсирниң әллигинчи жиллири Достлуқ йезисиниң турғунлири Калинин намидики колхозда, кейинирәк «Қаратуруқ» тамака совхозида уруш вә әмгәк ветерани Авут Саттаров рәһбәрлигидә әмгәк қилди. Андин егиликни Һемит Дөләтов, кейинирәк Сраждин Разиев, Махмут Абдурахманов вә Абдулҗан Йүсүпов башқурди. 1995-жили совхоз «А.Саттаров намидики ишләпчиқириш кооперативи» вә «Достлуқ» шәхсий дехан егиликлири бирләшмиси» болуп иккигә бөлүнди. Биринчисидә қаратуруқлуқлар әмгәк қилса, иккинчисидә достлуқлиқлар Һашимҗан Садировниң рәһбәрлигидә ишлиди. 
Һазир Достлуқ йезиси турғунлириниң көпчилиги өз алдиға дехан егиликлирини ечип, көктат, йәл-йемиш дәрәқлири билән йәм-чөп пәрвиш қиливатиду. Уларниң қолида 17 трактор вә 30 йеза егилиги техникиси бар. Аһалиниң бәлгүлүк қисми чарвичилиқ билән шуғуллиниду. Бүгүнки күнгә қәдәр 1116 қарамал, 840 ат, 5900 қой вә өшкә һәм тоху-туман беқиватиду. Йезида 23 шәхсий тиҗарәтчилик болуп, уларда 45 адәм ишләйду. Алмутиға қатнап тапавәт тепиватқанларму йоқ әмәс.
 Келәчәк әвлатқа сүпәтлик билим бериш – муһим мәсилиләрниң бири. Мошу йосунда Достлуқ йезисиниң турғунлири Абдимин Насировни өзлириниң дәсләпки устазлириниң бири дәп һесаплайду. Чүнки у ушбу йезидики Қаратуруқ 7 жиллиқ мәктивиниң һулини қурғучи вә униң дәсләпки мудири болған еди. 
Һаятиниң тәңдин-толисини бала тәрбийисигә беғишлиған Абдимин Насиров 1916-жили Қаратуруқ йезисида туғулған. Балилиқ чеғи һәм яшлиқ дәври коллективлаштуруш, ачарчилиқ охшаш еғир дәвирләргә тоғра кәлгәнлигигә қаримай, кичигидин зерәк, оқушқа ихласи күчлүк болған у дәсләп йезидики башланғуч, андин Қорам толуқсиз оттура мәктәплирини утуқлуқ тамамлап, шу чағдики Яркәнт педагогика техникумида тәһсил көриду. Билимлик муәллим Қаратуруқ һәм Қорам мәктәплиридә башланғуч синип муәллими болуп ишләйду. Иштин қол үзмәй, Қазақ педагогика институтиниң филология факультетини тамамлап, уйғур тили вә әдәбияти пәнлиридин дәрис бериду. Кейиквайдики Киров намидики, 1-май намидики толуқсиз оттура мәктәплиридә, андин Қаратуруқтики «Йеңи мәктәп» билим дәргаһида мудир вә илмий мудир болуп ишләйду. 1954-жили Достлуқ йезисида аһалиниң илтимаси вә наһийәлик иҗраий комитетиниң буйруғи билән 7 жиллиқ мәктәп ечилиду. Бирақ қәғәз бетидә ечилған мәктәпниң бенаси болмиди. Челәк наһийәлик маарип бөлүминиң шу чағдики башлиғи, қаратуруқлуқ Рози Әмәтов билән «Қаратуруқ» колхозиниң рәиси Авут Саттаров йезида мәктәп селиш вә уни башқурушни 16 йешидин билим саһасида нәтиҗилик ишләп келиватқан Абдимин Насировқа жүкләйду. Пәрзәнтлириниң билим булиғидин су ичишини арзу қилған жутдашлириниң ярдими билән Абдимин муәллим бу шәрәплик ишни үч айниң ичидә әмәлгә ашуруп, та 1963-жилғичә шу мәктәпкә мудирлиқ қилиду. У тинимсиз әмгәк қилип, билим дәргаһини кадрлар билән тәминләшкә вә оқуғучиларниң билим сүпитини ашурушқа көп күч чиқириду. Достлуқ йезисида мәрипәт чириғини яндурған Абдимин Насировниң әстаидил әмгиги дөләт тәрипидинму мунасип баһалинип, «Һөрмәт Бәлгүси» ордени, онға йеқин медаль вә нурғунлиған пәхрий ярлиқлар билән мукапатланди, «Қазақстан Маарип әлачиси» унваниға сазавәр болди. 1998-жили, йәни вапатидин кейин Абдимин Насиров яшиған коча униң исми билән аталди.
2015-жили Достлуқта заманивий мәктәп селинип, йеза турғунлириниң бешини көккә йәткүзди. 300 орунлуқ бенаниң қурулушиға 289 миллион тәңгә сәрип қилинди. Униңға Социалистик Әмгәк Қәһримани Алтынбике Бертаеваниң исми берилди. Йезиниң шу чағдики жигитбеши Һашимҗан Садировниң рәһбәрлигидә наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Достлуқ йезисидики шөбиси, ханим-қизлар, яшлар вә ақсақаллар кеңәшлири, ата-анилар комитети бирлишип, мәктәп алдиға 300 түп һәрхил гүл көчәтлирини олтарғузди. Мәктәптә әнди волейбол, баскетбол, бокс вә башқиму секциялар ечилди.
«Көп билән көтәргән жүк – йеник» демәкчи, җанкөйәрләр йәнә күч чиқирип, йеза турғунлири билән бирликтә 200 жүк машинисида қум-таш төккүзүп, кочиларни рәткә кәлтүрди. Шундақла 9 көрүк селинип, 6 коча асфальтланди. Йезидики спорт мәйданчиси вә униң йенидики истираһәт беғи бәрпа болди. Шуниңдин бери һәрқандақ мәдәний чарә-тәдбирләр шу йәрдә өтүватиду. 
– «Булақ көрсәң, көзини ач» демәкчи, яш әвлатни оқушқа, билим елишқа дәвәт қилиш – заман тәливи. Келәчәк әвлатниң риқабәткә қабил болуп йетилиши үчүн сүпәтлик вә аңлиқ тәрбийидин башқа уларниң бойидики көплигән талант вә қабилийәтлирини тәрәққий әткүзүш керәк. Балиниң алаһидә хисләтләрни байқап, униңға тоғра йол көрситиш, әлвәттә, устазниң борчи. Қабилийәтлик балиларға ғәмхорлуқ көрситиш интайин муһим. Мошу йосунда Алтынбике Бертаева намидики оттура мәктәпниң устазлири еринмәй әмгәк қиливатиду. Һәрхил байқашларда ғалип чиққан оқуғучилиримизниң утуқлири – устазлиримиз әмгигиниң нәтиҗиси, улар бизниң пәхримиз, – дәйду мәктәп мудири Жанар Муқалиева.
Шүкри, жилдин-жилға достлуқлиқларниң сани өсүп, демография динамикиси иҗабий нәтиҗә көрситиватиду. Йәнила шу җанкөйәрләрниң тәшәббуси, йәрлик башқуруш орунлириниң қоллап-қувәтлиши билән 2016-жили кона мәктәп мурәккәп ремонттин өтүп, балилар бағчиси ечилди. Шуниңдин бери йезиниң барлиқ гөдәклири шу йәрдә тәрбийилиниватиду.
Достлуқ йезисиниң турғунлири келәчәк әвладиниң пәқәт билимликла әмәс, бәлки иманлиқ болуп йетилиши үчүнму күч чиқириватиду. Улар «өлүк рази болмай, тирик бейимайду» дегән даналиқ билән йезиниң жуқури тәрипигә орунлашқан қәбирстанлиқниң әтрапини идитлиқ қилип коршавалди. Ичини тазилап, дәл-дәрәқләр тикти. Шуни қошумчә қилиш лазимки, йеза мечитида 20 жил имам болуп хәлиққә хизмәт қилған Нурахун Хәйрахуновниң яшларниң милләтпәрвәр, инсаплиқ вә билимлик болуп йетилишигә қошқан төһписи зор. Әнъәнивий вә диний мәктәптә билим алған, мәшрәп тәрбийисини көргән у хәлқимизниң урпи-адәт вә әнъәнилирини, мәдәнийитини мукәммәл билип, өзиниң орунбасари, узун жиллар бойи мечитниң мәзини болған Әхмәтҗан Мәрипов билән бирликтә йеза мечитиниң қурулуши, униң йенидики қошумчә беналарниң селиниши, қәбирстанлиқларниң қоршилип, әтрапиниң йешилзарлиққа айлинишиға охшаш алийҗанап ишлириниң тәшәббускари болди. Жутдашлириға ислам дининиң қир-сирлирини үгитип, йол-йоруқлар көрсәтти. 
Йеқинқи 2022-жили Достлуқ йезисиниң мәркизидә һашамәтлик йеңи мечит қәд көтәрди. Униң ичиму, сиртиму көргән адәмниң зоқини кәлтүриду. Мечитниң селинишиға көп күч чиқарған баш һамий, мошу жуттин чиққан алмутилиқ тиҗарәтчи Марлан Сыдықов мечитниң йенида нәзирхана селиш үчүнму 500 миң тәңгә ианә қилди. Һазир бу икки қош бена хәлиқ хизмитидә болуп, достлуқлиқларниң жириғини йеқинлитип хошал қилмақта. Мечитқа Жарылқасын Жақсылықов баш имам болуп тайинлинип, Нурахун вә Әхмәтҗан атиларниң йолини давам қилип келиватиду.
Тәкитләш керәкки, Достлуқ йезисида болуватқан барлиқ изгү ишларға җәмийәтлик ишлар активистлириниң қошуватқан төһписи чоң һәм бебаһа. Җүмлидин, һәрхил жилларда ишлигән наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Достлуқ йезилиқ шөбисиниң рәиси Халбүви Дуганова, Ақсақаллар кеңишиниң вәкиллири Жаңабай Оразов, Алимҗан Илиев, жигитбеши Рәпиқҗан Әмәтов вә униң ярдәмчилири Зунунбәк Сәйдуллаев, Абдрим Җәлилов, Әхмәтҗан Султанов, Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Халидәм Һошурова, мечитқоми Асимҗан Илиев, Ханим-қизлар кеңишиниң рәислири Зәйнәпбүви Тоқамова вә Баһарәм Имамбәрдиева, Яшлар кеңишиниң рәиси Дилмурат Илиев, шундақла Ризвангүл Һебуллаева, Мунарәм Гайитова, Ибадәт Ғанибаева, Рабийәм Абдрахманова, Майминәм Палтиева, Хатәм Иманбақиева, Хасийәт Ғаниева кәби активистлар барлиқ җәмийәтлик ишларниң бешида туруп, жутиниң гүллинип, риваҗлиниши үчүн өзлириниң ярдимини айимиди. 
2024-жилниң бешидин исимлири аталған сахавәтлик инсанларниң нурғуни өз орунлирини башқиларға өткүзүп бәрди. Әнди наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Достлуқ йезилиқ шөбисиниң рәиси болуп А.Саттаров намидики мәктәпниң муәллими Аминәм Җамалова тайинланса, йезиниң жигитбеши вә орунбасари болуп Марат Розиев вә Ғенахун Исламбақиев сайланди. Көпчиликниң илтимаси билән Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Зәйнәп Тоқаева өз орнида қалди.
– Әлвәттә, жут еқидисини ақлимақ оңай иш әмәс. Шундиму биз өзимизгә жүкләнгән чоң җавапкәрликни тәләп қилидиған вәзипиләрниң һөддисидин чиқиш йолида бар күч-ғәйритимизни айимаймиз, дәп келиштуқ. Пурсәттин пайдилинип, Бертаева намидики оттура мәктивиниң мудири Жанар Мукалиева вә барлиқ муәллимлиригә, узун жиллар мабайнида Достлуқ йезиси жутиниң отидин кирип, сүйидин чиққан Халбүви Дуганова, Рәпиқҗан Әмәтов, Дилмурат Илиев, Зәйнәп Тоқамоваға вә уларниң рәһбәрлигидики мәдәнийәт мәркизи шөбисиниң, ақсақаллар, яшлар, ханим-қизлар кеңәшлириниң тәркивидики вәтәнпәрвәр вә милләтпәрвәр жутдашлиримизға сансиз көп ишларни атқурғанлиғи үчүн, Тельман Үсәнов, Һашимҗан Садиров, Мирғияс вә Зунунбәк Ниязовлар, Ғенахун Исламбақиев, Марат вә Рамиль Розиевлар, Гүлбина Ғуламова, Фармен Зайиров, Ринат Мәрупов, Янавәр Имәров, Арслан Қәмирдинов кәби хәйрихаһлиқ ишлири билән көзгә чүшкән инсанларға чәксиз миннәтдарлиғимизни ейтимиз, – дәйду Аминәм Җамалова.
Мана мошундақ хәлқиниң достлуғи вә еғизбирлиги ярашқан йезидики башқиму йеңилиқларни билиш мәхситидә Қаратуруқ йеза округиниң һакимийитигә йолуқтуқ.
– Бийил Достлуқтики истираһәт беғида дөләт һесавиға чоң воркаут мәйдани селиниду. Йеза өзиму чоң болушиға бағлиқ униң жуқарқи тәрипидә селиқтин ашқан мәбләғқә қошумчә, анчә йоған әмәс воркаут қурулушини реҗиләватимиз. Һәр икки объектниң һөҗҗәтлири тәйяр, мәбләғ аҗритилиши билән ишни башлаймиз. Әскә салсақ, 2015-жили йезида 300 орунлуқ йеңи мәктәп бенаси селинған. Амма у демографияниң өсүши вә йеза балилири үчүн тар болуп қалғанлиғи сәвәвидин Достлуқ вә Қаратуруқ йезилириниң оттурида 900 орунлуқ мәктәп бенасиниң селиниши көздә тутулуватиду. Һазирчә дөләттин униң һөҗҗәтлирини тәйярлаш үчүн 97 миллион тәңгә бөлүнүп, мутәхәссисләр униң үстидә ишләватиду. Барлиқ уюштуруш ишлири аяқлишип, мәбләғ бөлүнсә, қурулушму башлиниду. Йезиниң кочилириға кәлсәк, уларниң 75 пайизи асфальтлинип, 40 пайизиға йоруқлуқ киргүзүлгән. Һазир мәркизий икки кочиниң ремонтлиниши үчүн дөләттин ярдәм елиш йолида һәрикәт қиливатимиз. Су мәсилиси дурус йолға қоюлған. Бу йәрдә һечқандақ проблема йоқ. Әң муһими, аһали – инақ, җәмийәтлик ишларда – паалийәтчан. Билисизки, бирлик бар йәрдә, тирликму болиду, – дәйду Қаратуруқ йеза округиниң һакими Айбек Илебаев соаллиримизға қисқа, бирақ ениқ җавап қайтуруп.
Шундақ екән, бир мәхсәтлик, изгү нийәтлик вә умумий тиләклик достлуқлиқларға бизму апирин ейтишип, Қаймақтәк уйиған достлуғиңлар һечқачан бузулмисун! демәкчимиз.

Алмута вилайити,
Әмгәкчиқазақ наһийәси