• Һечким вә һечнәрсә унтулмайду
• 08 Мамыр, 2024

Бир аилидин — төрт адәм

Шәмшидин АЮПОВ,
«Uiğur avazi»

«Пүтти уруш. Пүтти җәң,
Солдат өлди жирақта...
Қери ана беарам
Күтәр оғлин бирақта
Балам кечә кәлсә...» — дәп
Өчәрмәйду чирақни
Күндүзи болса издәп,
Ойлимайду бөләкни...
Қарши туруп әҗәлгә
Солдат өлди жирақта
Ана «Қара қәғәзгә»,
Ишәнмәйду бирақта — 
дегән шеир мисралирини оқуғанда, бәлким жутдаш шаир Илия Бәхтия бу шеирни Кичик Дехан йезисидики һели мәрһум Қисмахан вә Чолпанхан аниларға беғишлап язған болса керәк, дәп ойлап қалисиз. Чүнки улар төрт пәрзәндидин «қара хәт» алсиму, уларниң өлүмигә һеч ишәнмәй, тәлмүрүп йолиға қараш билән дуниядин өтти.
 «Қара хәткә» ишәнмәй өзигә-өзи тәсәлла берип өткән Қисмахан ана, ахири балилирини көрүшниң несип болмайдиғанлиғиға көзи йәткәндә, йәни әҗәл өз чаңгилиға елиш алдида нәвриси Қазақвайға: «Қулунум, дадаңниң, чоң вә кичик дадилириңниң исми өчмисун десәң, балилириңниң исимлирини шуларниң һөрмитигә Мәңсүрахун, Талипҗан, Мәсимҗан, Исрайил дәп қойғин. Роһимни хуш қилимән десәң, әзизим, ейтқанлиримни йәрдә қоймассән», дәп мәңгүгә көз жумған екән.
Бир аилидин төрт адәмниң қайтмасқа кәткәнлигини тәсәввур қилишниң өзи адәттики нәрсә болмиса керәк.... Бир өйдин кәткән үч-төрт әрниң бириму уруштин қайтип кәлмигәнлигигә мисаллар йетәрлик. Иврайим, Билал, Тәлъәт Баратовлар, Мәңсүрахун, Таливахун, Мәсимахун Рәмәковлар, шундақла Нияз, Һезахун, Ғоҗалим Сасиқовлар, Мухпул, Имрәмзи, Нәсирдин Гаитовлар, Исрайил, Исрапул, Җама Ибрагимовлар шу җүмлисидиндур. 
Бүгүн биз Қисмахан аниниң иккинчи дуния урушидин қайтмиған балилири һәққидә қисмән тохтилип өтүшни тоғра көрдуқ.
Мәңсүрахун Рәмәков 1898-жили туғулған. 1942-жили қәһритан ейида жуттин ялғуз урушқа атлинип, дәсләп Алмута шәһиридә атлиқ әскәрләрни тәйярлайдиған курста болиду. Мәзкүр қисқа муддәтлик курстин өткәндин кейин, «җәңгә атландуқ» дәп йезилған хети — униңдин кәлгән ахирқи хәвәрдур. У тоғрилиқ башқа һечқандақ дерәк болмиған.
Таливахун Рәмәков 1909-жили туғулған. Урушқа 1942-жили үмүт ейида атлинип, Сталинград шәһири үчүн болған қанлиқ җәңгә қатнишиду. Шу жилниң көнәк ейида җәң мәйданидин униң қәһриманларчә һалак болғанлиғи һәққидә «хара хәт» келиду.
Мәсимахун Рәмәков 1917-жили туғулған. 1939-жилниң оғуз ейида һәрбий хизмәткә чақиртилған у, дәсләп Финляндия урушиға қатнишиду. Андин кейин «Кичик йәр» үчүн җәң болған йәрләрдә хизмәт қилған взвод командири, лейтенант Мәсимахун Рәмәков тоғрилиқ 1943-жилниң ахирида «хәвәрсиз йоқап кәткән» дегән хәт у һәққидики адаққи хәвәрдур.
Исрайил Ибрагимов 1915-жили туғулған. Мәйданға 1941-жили оғуз ейида атланған. Танк полкида хизмәт қилип та Берлинғичә барған. Ғалибийәткә санақлиқ күнләр қалғанда уштумтут оқ тегип, һалак болиду (Исраил акиниң аниси Чолпанхан момайму худди Қисмахан аниға охшаш үч пәрзәнди — Җами, Исрапул, Исраил вә күйоғли Исақтин айрилип, дәрт-һәсритини ичигә жутуп, һәммигә бәрдашлиқ бәргән).
Бүгүнки күндә ана жутиға қайтип келишкә несип болмиғанларни жут, уларниң һазирқи әвлатлири һәрқачан хатириләп, әбәдий әстә сақлимақта. 
 Бир әмәс, бирнәччә әвлатниң тәғдиригә өчмәс қара изларни қалдурған урушта Ғалибийәт қазанған, шу арқилиқ пүткүл инсанийәтни қуллуқ асаритидин, фашизм вабасидин сақлап қалған атилиримизниң җасарити алдида егилип тазим қилиш һәрбиримизниң муқәддәс пәрзи. Улар, қандақ шиарлар астида җәңгә киргәнлигидин қәтъий нәзәр, пак нийәттә, адил болди. Вәтән, хәлиқ, азатлиқ үчүн җенини қурван қилди. 
Умумән, иккинчи дуния урушини, униңда атиларниң көрсәткән җасарити вә пидакарлиғини унтуп қелиш — бу әркинлик, инсанлиқ һәм Вәтән азатлиғи үчүн күрәшкәнләр хатирисини, роһини һақарәтләш. Инсан дегән хасийәтлик намни ақлашқа һәм шуниңға садиқ яшашқа тиришидиғанларниң һәммиси мошу һәқиқәтни яхши чүшиниду, дәп ишинимиз. Келәчәккә қарап тутқан нишан-мәхсәтлиримиздә әшундақ изгү-хисләтләрни бойиға сиңирип яшап, әшу муқәддәс мәхсәт үчүн күрәшкән атиларниң бесип өткән шанлиқ йоли, һаяти бизгә үлгә-нәмунә, алдимизда мәшъәлдәк йоруқ берип, қиблинамә кәби болуп туруши тегиш...