- Дунияда мөҗүзә тола
- 21 Маусым, 2013
Дунияда мөҗүзә тола
Дәл-дәрәқләр тәбиәткә гөзәллик һәдийә қилиду, әтрап-муһитниң һавасини тазилайду. Адәмләрни қурулуш материаллири, йеқилғу, һәтта йемәк-ичмәк билән тәминләйду. Аләмдә уларниң йүз миңға йеқин түри моҗут. Әйнә шуларниң ичидә адәмни һәйран қалдуридиғанлириму бар. 
Дуниядики әң қедимий дәрәқләрниң бири — баобаб. Униң вәтини Мадагаскар болуп, асасән Африкиниң башқиму җайлирида вә Австралия қитъәсидә өсиду. Рим дәвридин бу ян келиватқан мәзкүр дәрәқни «Маймунларниң озуғи» дәпму атишиду. Униң егизлиги 30 метрғичә, ғолииниң айлиниминиң узунлиғи 11 метрғичә болуп, йопурмақлири анчә көп әмәс. Бир алаһидилиги — бу дәрәқниң ғоли 120 миң литр суни һәзим қилалайду. Баобабниң ботулка, адәмниң беши, чәйнәк шәклидики түрлири моҗут болуп, айрим адәмләр униң ичини оювелип, макан қилидиған әһвалларму учрайду.
***
Канар араллириниң биридә «Әҗдиһа дәриғи» моҗут. Униң тәхминән 650 — 1500 жиллиқ тарихи бар. Жуқарқи қисми ушшақ шахлардин туридиған бу дәрәқниң ғолини кәскәндә, униңдин смола шәклидики қара мадда бөлүнүп чиқиду. Йәрлик аһали уни һәрхил ағриқларни давалаш үчүн пайдилиниду. Ривайәтләрдә қәйт қилинишичә, бу сирлиқ мадда әҗдиһаниң қуруп кәткән қенимиш. Дәрәқниң «Әҗдиһа дәриғи» дәп атилип кетишиму әйнә шуниңдин.
***
«Генерал Шерман» намлиқ секвойя дәриғини Калифорния штатидики (АҚШ) Сиерра-Невада тәвәсидики Миллий паркта учритиш мүмкин. Егизлиги 83 метр, наһайити кәң ғоллуқ бу өсүмлүкниң салмиғи 6 миң тонниға тәң. Алимларниң һесавичә, у, тәхминән, 2300 — 2700 жилдин бу ян моҗут.
АҚШтики һәйран қаларлиқ дәрәқләрниң йәнә бири — пандо. Униң асасий ғолидин тарқилип, йәр беғирлап өсидиған шахлириниң өзила пүтүнләй бир җаңгални һасил қилиду. Йәни у 47000 шахтин туриду вә уларниң умумий салмиғи 6600 тонниға тәң. Алаһидә дәрәқ ролини атқуридиған һәрбир шехи 130 яшқа киргән болуп, у дәрәқниң умумий йеши 80 миң жилни тәшкил қилиду.
***
Мексикиниң Оахака шәһиридә өсидиған туле дәриғиму өз алаһидилигигә егә. Униң ғолиниң диаметри 11,5 метрни (айландуруп өлчигәндә 58 метр) тәшкил қилиду. Шуңлашқа мексикилиқларда: «Адәмләр тулени әмәс, туле адәмләрни қучақлайду», дегән ибарә бар. Бәзиләр тулениң боғмақ-боғмақ шәклигә қарап, уни бирнәччә дәрәқниң жиғиндиси дәп ойлиши мүмкин. Амма салаһийәтлик лабораториядә жүргүзүлгән ДНК анализи униң бир дәрәқ екәнлигини испатлиған.
***
Бразилияниң Натал шәһиридә 2 гектар мәйданни пәқәтла «пиранжи» дәриғи егиләйду. Бир қаримаққа, бу һәйран қаларлиқ һадисә әмәс. Амма униң өзигә яриша қизиқарлиқ тарихи бар. Һазир қелин орманлиққа айланған бу җай қедимда һечқандақ өсүмлүк өсмәйдиған чәксиз дала болған екән. Мошу тәвәдә яшайдиған бир белиқчи 1888-жили бу йәргә бир түп пиранжа олтарғузуп қойиду. У адәм бу дәрәқниң мунчилик йейилип кетидиғанлиғини нәдин билсун?! Кейин мәлум болушичә, пиранжиниң шехи өсүп, йәргә тегиши биләнла йилтиз тартип, йеңи дәрәқ сүпитидә өсүшкә башлайдекән. Йәни һәрбир шехи бир дәрәқни һасил қилиду дегән сөз. Униң 177 жилда 2 гектар мәйданни егиләвелишиму әйнә шу сәвәптин.
Дуниядики әң қедимий дәрәқләрниң бири — баобаб. Униң вәтини Мадагаскар болуп, асасән Африкиниң башқиму җайлирида вә Австралия қитъәсидә өсиду. Рим дәвридин бу ян келиватқан мәзкүр дәрәқни «Маймунларниң озуғи» дәпму атишиду. Униң егизлиги 30 метрғичә, ғолииниң айлиниминиң узунлиғи 11 метрғичә болуп, йопурмақлири анчә көп әмәс. Бир алаһидилиги — бу дәрәқниң ғоли 120 миң литр суни һәзим қилалайду. Баобабниң ботулка, адәмниң беши, чәйнәк шәклидики түрлири моҗут болуп, айрим адәмләр униң ичини оювелип, макан қилидиған әһвалларму учрайду.
***
Канар араллириниң биридә «Әҗдиһа дәриғи» моҗут. Униң тәхминән 650 — 1500 жиллиқ тарихи бар. Жуқарқи қисми ушшақ шахлардин туридиған бу дәрәқниң ғолини кәскәндә, униңдин смола шәклидики қара мадда бөлүнүп чиқиду. Йәрлик аһали уни һәрхил ағриқларни давалаш үчүн пайдилиниду. Ривайәтләрдә қәйт қилинишичә, бу сирлиқ мадда әҗдиһаниң қуруп кәткән қенимиш. Дәрәқниң «Әҗдиһа дәриғи» дәп атилип кетишиму әйнә шуниңдин.
***
«Генерал Шерман» намлиқ секвойя дәриғини Калифорния штатидики (АҚШ) Сиерра-Невада тәвәсидики Миллий паркта учритиш мүмкин. Егизлиги 83 метр, наһайити кәң ғоллуқ бу өсүмлүкниң салмиғи 6 миң тонниға тәң. Алимларниң һесавичә, у, тәхминән, 2300 — 2700 жилдин бу ян моҗут.
АҚШтики һәйран қаларлиқ дәрәқләрниң йәнә бири — пандо. Униң асасий ғолидин тарқилип, йәр беғирлап өсидиған шахлириниң өзила пүтүнләй бир җаңгални һасил қилиду. Йәни у 47000 шахтин туриду вә уларниң умумий салмиғи 6600 тонниға тәң. Алаһидә дәрәқ ролини атқуридиған һәрбир шехи 130 яшқа киргән болуп, у дәрәқниң умумий йеши 80 миң жилни тәшкил қилиду.
***
Мексикиниң Оахака шәһиридә өсидиған туле дәриғиму өз алаһидилигигә егә. Униң ғолиниң диаметри 11,5 метрни (айландуруп өлчигәндә 58 метр) тәшкил қилиду. Шуңлашқа мексикилиқларда: «Адәмләр тулени әмәс, туле адәмләрни қучақлайду», дегән ибарә бар. Бәзиләр тулениң боғмақ-боғмақ шәклигә қарап, уни бирнәччә дәрәқниң жиғиндиси дәп ойлиши мүмкин. Амма салаһийәтлик лабораториядә жүргүзүлгән ДНК анализи униң бир дәрәқ екәнлигини испатлиған.
***
Бразилияниң Натал шәһиридә 2 гектар мәйданни пәқәтла «пиранжи» дәриғи егиләйду. Бир қаримаққа, бу һәйран қаларлиқ һадисә әмәс. Амма униң өзигә яриша қизиқарлиқ тарихи бар. Һазир қелин орманлиққа айланған бу җай қедимда һечқандақ өсүмлүк өсмәйдиған чәксиз дала болған екән. Мошу тәвәдә яшайдиған бир белиқчи 1888-жили бу йәргә бир түп пиранжа олтарғузуп қойиду. У адәм бу дәрәқниң мунчилик йейилип кетидиғанлиғини нәдин билсун?! Кейин мәлум болушичә, пиранжиниң шехи өсүп, йәргә тегиши биләнла йилтиз тартип, йеңи дәрәқ сүпитидә өсүшкә башлайдекән. Йәни һәрбир шехи бир дәрәқни һасил қилиду дегән сөз. Униң 177 жилда 2 гектар мәйданни егиләвелишиму әйнә шу сәвәптин.
588 рет
көрсетілді0
пікір
