• Кичик вә оттура тиҗарәт
• 03 Сәуір, 2014

Сизни «Шәриқ тибабәт мәркизи» тәклип қилиду

Өткән әсирниң тохсининчи жиллириниң бешида Алмутида Дилшат Өзтүрк исимлиқ бир бай жигит пәйда болуп, у уйғурларға өзиниң маддий ярдимини көрсәткән еди. Амма униң хәйрихаһлиқ паалийити, немишкиду узаққа созулмиди. Арилиқта 20 жил өтүп, биз униң билән тәсадипи учришип қалдуқ. Бу қетим у бизгә өзини «Дилшат дохтур» дәп тонуштурди. Һазир у «Шәриқ тибабәт мәркизини» башқуруветипту.  Вақитниң қислиғидин иккимиз узақ гәплишәлмидуқ. Сөһбәтдишим соаллиримға қисқичила җавап бәрди. У мән жигирмә жил бурун аңлиған Дилшат Өзтүрк әмәстәк көрүнди. Сөһбәтара у өзиниң бәзибир уйғур қериндашлиримизға рәнҗишиниң барлиғиниму йошурмиди. Немә үчүн? Униму ечип ейтмиди. Бу мавзу әтрапида сөзләштин баш тартқан  акимизниң ядиға униң балилиқ, яшлиқ дәврини  салдим. — Мән тарихий Вәтинимизниң Ғулҗа шәһиридә туғулдум, — дәп сөзини башлиди сөһбәтдишим. — Оттура мәктәпни Үрүмчи шәһиридә тамамлап, алий билимни Тяньцзинь институтида алдим. Әсли кәспим – инженер-электроник. Хитай Хәлиқ Җумһурийитиниң пәнләр академиясидә он алтә жил ишлидим. 1985-жили Түркиягә сәяһәткә берип, шу яқта қелип қалдим. Арилиқта Гонгонкта үч жил яшидим. Кейин Түркия арқилиқ Қазақстанға кәлдим. — Қазақстанғиму сәяһәткә кәлгәнму? — соридим униңдин. — Уғу шундақ. Амма асасий мәхсәт бу яқтики уйғур қериндашлиримниң турмуш-нәпәси билән йеқиндин тонушуш еди. Йошуридиғини йоқ, бу яққа келип, ярдәмгә муһтаҗларға қол учумни сундум. Дуниядики ялғуз Уйғур театриға, узақ жиллиқ тарихи бар  «Уйғур авази» гезитиниң тәһриратиға азду-тола мәбләғ хираҗәт қилғанлиғимни уларниң шу вақиттики рәһбәрлири унтумиған болса керәк. Тиҗарәтчидин «пулни нәдин алдиңиз?» дәп сораш қолайсиз. Амма «узун қулақ» арқилиқ Дилшат Өзтүркниң өз вақтида Алмутиға хелила нурғун пул билән кәлгәнлигини аңлиған едуқ. У Алмутиниң Достлуқ мәһәллисидики Толстой кочисиға һашамәтлик өй селип, мәзкүр кочини өз мәблиғи һесавиға асфальтлиди. Әлвәттә, у пәқәт пул хәшләпла жүргини йоқ. Биз униң тиҗарәт билән шуғулланғанлиғидин хәвәрдар. — Дәсләп кийим тикиш фабрикисини ачтим, — дәйду у. — Йүздин ошуқ адәмни ишқа қобул қилип, уларниң күч чиқириши билән алмутилиқларни кийим-кечәк билән тәминлидуқ. Амма фабрика, мәлум сәвәпләргә бола, үч жилдин кейин өз паалийитини тохтатти. Кейин  һаҗәтхана қәғизини чиқириш фабрикисини ечиш ойиға кәлдим. Амма уму үч жилдин кейин йепилип кәтти. 2005-жили пластикилиқ ишик-деризә ясайдиған заводни ишқа қоштум. Бәхиткә қарши, униң «өмриму» узақ болмиди. Ахири чайға амрақ уйғурумға чай фабрикисини ечип бәрмәкчи болдум. Бу оюмниму әмәлгә ашурдум. Бир жилдин кейин, намәлум сәвәпләргә бола, чай фабрикисиға от кәтти. Бу маңа бир миллион АҚШ доллиридин ошуқ чиқим елип кәлди. Станокларни һесаплимиғанниң өзидә 400 миң долларлиқ тәйяр мәһсулат көйүп кәтти. Шуниңға қаримай, «Ипәк йоли» маркилик һинд чейи техичә чиқиватиду. Чүнки униң херидари көп. «Ипәк йолидин» уйғурниң һәқиқий әткән чейини ичишкә болиду. — Гепиңизни бөлүветәй, талай ишлириңизниң ахири чиқмапту. Шуниңға қариғанда, паалийитиңизгә тосалғулуқлар көп болған көрүниду? — Тосалғулуқ дәп ейтиш тәс. Мениң чүшәнгиним, бу йәрдики бәзи адәмләр, мәйли өзимизниң уйғури болсун, мәйли башқиси болсун, техи көп нәрсиләргә тәйяр әмәс екән. Болупму нәрқ ихтисадидин хәвири йоқларни көп учраттим. Бәзиләрниң әтики тәғдири һәққидә ойлимай, пәқәт бүгүнки күн биләнла яшаватқиниға қарап ичим пушиду. Әгәр Сиз «қол астиңизда кимләр ишлиди?» дегән соални қойсиңиз «Оғрилар» дәп җавап бәргән болар едим. Раст, һәммисини бир таяқта һайдаштин жирақмән, амма уларниң арисида мени рәнҗиткәнләр болди. Мәсилән, мәһсулатлиримиз техи кийим тикиш цехидин чиқип бола-болмайла, у базарларда пәйда болушқа башлиди. Йәнә бир мисал. Бир күни  чүшлүк тамақтин кейин ишқа келиватсам бир ишчи һаҗәтхана қәғизини оғрилиқчә машинисиға бесиветипту. Кейин уқушсам, у қәғәзни базарға апирип, 5 тәңгидин сатидекән. Һә, униң тән нәрқи болса — 10 тәңгә. Бопту, у мени ойлимисун. Пәқәт өз әмгигини һөрмәтлимигинигә ечиндим. — Медицина саһасиға өтүшиңизгә мошу әһваллар сәвәп болдиму? — Яқ. Медицина мәркизини ечишни көптин бери ойлап жүрәттим. Чүнки мениң ата-бовилирим хәлиқ тибабәтчилиги билән шуғулланған. Болупму жиңнә билән давалаш қенимизда бар. Гонгонкта үч жил медицина саһаси бойичә билим алдим. —            Алди билән адәмләрни давалап, андин улар билән ишләп көрмәкчи болуветипсиздә? — (күлүп) Чақчиғиңизни чүшәндим. Әнди һәқиқитигә кәлсәк, алтун жиңнә вә шипалиқ өсүмлүкләрдин тәйярланған дора-дәрмәкләр билән талай бемарларни путиға турғуздум. Маңа келип давалиниватқанлардин пәқәт яхши инкасларни аңлаватимән. Демәк, бу паалийитимму иҗабий нәтиҗә бериватиду. Һазир адәмләрдә жүрәк, қәнт диабети ағриғи тән һараритиниң көтирилиши охшаш кесәлликләр көпийип кетипту. Һәрхил дориларни ичип, өзлирини оғилаватқанлар қанчә десиңизчу? Ундақларни мән алтун жиңнә вә шипалиқ чейим биләнла сәллимаза сақайтип, йолға селиватимән. Халиғучиларға «Шәриқ тибабәт мәркизиниң» ишиги дайим очуқ. Алақә бағлаш телефонлиримиз: 293-20-86, 8-707-836-02-56, 8-701-733-44-58.  Бәхтишат СОПИЕВ.