• Замандаш
• 10 Наурыз, 2022

Әмгәк әткән әр...

Биз урушни көрмидуқ. Лекин урушни көргән, шу еғир жилларни бешидин өткүзгән адәмләрни көрдуқ. Әпсуслинарлиғи, өмүрниң қанунийити билән вақит өткәнсири, уларниң сепи шалаңлишип кетип бариду. 

Сабирәм ӘНВӘРОВА,
 «Уйғур авази»

Қолиға қурал елип мәйданға кирмисиму, ана сүти ағзидин қуримай туруп, қолиға кәтмән елип етизға чиққан Нәвирдин Низамов қанлиқ уруш башланғанда, әндила тоққуз яштики бала еди. Лекин таза оюнниң қизиғиға чөкүп, ата-анисиға әркиләп жүридиған дәвридә ешәк билән тағдин отун тошуп, чоңлар билән тәң соқа йетиләп еғир әмгәктә тавланған мөтивәр бу күнләрдә 90 яшлиқ тәвәллудини қарши алмақчи. Улуқ Ғалибийәтниң бирнәччә мәрикилик медальлириниң саһиби Нәвирдин бовайниң һалидин хәвәр алғач, мәзмунлуқ һекайисини тиңшап қайттуқ. 
Нәвирдин Низамоғли 1932-жили 11-мартта Уйғур наһийәсиниң Долата йезисида туғулди. Дадиси Низам Әнсәрдинов билән аниси Патәм Әнсәрдинова пүтүн өмри колхозда ишләп, сәккиз балини қатарға қошқан әмгәк адәмлиридин болған екән. Туюқсиз башланған уруш бу аилиниңму хатирҗәмлигини бузиду. Атиси вә акиси урушқа кетип, акиси Зилавдун бираз вақит өтүпла, йәни 1941-жилниң ахирида вапат болиду. 1945-жили атиси уруштин сақ-саламәт қайтип кәлгән болсиму, пәрзәндиниң өлүмини көтирәлмәй, 1947-жили вапат болиду. Уруш жиллири вә уруштин кейинки еғир жилларда Нәвирдин бовай аниси Патәмгә қол-қанат болуп, көп қийинчилиқ көриду.
– 1938-жили мәктәпниң босуғисини атлисамму, урушниң башлиниши билән оқушни тохтитишқа мәҗбур болдум. Бир күн ач, бир күн тоқ, күнимиз етиз-ериқта өтти. Оюн-күлкә дегәнни тамамән унтидуқ. Уруш бизни әтигән чоң қилди. 1943-жили 10-11 яш вақитлиримда МТСта токарь болуп ишлидим. 1945-жили, дадам уруштин қайтип кәлгәндә, қайтидин мәктәпкә кирип, оқушумни давамлаштурдум. 1952-жили Чоң Ақсудики оттура мәктәпни пүтирип, бир жилдин кейин Алмутидики йеза егилиги институтиға оқушқа чүштүм. Бирақ бу қетимму оқушумни йерим йолдин тохтитишимға тоғра кәлди. 2-курста оқуп жүргән чеғимда, апам қаттиқ ағрип қелип, жутқа қайтип келишкә мәҗбур болдум. 1955-жили бухгалтерлиқ курсни тамамлап, кәспим бойичә ишлидим. Қерилиқ йетип, жилларни есиға чүшәрмәк қийин болуватса керәк, бовимиз бираз үнсизликтин кейин гепини давамлаштурди: 
– 1972-жили Долатидин Чонҗиға көчүп чүштуқ. Чонҗида истимал буюмлири мәһкимисидә инженер, кейин автостанциядә мудир, орман егилиги мәһкимисидә завхоз болуп ишләп, 1992-жили һөрмәтлик дәм елишқа  чиқтим. Қириқ жилға йеқин әмгәк йолумда бешимдин көп иссиқ-соғ өткини раст. Болупму, наһийәни узун жил башқурған тәҗрибилик рәһбәр Кинтал Бақиев билән биллә ишлигән жиллар иш-паалийитимниң әң бир әстә қаларлиқ қисми болди, – дәйду яшанған атимиз. 
Өмүрлүк җүпти Рисаләтхан ана билән инақ аилә қуруп, йәттә пәрзәнт сөйгән Нәвирдин бовай буниңдин бәш жил илгири рәпиқисидин айрилип қалди. Бу күнләрдә мөтивәр Чонҗида кәнҗә қизи Ранониң қолида, «бова» дәп әркиләйдиған 15 нәврә, 20 чәврисини бағриға бесип, бала-чақисиниң дөлитидә бәхитлик яшимақта. Өзигә яришимлиқ қәдди-қамити, ақ-күмүч болуп ақарған чачлири, үзидики қатму-қат қоруқ вә яшаңғирап турған көзқарашлиридин Нәвирдин бовайниң җапакәш инсан болғанлиғи байқилип туриду. Һә, орунлуқ гәп-сөзидин көпни көргән киши екәнлиги сезивелиш тәс әмәс. 
– Һазирқи заманниң адәмлири һорун болуп кәтти. Немисини йошуримиз, яшлиримиз етиз-ериқ ишлиридин қачиду. Һәммә «тәйярға –  һәйяр» болуп яшашни халайду. Бирақ өзәң тәр төкүп йегән буғдайниң дәми башқидә..., – дәп қалған сөзини күлкисиниң кәйнигә йошурғандәк болди мөтивәр. 
 Атимиз дурус дәйду, йәрни тойдурсаң ач қалмайсән. Бирақ ата-бовилиримиздәк болуш қайда... У қийин жиллар бешимизға чүшмисун, әлвәттә. Амма Нәвирдин бовайниң гәплиридә җан бар. Яш вақтида көп әмгәк қилғинидин болса керәк, тохсәнгә қәдәм ташлисиму, өзи тимән. Гәпниң очуғи, биз, йеңи дәвир яшлири ахшам йегән тамиғимизни бүгүн унтуп қалимиз әмәсму. Һә, Нәвирдин Низамоғли 80 жил бурун садир болған вақиәләрни һелиму ядидин чиқармапту.