• Дин вә җәмийәт
• 01 Қыркүйек, 2022

«Билим елиш һәрбир мусулманға пәриз!»

Алла таала адәм балисиға һайвандин айрип турғучи әқил-ой вә билим бәрди. Билим — ақ билән қарини аҗритидиған, адәм балисиниң көзини ачидиған, Алла тааланиң инсан, адәмзатқа бәргән чоң соғиси.
Алла тааладин, пәйғәмбиримиз Муһәммәд Мустафа Салаллаһу әләйһи вәссаламға Җәбраил әләйһиссалам периштә арқилиқ чүшәргән биринчи айәтниң өзи «оқи» дәп, оқушқа дәвәт қилиду. Қуръандики «Әләқ» сүрисиниң алдинқи 5 айитидә Аләмләрниң Рәббиси Алла субһанаһу уа таала мундақ дәйду: ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّكَ ٱلَّذِی خَلَقَ، خَلَقَ ٱلۡإِنسَـٰنَ مِنۡ عَلَقٍ ،ٱقۡرَأۡ وَرَبُّكَ  ٱلۡأَكۡرَمُ،ٱلَّذِی عَلَّمَ بِٱلۡقَلَمِ،عَلَّمَ ٱلۡإِنسَـٰنَ مَا لَمۡ یَعۡلَمۡ
Мәнаси: «Яратқан пәрвәрдигариңниң исми билән оқуғин. У инсанни ләхтә қандин яратти. Оқуғин, пәрвәрдигариң әң кәрәмликтур. У қәләм билән хәт йезишни үгәтти. Инсанға билмигән нәрсиләрни билдүрди».
Әнди, һөрмәтлик қериндашлар, мошу айәткә көңүл қоюп қарисақ:
Бу – пәйғәмбәр Салаллаһу әләйһи вәссаламға беғишланған әң биринчи илаһи вәһи. Вәһидә оқуш һәм йезиш вә билим елишқа чақириш бар. Демәк, билим издәш динимиз Исламниң тәливи, билим тәләп қилиш һәрбир мусулман әр вә аялға пәриз.
Мубарак һәдис шәриптә Расулулла в.ә.с. мундақ дәйду:
«طلب العلم فريضة على كل مسلم ومسلمة» «Билим издәш һәрбир мусулман әр вә һәрбир мусулман аялға пәриздур». 
Әнди бүгүнки күндә, айрим билими йоқ инсанлар «бизгә пәқәт диний билим керәк, бизгә бу дуниявий билимниң кериги йоқ» дәп ейтиши мүмкин.
Бу пикир әсла дурус әмәс һәм динимиз Исламни чүшәнмигәнликниң бәлгүси. Һәқ динимиз Ислам икки дунияниң билимини бир елип жүрүшни әмир қилиду. Мәсилән, һәммә адәм имам болуп кәтсә, ким ашпәз болиду? Ким деханчилиқ билән, ким тикинчилик билән шуғуллиниду? Ким дохтур болиду? Бизниң мәхситимиз имам болуш әмәс, бәлки бизниң пәризимиз иманлиқ болуш. Инсан иманлиқ, ишиға адил болса, тапқан дуниясини адил йол билән тапса, өзигә тапшурулған аманәткә хиянәт қилмиса, әлвәттә, нур үстигә нур болиду.
Қуръан Кәримдә Алла таала мундақ дәйду: «Кимки наһәқ адәм өлтүрмигән яки йәр йүзидә бузғунчилиқ қилмиған бир адәмни өлтүрсә, у пүтүн инсанларни өлтүргәндәк болиду, кимки бир адәмни тирилдүрсә (йәни қутқузса яки һаят келишиға сәвәпчи болса), у пүтүн инсанларни тирилдүргәндәк болиду». Шуңлашқа бүгүнки күндә Аллаға шүкри, медицина тәрәққий қилған заманда, қандақла бир мусулман қериндишимиз медицина саһасида яхши билим елип, Алланиң ярдими һәм өзиниң билими билән, дава издәп кәлгән адәмгә вақтида ярдәм көрситип, өлүм ағизидин аман-есән елип қалса, айәттә Алла таала ейтқандәк, «Кимки бир адәмни тирилдүрсә (йәни қутқузса яки һаят келишиға сәвәпчи болса), у пүтүн инсанларни тирилдүргәндәк болиду». Ойлап көрүң, қандақ чоң совап һәм у киши икки дуниясида бу яхшилиқниң йемишини көриду. 
Әнди йәнә бир топ кишиләр барки, улар «бизгә пәқәт дуниявий билим керәк, диний билим, шәриәтни билишниң һаҗити йоқ» дейишиду. Бу пикирму дурус әмәс, чоң хата.
Өткәндә бир акимиз билән бир жиғинда биллә олтирип қалдуқ. Шу жиғинда билимлик устазлар дин тоғрилиқ сөз қозғап, балиларға динни үгитиш керәклигини ейтти. Мениң йенимда олтарған акимиз «Мән буниңға қошулмаймән, балиға дин керәк әмәс, балиға биринчи билим керәк» деди.
Мән, «Һә-ә, бу акимизниң өзиниң билими йоқ, динни билмәйдиған киши екән», дегән ойға кәлдим. Немишкә десиңиз, динимиз Ислам, Қуръан Кәрим вә сүннәт жуқурида ейтип өткинимдәк, бизни биринчи билимгә чақириду. Динимизда билим издәш пәриз қилинған.
Һәрбир адәм, мәйли әр болсун, мәйли аял киши болсун, өзиниң динини билиши керәк. Мәсилән, тәрәтни, ғусулни қандақ елиш керәк? Күнигә бәш вақ, һәптисидә җүмә, Рамзан ейида таравих, жилда икки һейт намизини қандақ оқуш керәк? Улуқ Рамзан ейида қандақ роза тутуш керәк? Кимгә, қанчә закат бериш керәк вә закат бериш үчүн нисап мөлчәри қанчә болуш керәк? Пәриз, ваҗиб, сүннәт, мустахаб, һалал, һарам, мәкруһ дегәнлиримиз немә? Иманниң нәччә шәрти бар, исламда нәччә пәриз бар? Мана мошуларниң һәммисини билиш керәк. Әнди әйнә шу амалларни дурус орунлаш үчүн, әлвәттә билим керәк.
Түркия Президенти Реджеп Тайип Ердоған мундақ дегән:
«Балилириңларға һалал билән һарам, дуния билән ахирәт тоғрилиқ көзлирини ачмай, қанчә йәрдин билим бәрсәңларму, һәммиси бош, зайә кәтти дәп һесаплаңлар». Инсан бу бәш күнлүк ялған пани дуния билән хошлишип, бақи мәңгү дунияға атланғанда, шәриәт бойичә, мәйитни жуюп (тәрәт, ғусулини елип), кепинләп, имам җиназа намизини оқуп, қәбирстанға апирип, йәр қойниға тапшуруп қайтиду. Шу қәбирстандин ахирқи адәм 40 қәдәм кәткәндин кейин, Мункар-Накир дегән икки периштә қәбиргә чүшиду вә йеңидин йәрлигән мәйит соал-җавапқа тартилиду.
Шу қәбирдә сорилидиған үчла соал: «Рәббиң ким? Пәйғәмбириң ким? Диниң немә?» Мана мошу үч соалға җавап берәлигән адәм, бу дуния вә ахирәтниң мәнасини чүшинип, өмрини бошқа өткүзмигән адәм болиду. Әгәр мошу үч соалға җавап берәлмисә, бу дунияда башқа саһада мәйли сән доктор, мәйли профессор бол, униң һечбир әһмийити болмай қалиду. Шуңлашқа Алла әлчиси җанаби расулулла с.в.с. мундақ дегән: «Силәрниң яхшилириңла дунияни ахирәткә һәм ахирәтни дунияға ташлиғанлириңлар әмәс, бәлким, силәрниң яхшилириңлар икки дунияниң ағамчисини бир көтәргиниңлар».
Шуңлашқа, һөрмәтлик қериндашлар, қандақла билим болмисун, мәйли у диний билим яки дуниявий билим, демәк, һәр иккиси пайдилиқ билим. Бу нур.
Қуръан Кәримдә Алла таала:
هَلۡ یَسۡتَوِی ٱلَّذِینَ یَعۡلَمُونَ وَٱلَّذِینَ لَا یَعۡلَمُونَۗ
«Билидиғанлар билән билмәйдиғанлар тәң боламду?» дәйду.
Әлвәттә, билидиғанлар билән билмәйдиғанлар тәң болалмайду. Бу айәттики билидиғанлар дегинимиз – билим егилири, алимлар, өзиниң ишини яхши билидиған мутәхәссисләр. Әнди билмәйдиғанлар – билимсиз, билими йоқ инсанлар. Бу йәрдә һәқ динимиз Ислам билимниң дәриҗисини көтирип, инсанларни билим елиш үчүн қизиқтуруватиду. Билимлик адәмниң бу дуниядики орниму бөләк һәм бәләнт.
Пәйғәмбиримиз Муһәммәд с.в.с. мубарәк һадис шәриптә мундақ дәйду:
«Һечким, һечқандақ инсан ахирәттә мону 4 соалға җавап бәрмәй, орнидин бир қәдәм болсиму кәтмәйду:
1) Өзиниң өмрини қандақ өткүзгәнлигини.
2) Яшлиқ вақтини қандақ өткүзгәнлигини.
3) Алған билимини қандақ қолланғанлиғини.
4) Дуниясини қандақ йол билән тепип, йәни шу тапқан дуниясини нәгә сәрип қилғанлиғини. 
Билим йоли — җәннәт йоли.
Алла әлчиси с.в.с: «Кимдә-ким билим йолиға чүшсә, Алла таала униңға җәннәткә баридиған йолни йеникләштүрүп бериду» дегән.
Шундақла Расулулла с.в.с: «Кимдә-ким билим издәш йолиға чүшсә, Алла униңға җәннәткә бериш йолини йеникләштүрүп бериду. Растлиғи, билим йолиға чиққан адәмгә периштәләр өзиниң разилиғини билдүрүп, униң қәдәмлиригә қанатлирини яйиду. Растлиғи алим үчүн асмандики вә йәр йүзидики һәммә нәрсә, шундақла судики белиқму Алла субханаһу вә тааладин униң гуналириниң мәғпирәт болушини тиләйду! Алимниң аддий адәмниң ибадитидики артуқчилиғиға кәлсәк, униң артуқчилиғи, асмандики толуқ айдин башқа юлтузлардин артуқчилиғидәк. Растлиғи алимлар пәйғәмбәрләрниң мирасхорлири, әнди пәйғәмбәрләр болса, өзлиридин кейин динар (алтун ахча), дирхам (күмүч ахча) қалдурмиди, улар билимни мирас қилип қалдуруп кәтти».
Алла таала хасийәтлик Қуръан Кәримдә «Таһа» сүрисиниң 114 айитидә, бизгә, инсанларға, қандақ дуа қилишни үгитип мундақ дәйду:
رَّبِّ زِدۡنِی عِلۡمࣰا Рабби зидни илмәә
Мәнаси: «Ей, пәрвардигарим! Илмимни зиядә қилғин!» дегин.
Пәйғәмбиримиз с.в.с: «Алла таалам, сениңдин пайдилиқ илим, өзәңдин қорқидиған жүрәк вә қобул болидиған дуа тиләймән» дәп тилигән.
Хасан Басри: «Алимлар болмиса, адәмләрниң башқа җан егилиридин һечқандақ пәрқи болмас еди. Немишкә дегәндә, адәмләр оқуш, билим, илим арқилиқ адәмлик дәриҗигә йәткән» дәйду. Хәлиқ арисида: «Кийимигә қарап қарши алиду, билимигә қарап узитип қойиду». «Күч — билимдә, билим китапта». «Һүнәр — еқиватқан булақ, Илим — йенип турған чирақ», дегән дана нәқилләр бар.
Улуқ егәм Алла һәммимизгә икки дунияда пайдисини беридиған, пайдилиқ билим несип қилсун, билгән илимимизгә амал қилишни несип қилсун, қилған әмәллиримизни Алла субһанаһу вә таала қобул қилсун.
1-сентябрь — билим күни һәммимизгә мубарәк болсун, әзиз қериндашлар!

Бәхтияр қарим ЖАҚСЫЛЫҚОВ.

Талғир наһийәси.