• Президент Мәктүби: парлақ келәчәк капалити
• 22 Қыркүйек, 2022

Бәхитлик бала – бәхитлик әлниң асаси

Сабирәм ӘНВӘРОВА, 
 «Уйғур авази»

Президентимизниң бу қетимқи Қазақстан хәлқигә йоллиған Мәктүбиниң әң муһим йеңилиқлириниң бири – «Миллий фонд – балиларға» программисиниң башлиниши болди. Йәни Президентимиз Миллий фондниң һәр жилқи инвестициялик кириминиң 50 пайизини балилар 18 яшқа йәткичә қәрәлидин илгири елиш һоқуқисиз уларниң мәхсус һесап-чотиға әвәтишни тәклип қилди. Камаләт йешиға йәткәндә жиғилған ахча турушлуқ өй сетивелишқа яки билим елишқа сәрип қилиниду. 
Бу һәммимизниң ойида жүргән, амма күтүлмигән йеңилиқ болди. Сәвәви, тәрәққий әткән айрим дөләтләрдә балиларға һөкүмәт һесавидин ахча бөлүнидиғанлиғини яхши билимиз. Бу башланма 2024-жилниң 1-январидин тартип күчкә кириду. 
Президентимиз Қасым-Жомарт Тоқаев 2022-жилни «Балилар жили» дәп елан қилип, «Бу йәрдә гәп қуруқ шиарвазлиқ һәм мәйрәмлик чарә-тәдбирләр тоғрилиқ әмәс. Биринчи новәттә, һакимийәт тәрипидин балиларни һимайә қилиш, саламәтликни сақлаш, билим бериш, иҗтимаий җәһәттин қоллап-қувәтләш йөнилишидә ениқ чарә-тәдбирләр қолға елиниши лазим. Яш әвлатниң уйғунлуқта тәрәққий етиши вә бәхитлик балилиқ чеғи – бизниң умуммиллий вәзипимиз» дегән еди. Шуниңға мувапиқ жил бешидин «Балилар жилини» өткүзүш бойичә чарә-тәдбирләрниң реҗиси тәстиқлинип, балиларниң җисманий тәрәққияти, әқлий, мәнивий тәрәққий етишигә тәсир қилидиған шараитларни яритиш арқилиқ уларниң һаят кәчүрүш сүпитини яхшилаш, балиларниң һоқуқлири вә қануний мәнпийәтлирини тәминләш мәхсәт қилинған һалда 7 бөлүм, 50 баптин туридиған мәхсус план тәстиқләнди. Униңдики 7 асасий бөлүм төвәндикичә атилиду: «Білімді бала», «Отбасы — қаупсіз мекен», «Дені сау бала», «Жетімсіз ел», «Жайлы мекен», «Bala Qorqay» «Bala Time KZ». 
Узун сөзниң қисқиси, бүгүнки күндә мәзкүр планға бенаән, җумһурийитимиздики 6 миллион 300 миң бала билән һәртәрәплимә иш елип бериливатиду. Һәрхил чарә-тәдбирләрни ейтмиғанда, балилар үчүн қолға елинған «Оқуға құштар мектеп», «Балалар және театр» «Bala Qjrqau», «Ризашылық – мейірімділік бұлағы», «Әжемнің ертегілері» лайиһилири, «Яшларниң әсәбий әһвалиға диагноз қоюш вә яхшилаш үчүн онлайн-психологиялик ярдәмниң әқлий системисиниң прототипини тәйярлаш», «Билим мәһкимилиридә җисманий буллингниң еһтимал фактлирини автоматлиқ рәвиштә ениқлаш үчүн сүнъий әқил асасида программилиқ қарарлирини тепиш прототипини тәйярлаш» программилири, «Alem Mental» әхбаратлиқ системиси, «Балаға лайық», «Балаға Like» акциялири шулар җүмлисидиндур. 
Һәқиқәтән, «Балилар жилида» балилар үчүн мол мүмкинчиликләр яритилмақта. Башта тәкитлигинимиздәк, буни Дөләт рәһбириниң бу қетимқи «Адаләтлик дөләт. Бирпүтүн милләт. Хатирҗәм җәмийәт» намлиқ новәттики Мәктүбидинму бирдин байқашқа болиду. Мәсилән, 2023-жилниң 1-январидин башлап балини беқип күтүш үчүн һәқ төләш вақти бир йерим яшқа киргичә көпәйтилидиған болди. Демәк, ата-анилар әң муһим гөдәклик яшта балилири билән биллә болиду. 
 «Қазақстанда 2 яштин 6 яшқичә болған балиларниң йеримидин сәл ошуғила мәктәпкичә билимгә тартилған. Мундақ әһвалға йол қоюшқа болмайду. Балилар бағчилири билән тәминләш мәсилисини түп-асасидин һәл қилиш зөрүр» дегән Президентимиз тәрбийичиләрниң иҗтимаий мәртивиси вә иш һәққини ашуруш үчүн әмәлий чариләр көрүлүши лазимлиғини тәкитлиди. Болупму, балиларниң тәлим-тәрбийиси мәсилисигә алаһидә тохтилип, буниңдин кейин балилар бағчилирини әмәс, бәлки тәрбийилигүчиләрни аттестациядин өткүзүш керәклигини қәйт қилди. 
Мәктүптики «Оттура билим утуқлуқ милләтни шәкилләндүрүшниң йәнә бир әһмийәтлик амили болуп һесаплиниду. Һәрбир қазақстанлиқ мәктәп оқуғучиси оқуш вә һәртәрәплимә риваҗлиниш үчүн мунасип шараитқа егә болуши керәк. «Қолайлиқ мәктәп» йеңи миллий лайиһә нәқ шуниңға нишан қилинған. Биз 2025-жилғичә заманивий тәләпләргә җавап беридиған 800 миң оқуғучи орнини вуҗутқа кәлтүримиз. Бу үч сменилиқ мәктәпләр проблемисини толуқ һәл қилиш имканийитини бериду. 
Мундақ чарә шәһәр билән йезилардики билим сүпити оттурисидики пәриқни хелә азайтиду. Умумән, йеңи мәктәпләрни селиш – Һөкүмәт вә һакимларниң асасий вәзипилириниң бири болуши керәк» дегән қурларму бирдин көпчиликниң диққәт-нәзәригә илинди. 
Йошуридиғини йоқки, Қазақстандики мәктәп тапчиллиғи мәсилиси – күн тәртивидики асасий проблемиларниң бири болуп келиватиду. Йеңи Мәктүптә ушбу проблеминиң пәқәт тәкрар ейтилипла қалмай, мәсилини һәл қилиш йоллириниң қараштурулғанлиғидин хәлиқ хурсән. Болупму, коррупционерлар үстидин жүргүзүлгән сотлар нәтиҗисидә дөләт ихтияриға чүшүватқан барлиқ қанунсиз елинған мәбләғниң мәктәпләр қурулушиға сәрип қилинидиғанлиғи хуш қилиду. Мана бу Йеңи, Адаләтлик Қазақстанниң – йеңи башланмиси, йеңичә нәпәси!
 Шуниң билән биллә барлиқ оқуғучиларниң мәктәп кийими билән толуқ тәминлинишигә алаһидә әһмийәт бәргән Президентимиз, айрим иҗтимаий әһвали төвән балиларға дөләт мәктәп кийимини бюджет һесавиға бериши керәклигини ейтти. Мәктәп кийимини сетивелишқа мәхсәтчанлиқ дөләт буйрутмисини ички йеник санаәтни тәрәққий әткүзүшкә қаритиш керәклигиниму җекиди. 
 «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» дегән ибарини асасқа алған Дөләт рәһбири Адаләтлик Қазақстанни қурушта мәктәп муәллимлириниң һәл қилғучи роль ойнайдиғанлиғини, мошу кәсипниң мәртивисини ашуруш үчүн ахирқи жилларда дөлитимиздә нурғунлиған чарә-тәдбирләрниң әмәлгә ашурулғанлиғини тилға алди. Амма мәзкүр йөнилиштә йәнила иҗабий өзгиришләр тәләп қилинидиғанлиғини тәкитләп, алий билимни аммибаплаштуруп, шундақла җәмийәттә шериклик һәм өзара җавапкәрлик идеологиясини күчәйтиш мәхситидә бирқатар тапшурмиларға тохталди. 
Атап ейтар болсақ, педагогикилиқ алий оқуш орунлирини аккредитациядин өткүзүшниң йеңи үлгилирини қобул қилиш вә педагог салаһийити даирисини ишләп чиқиш; аләмшумул пән-техникилиқ тәрәққиятни һесапқа алған һалда, жуқарқи синипларда тәбиий-математикилиқ түркүмдики пәнләрни вә инглиз тилини оқутушни күчәйтиш; қазақ вә рус тилини яхши өзләштүргән балиларни тәрбийиләш; дөләт балини оқутушқа, шу җүмлидин синиптин ташқири билим үчүн беридиған мәбләғ бирпүтүн билим һесап-чотлириға җәмләш; алий оқуш орунлири сүпитиниң ашурулушиға қарап, уларда билим елиш баһасиниму өстүрүш; МБТ нәтиҗилиригә вә башқа нәтиҗиләргә қарап бөлүнидиған билим грантлириниң 30дин 100 пайизғичә дифференцияләш вәзипилири оттуриға қоюлди. Ата-анилар вә оқуғучилар билән шериклик мунасивәтләрни изчил түзүш зөрүр, уларму елинған билим вә егилигән маһарәт үчүн өз җавапкәрлигигә егә болуши лазим. Нәқ мошу мәхсәттә елимиздә шәхсий билим ваучерлирини җарий қилиш планлиниватиду. 
Президентимиз ейтқандәк, бизниң күчимиз _— балиларниң билимидә! Бүгүнки бала – әтики студент. Бүгүнки студент – әтики мутәхәссис. Һә, қабилийәтлик мутәхәссис – дөләт келәчигиниң капалитидур. Демәк, Мәктүптики студентларға қарита қаралған мәсилиләрму балилар мавзусиға кирип кетиду. 
Умумән, алий оқуш орунлири йенидики эндаумент-фондлар экологиялик билим системисини тәрәққий әткүзүшниң асаслиқ һалқиси болуши керәккән. Чүнки дунияниң йетәкчи университетлирида мундақ мәхсәтчанлиқ капитал фондлири пән вә инновацияләрни турақлиқ мәбләғ билән тәминләш асаси болуп һесаплиниду. 
Хуласиләп кәлсәк, Мәктүпниң балиларға берәри мол. Униңда көтирилгән мәсилиләрниң бесим көпчилиги балиларға мунасивәтлик десәк, хаталашмаймиз. Җәмләп ейтқанда, Йеңи Қазақстанни қуруш йолидики өзгиришләрни әмәлгә ашурғучи – бүгүнки яш әвлат. Йәни келәчәк – яшларниң! Демәк, бар яхшилиқму яшлар үчүндур. Бәхитлик бала – бәхитлик әлниң асаси.