• Әхбаратлар еқими
• 08 Ақпан, 2024

Ана билән бала — бебаһа байлиғимиз

Шәмшидин АЮПОВ, 
«Uiğur avazi»

Йошуридиғини йоқ, туғулушидин мәйип, генетикилиқ зәйипликтин дунияға кәлгән балиларни, адәттә, иҗтимаий әһвали, турмуш шараити начар, мәнивий җәһәттин аҗизлашқан, ениғирағи, ата-анилири ичимликкә, нәшихорлуққа, паһишивазлиққа берилип кәткән аилиләрдин издәттуқ. Әнди бүгүнки күндә болса, мундақ әһвалларниң һәммә җәһәттин тәл-төкүз аилиләрниң һаятидиму учраватқанлиғини аңлап, һәтта көрүпму жүримиз. Әгәр медицинилиқ тәкшүрүшләргә көз жүгәртсәк, инсанийәтниң бүгүнки әвладиниң биологиялик иқтидари төвәнләватқандәк. Шунда инсанларниң генетикилиқ җәһәттин аҗизлишиватқанлиғиму? Яқ! Әвлатлар генетикисиға һазирчә ундақ ховуп туғулғини йоқ. Асасий мәсилә экологияниң бузулушида болуватиду. Йәр, су, һаваниң һәддидин ташқири булғинип, ионлуқ, электромагнитлиқ шолиларниң көпийиши вә шуниңға охшаш сәлбий амиллар тоғрисида әйнә шундақ дейишимиз мүмкин.
Ейтиш керәкки, ана билән балини һимайә қилиш саһасидики һоқуқий база Бирләшкән Милләтләр Тәшкилати (БМТ) қурулғичиму шәкиллинишкә башлиған еди. Әнди БМТниң қурулуши билән ушбу мәсилигә хелә әтраплиқ, дуниявий дәриҗидә әһмийәт берилишкә башлиди. 1948-жили қобул қилинған Адәм һоқуқлириниң умумға бирдәк декларациясидә «Ана билән бала алаһидә ғәмхорлуқ билән ярдәм елишқа һоқуқлуқ» дейилгән. Хәлиқара Әмгәк Тәшкилатиниң Баш конференцияси 1952-жили анини қоғдаш тоғрилиқ Конвенцияни, әнди 1959-жили болса, Бала һоқуқлири бойичә мәхсус декларация қобул қилинди. 
Қазақстан үчүн ана билән бала һоқуқини һимайә қилиш һәрқачан әһмийәтлик мәсилиләрниң бири болуп кәлгән. Сәвәви, дөләтниң әң асасий байлиғи — адәм екәнлиги Асасий Қанунимиз — Конституциядә ениқ йезилған. Шуниң билән биллә бу җәһәттин Дөләт рәһбириниң һәр жили хәлиққә йоллайдиған мәктүплиридә ана билән бала мәсилиси нәзәрдин сирт қалған әмәс. Мәсилән, «Қазақстан – 2050» Стратегияси шәкилләнгән дөләтниң йеңи сәясий йөнилиши» Мәктүбидә: «Биз Қазақстан қизлириниң сапалиқ билим елип, яхши ишқа егә болуши вә мустәқил болуши үчүн һәммә шараитни яритишимиз һаҗәт. Улар банк карточкилириға егә болушқа, машина жүргүзүп, хизмәт йолини шәкилләндүрүшигә, заманға мувапиқ болушиға, мода қоғлишиға вә елимиздә һечқачан кийилмигән, урпи-адәтлиримизгә ят кийимләргә оринип-пүркәнмишигә тегиш. Бизниң хәлқимизниң өзигә хас мәдәнийити, урпи-адәт, әнъәнилири, рәсим-йосунлири моҗут. Хәлқимиз қиз балиниң тәрбийисигә алаһидә әһмийәт бериду. Ресидә болған қиз, аял һәрқачан җәмийитимизниң тәңһоқуқлуқ әзаси, әнди ана — униң әң әтивалиқ, қәдирлик шәхси болди. Биз аялға — аниға, ярға, қизға дегән миннәтсиз һөрмәтни әслигә кәлтүрүшимиз керәк», дәп атап көрсәткән. Дөләт рәһбириниң йәнә бир Мәктүбидә «Балилар —җәмийитимизниң әң аҗиз вә һимайисиз бөлиги. Шуңлашқа уларниң һоқуқи һимайә қилиниши тегиш. Бизниң йеримиздә туғулған һәрбир гөдәк —қазақстанлиқ. У гөдәкни дөләт өз һимайисигә елишқа тегиш» дәп тәкитләнгән.
Елимиздә иҗтимаий ярдәмни тәләп қилидиған әң актуал мәсилиләрниң бири – ана билән балини иҗтимаий җәһәттин һимайә қилиш вә саламәтлигини яхшилаш. Шундақла ана билән бала һаяти дуния тәрәққиятиниң әң мурәккәп мәсилисигә айлиниватқиниму һәммигә аян. Мошу мәсилиләрниң алдини алмаслиқниң ақивитидин анилар билән балилар өлүми көпийип, һаят кәчүрүш узақлиғи азийиватиду. Анилар һәрхил хәтәрлик инфекциялик ағриқларға муптила болуп, җәмийәттә житим, мәҗруһ балиларниң көпәйгәнлиги сир әмәс. Умумән алғанда, Қазақстанда 1998-жилдин бери мәҗруһ балиларниң туғулуши көпийиватқанлиғи ениқ. Мәсилигә шу нуқтәий нәзәрдин яндашсақ, бу проблеминиң алдини елишқа зади боламду? Мутәхәссисләрниң пикричә, аяллар һамилдар вақтида бу дәртниң алдини елишқа болидекән. Әгәр мундақ һаләт 12 һәптигичә ениқланса, у чағда еғир ағриққа челиққан аялларни мәхсус тизимға елип, қени тәкшүрүлүп, үч қетим УЗИ аппарати арқилиқ скрининг ясилидекән, йәни тәкшүрүлидекән. Дәрвәқә, «Мүмкинчилиги чәкләнгән балиларға беғишланған иҗтимаий вә медико-педагогикилиқ ярдәм көрситиш» қанунида «Бала һоқуқлири» тоғрилиқ мәхсус баплар қараштурулған. Униңда еғир ағриққа гириптар болған балиларни алдин-ала ениқлаш үчүн тәкшүрүшләр жүргүзүш вә сағлам гөдәкниң дунияға келиши үчүн тегишлик шараит яритиш мәҗбурийити алаһидә көздә тутулған. Рәсмий әхбаратларға нәзәр ағдуридиған болсақ, туғма мәйип балиларға һөкүмәт тәрипидин хелә көп миқдарда мәбләғ аҗритилидекән. Әнди шу бөлүнүватқан хираҗәт тоғра сәрип қилинсила болғини. 
Ана билән бала әһвалини яхшилаш проблемилириниң ичидә бу мәсилиниң дәриҗиси, болупму аялларниң өзлириниң уюштуруши арқилиқ яхши нәтиҗә бериду. Анилар билән балиларға беғишланған көплигән давалаш орунлири ечилип, дәм елиш җайлирида, тәтқиқат мәркәзлирида һәқсиз давалинишқа шараит яритилса, нур үстигә нур болар еди. Шуниң билән биллә ана билән бала саламәтлигини һимайә қилиш – дөлитимизниң, саламәтликни сақлаш органлириниң, җамаәтчиликниң беваситә диққәт-нәзәридә болушқа тегиш. Ениғирағи, ана билән балини иҗтимаий җәһәттин һимайә қилишта уларниң саламәтлигигә алаһидә көңүл бөлүшимиз керәк. Сәвәви, дунияға сағлам әвлат елип келиш үчүн аниниң саламәтлиги мустәһкәм болуши керәк. Аниниң бойидики һәммә дәрт-һәсрәтләр топиниң ана қосиғидики наресидигә берилидиғини ениқ. Шуңлашқа ана өз бойидики ағриқ бәлгүлирини сәзсә, дәрһал дохтурға қарилиши лазим. Бу ана билән бала һаяти үчүн интайин муһим. Раст, бу җәһәттин дөләт, һөкүмәт тәрипидин әмәлгә ашурулуватқан изгү ишлар йетәрлик. Чүнки ана билән бала — дөләт билән хәлиқниң бебаһа байлиғи, келәчиги. 
Хулләс, ана дунияға әкәлгән һәрбир наресидә, билсәк, милләт келәчиги. Демәк, келәчигимиз парлақ һәм сағлам болсун дәймизкән, ана саламәтлигигә, әвлат тәрбийисигә, униң сағлам һаят кәчүрүшигә диққәт бөлгинимиз әвзәлирәк болса керәк. Раст, тәбиәтниғу өзимиз булғап түгәттуқ. Ақивәттә дунияға сағлам әвлат әмәс, налә-зариси толуп-ташқан гөдәкләр келиватиду. Буму, әлвәттә, чоң паҗиә...
Йәр-Ана һечқачан җим-җит ятқан әмәс. Униңму берәр җавави бар. Пәқәт уни биз, бәндиләр, аңлимаймиз. У җавапни биз авал ана қосиғидила мәҗруһ болуп төрилип, дунияға келиватқан миңлиған бегуна һәм беғубар наресидиләрниң ата-анилиридин сорап көрәйличу...