• Әхбаратлар еқими
• 02 Мамыр, 2024

«Бирлик. Бәрпакарлиқ. Тәрәққият»

25-үмүт күни Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Қасым-Жомарт Тоқаевниң рәислиги билән Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ХХХІІІ сессияси өтти. Жиғинға Парламент Сенатиниң ҚХАдин сайланған депутатлар, җумһурийәтлик этномәдәний бирләшмиләр рәһбәрлири билән әзалири, Ассамблея пидаийлири, шундақла видеоалақә арқилиқ Ассамблеяниң регионлардики делегатлири қатнашти. Дөләт рәһбири өз нутқида әң алди билән елимизниң бирнәччә регионидики тәбиий апәт ақивитини йоқитиш үчүн әмәлгә ашурулуватқан кәңдаирилик ишларға тохтилип, су кәлкүни башланғандин бери Қазақстан хәлқи Ассамблеясиму умумий иштин сирт қалмай, паал вә уйғунлуқта ишләватқанлиғини тәкитләп өтти. 

— Һәммимиз гува болуватқинимиздәк, һазир дунияда һәрхил тәбиий апәтләр көпийиватиду. Буниңдин Қазақстанму истисна әмәс. Елимизниң нурғун регионлирида су кәлкүни йүз бәрди. Биз үчүн әң асасий мәхсәт – гражданларниң бехәтәрлигини тәминләш. Һөкүмәт барлиқ һаҗәт чариләрни қобул қиливатиду, мәбләғ бөлүнди, чоң ширкәтләр вә тиҗарәтчиләр ярдәм қолини сунуватиду. 
 Мән илгири ейтқан едим, су кәлкүнидин бузулған өйләрни әслигә кәлтүрүш, зәрдап чәккән турғунларниң адәттики һаят тәризигә қайта келишини тәминләш – нәқ һазир Президент сүпитидә мениң алдимда турған муһим вәзипә. Шуңлашқа мән елимиздә илгири планланған хәлиқара чарә-тәдбирләрни қисқартиш тоғрилиқ ениқ тапшурма бәрдим. 
 Бийил Астана хәлиқара форумини өткүзмәйдиған болдуқ. Әлвәттә, бу – елимиз үчүн һаҗәт, муһим жиғин. Амма уни кейингә қалдурушқа болиду. Новәт күткүзмәйдиған учришишлар билән чарә-тәдбирләрниң орни алаһидә – у мәмликитимиз үчүн керәк.
 Ассамблея сессияси һәр жили Бирлик күни мәйрими һарписида өтиду. Бийилқи жиғин мәмликитимиз үчүн қийин бир пәйткә дуч кәлди. Һәқиқәтәнму, бу сессияни нәқ мошу вақитта өткүзүшни әһмийити зор. Бирлик билән өмлүк – һечқачан кониримайдиған қәдрийәтләр. Униңға мошу күнләрдә көзүмиз йәтти дейишкә болиду. 
 Хәлқимиз чоң синаққа дуч кәлди. Қазақстан территориясиниң йеримини су бесивалди. Елимизниң чайқалмас бирлиги мошу күнләрдә ениқ көрүнди. Қутулдурғучилар, пидаийлар, дөләт хадимлири, һәрбийләр, тәртип сақчилири, җәмийәт активистлири, тиҗарәтчиләр вә яшлар – һәммиси биллә жүрди. Умумий иштин һечким сиртта қалмиди. Вәтәндашлиримиз зәрдап чәккәнләргә аммивий рәвиштә ярдәмләшти. Мән су кәлкүнигә қарши күрәшкә үлүш қошқан һәқиқий вәтәнпәрвәрләргә миннәтдарлиқ изһар қилимән. 
 Қийин пәйттә һәммимиз инақлиғимизни намайиш қилдуқ. Һөкүмәт, дөләт органлири, вакаләтлик мәһкимиләр вә пидаийлар паал ишлиди. Шуниң нәтиҗисидә 119 миңдин ошуқ адәм дәрһал бехәтәр җайларға көчирилди. Шуниң ичидә 45 миңға йеқини – балилар. Әң муһими, биз имканқәдәр адәм һаятини сақлап қелишқа тириштуқ. Есиңларда болса, өз вақтида бир тосминиң бузулуши чоң паҗиәгә елип кәлгән еди. 
 Мән әһвални назарәттә тутуш үчүн бирқатар регионларда болдум, турғунлар билән мәхсус учраштим. Мәркизий вә йәрлик дөләт органлири апәт ақивәтлирини йоқитиш үчүн барлиқ күчләрни сәпәрвәр қиливатиду. Әһвалниң җиддийлишип кәтмәслиги үчүн қутулдурғучилар кечә-күндүз ишләватиду. Миллий гвардия, Һәрбий күчләр, Миллий бехәтәрлик комитети, Дөләт күзәт хизмитиниң шәхсий тәркиви паал қатнишиватиду. 
 Мениң тапшурмам бойичә дөләтлик маддий резервни пайдилинишқа рухсәт берилди. Һазир җумһурийәтлик вә вилайәтлик штаблар ишләватиду. Җәмийәт активистлири вә пидаийлар гуманитарлиқ ярдәм топлашни қолға алди. 
 Хәлқимизниң өмлүги вә жуқури гражданлиқ җавапкәрлиги мошу пәйттә ениқ көрүнди. Бирқатар регионлар инфрақурулумлуқ вә бузулған өйләрни әслигә кәлтүрүшкә киришти. Бу ишқа чоң тиҗарәт вәкиллири қошулди. Җәмийәт активистлириму чоң үлүш қошуватиду. Елимиздики ширкәтләр, шәхсий тиҗарәтчиләр һәрхил ярдәм фондлириға мәбләғ авдурди. Мәбләғ көпийиду, дәп ойлаймән. Тиҗарәтчиләргә миннәтдарлиқ изһар қилимән. Келәчәктиму хәлқимизниң мәнпийити үчүн ишләймиз, дәп үмүт қилимән.
 Топланған мәбләғ аһалилиқ пунктларни әслигә кәлтүрүшкә хәшлиниду. Шундақла апәтниң тәсиридин қийин әһвалға дуч болған гражданларға ярдәм сүпитидә берилиду. Һечким нәзәрдин сирт қалмайду. Мәмликәт чиқимни толуқ төләйду. Кәлкүнниң зәрдаплирини йоқитиш үчүн бюджет чиқимлири ихтисат қилиниду. Әлвәттә, бир пәйттә маңлай тәри билән тапқан дуния-мүлүктин айрилип қелиш оңай әмәс. Мән буни чүшинимән. Зәрдап чәккән гражданларға йәнә бир қетим ейтимән: пүткүл хәлиқ силәр билән биллә. Йеқин-арида һәммиңлар адәттики һаятқа қайтип келисиләр. Униң үчүн мәмликәт һәммини әмәлгә ашуриду. 
 Су кәлкүни башланған күндин башлап Ассамблея уйғунлуқта вә паал ишләшкә башлиди. Зәрдап чәккәнләргә һәртәрәплимә ярдәм бериш үчүн дәрһал Ассамблеяниң җумһурийәтлик вә регионлуқ штаблири тәшкил қилинди. «Жүрәктин-жүрәккә» акцияси ишләватиду, апәт йүз бәргән регионларға 1500 тоннидин ошуқ озуқ-түлүк вә әң һаҗәт нәрсиләр әвәтилди. Униң умумий баһаси 770 миллион тәңгә болди. Су кәлкүнигә қарши күрәшкә этномәдәний бирләшмиләрдин 12 миңға йеқин вәкил қошулди. Улар хәйрихаһлиқ вә гуманитарлиқ ярдәм топлашқа сәпәрвәр қилинди. Шундақла әхбарат тарқитиш бехәтәр йәргә көчиришкә ярдәм бәрди. Мошуниң һәммиси – меһриванлиқниң ениқ көрүнүши.
 Мән Ғәрбий Қазақстан, Шималий Қазақстан, Қостанай вилайәтлиригә барған пәйтимдә хәлиқ Ассамблея әзалириға миннәтдарлиғини изһар қилди. Ассамблея, бәзиләр ейтип жүргәндәк, сүнъий тәшкилат әмәс. Ассамблея – әл бирлигини әмәлиятта намайиш қиливатқан, конституциялик мәртивиси бар, әһмийәтлик җәмийәтлик орган. Ассамблея кәңдаирилик хәйрихаһлиқ ишларни дәрһал уюштуруватиду. Буниң һәммиси көпжиллиқ системилиқ ишниң нәтиҗиси екәнлиги сөзсиз. 
 Ассамблея әзалири «Хәйрихаһлиқ карвини» лайиһиси арқилиқ муһтаҗларни қоллаватиду. Булту баһаси 1,7 миллиард тәңгидин ошуқ ярдәм көрситилди. Бирлиги күчлүк хәлиқниң күч-қувити мана мошундақ ғәмхорлуқта ениқ көрүниду. 
 Ховуп-синақларға қаримай, биз өзимизниң стратегиялик мәхсәтлиримизгә йетишимиз лазим. Аз вақит ичидә әмәлгә ашурулған сәясий ислаһатларни әмәлгә ашурдуқ, әнди ихтисатни вә йеңи җәмийәтлик этикини йүксәлдүрүшни қолға алдуқ. Сәясий өзгиришләр гражданлиқ җәмийәтниң тәрәққиятиға сүръәт бәрди. Вәтәндашлиримиз дөләтлик әһмийити бар қарарларни қобул қилиш җәрияниға қатнишиш имканийитигә егә болди. 
 Һакимийәтниң барлиқ тармақлири инсанниң қануний мәнпийәтлирини, һоқуқлирини вә әркинликлирини һимайә қилишқа вә уни илгирилитишкә асасланған йеңи система бойичә ишләшкә башлиди. Биз адил, инклюзивлиқ, прагматизм қаидилиригә асасланған вә хәлиқниң паравәнлигини ашурушни мәхсәт қилидиған йеңи ихтисат үлгисигә көчүватимиз. Шу арқилиқ һәрбир гражданниң паравән һаят кәчүрүшигә барлиқ шараит яритилип, тәң имканийәтләр беридиған мәмликәт қуримиз. Қазақстанда илгири-кейин мундақ кәңдаирилик ислаһатлар болмиған. Бирақ буниңға ишинип олтиришқа болмайду, ислаһатларни сүпәтлик әмәлгә ашурушни давамлаштурушимиз лазим. 
Елимиз сүръәтлик тәрәққий етиши үчүн онлиған жиллар бойи топланған нурғун мәсилиләрни һәл қилишимиз керәк. Биз күч-ғәйритимизни бириктүрүш арқилиқла келәчәк утуқлиримизниң мустәһкәм һулини селип, сәясәттә, мәдәнийәттә вә иҗтимаий саһада түп-асаслиқ өзгиришләрни әмәлгә ашуралаймиз. Шуңлашқа бүгүнки сессияниң мавзуси «Бирлик. Бәрпакарлиқ. Тәрәққият» дәп аталди. Мошу үч сөз бизниң стратегиялик йөнилишимизниң мәзмунини билдүриду. Бизниң миссия – бәрпакарлиқ, иҗат қилиш, тәрәққий етиш. Бирлик билән өмлүк асасий қәдрийәтлиримиз һәм дөләт сәяситиниң өзгәрмәс йөнилиши болуп қалиду. Мәхсәткә йетиш үчүн биз төвәндики актуал мәсилиләргә алаһидә көңүл бөлүшимиз лазим.
 Биринчи, Ассамблея паалийитини елимизниң йеңи гуманитарлиқ идеологиялик доктриниси билән уйғунлаштуруш һаҗәт. Биз Атыравда өткән Миллий қурултайда асасий идеологиялик концепцияләрни топлап, системиға кәлтүрдуқ. Умумға ортақ қәдрийәтләрни ениқлидуқ. Бу – әң алди билән, Мустәқиллик вә Вәтәнпәрвәрлик. Униңдин кейин – Бирлик вә Өмлүк. Новәттикиси – Адиллиқ вә Жавапкәрлик. Шундақла – Қанун вә Тәртип. Шуниңдин кейин – Әмгәксөйгүчлүк вә Кәспийлик. Андин – Бәрпакарлиқ вә Йеңилиққа интилиш. Бу қәдрийәтләр бизниң сәяситимиз вә ихтисадимиздин башлап, билим вә мәдәнийәткичә барлиқ саһалардики йөнилишлиримиз. Мошуниң һәммиси хәлқимизниң гражданлиқ бирпүтүнлүгини күчәйтиду. Шундақла елимизниң келәчигини қелиплаштуриду. Ассамблея паалийитиниң асаси болуватқан қаидиләр мошу қәдрийәтләр билән уйғун келиду. 
 Мән Миллий қурултайдин кейин униң йәкүни тоғрилиқ җәмийәттики мулаһизиләрни назарәт қилип турдум. Экспертларниң вә елимизниң келәчигигә бепәрва әмәс шәхсләрниң пикирлирини, тәклиплирини вә тиләклирини оқудум. Мениңчә, ой-пикирниң нурғуни Атыравдики қурултай, һәқиқәтәнму, миллитимизниң тәрәққиятиға мунасивәтлик йеңи философия билән идеологияниң башлинишиға айланди, дегән тәхмин билән уйғунлишиду. Қурултайда ейтилған умуммиллий доктрина, йәни, концепция йетәкчи җәмийәтлик институтларниң һәммиси қоллисила ишләшкә башлайдиғанлиғини чүшиниш лазим. У йәрдики асасий қаидиләрни қелиплаштурушта Ассамблея муһим роль атқуриду. 
 Гражданларни иҗтимаий муһитқа маслаштуруш системиси Вәтәнгә болған муһәббәт, вәтәнпәрвәрлик идеаллирини тәшвиқ қилишқа вә хәлқимизниң мәдәнийитини, әнъәнилири билән урпи-адәтлирини һөрмәтләшкә асаслиниши керәк, дәп һесаплаймән. Бу мәсилини назарәтсиз қалдурушқа болмайду. Униң һәммисигә Ассамблеяму, мәркизий вә йәрлик дөләт органлириму дайим диққәт қилиши һаҗәт.
 Балиларниң тәрбийисидә фундаменталь қәдрийәтләргә алаһидә көңүл бөлүш шәрт. Яш әвлатниң дуниятонуши тарихқа бағлиқ рәнҗиш-өкүнүшләрдин, догматизмдин вә мәдәний стреотиплардин жирақ болуши керәк. 
 Биз, Қазақстан хәлқи, өзгиләрниң сәлбий тәсиригә чүшмәйдиған өз идеологиямизгә тайинишимиз керәк. Бизниң идеологиямизниң тириги – дөлитимизниң мустәқиллиги. Әң муһими – тоғра сөзләп, изгү нийәт билдүрүшла әмәс, ениқ ишләп, яхши ишқа күндә күч сәрип қилиш. Оқутуш-тәрбийә җәриянида «Биз һәрхил, бирақ һәммимиз тәң», «Қазақстан хәлқи бирпүтүн» дегән принциплар өз әксини тепиши лазим. Дөләт сәяситиниң мустәһкәм һули вә умуммиллий бирпүтүнлүкни күчәйтидиған асасий амил – бирлик. Толерантлиқ, өтмүшниң әнъәнилиригә вә һәрхил мәдәнийәткә һөрмәт, дөләт тили вә башқиму тилларни билиш – Қазақстан гражданлириға хас хусусийәтләр. 
 Униңдин ташқири, Қазақстан Җумһурийитиниң асман рәңлик паспорти елимизниң умуммиллий бирпүтүнлүгиниң әң аддий һәм чүшинишлик бәлгүси екәнлигини дайим тәкитләймән. Көк паспорти бар һәр бир инсан миллитигә, көзқарашлириға вә етиқатиға қаримай, Қазақстан граждининиң барлиқ һоқуқлириға егә болиду. Қазақстан Җумһурийитиниң һәрқандақ граждини дунияниң қайси җайида яшимисун бизниң мәмликитимизниң һимайисидә болиду. Биз һечқачан өз гражданлиримизни хәтәрдә қалдурмаймиз. 
 Ядиңларда болса, дунияда таҗсиман вируси пәйда болғанда, чегарилар йепилғанда, Қазақстан дәрһал өз гражданлирини дунияниң һәрхил җайлиридин әлгә елип келишни уюштурди. Шундақла 2021-жили Авғанстандики, 2023-жили Газа секторидики әһвал, һәтта Украинида шараит җиддийлашқанда гражданлиримизни тез чиқардуқ. 
 Бизниң көк паспортимизға елимиздики қәдрийәтләр һәммиси җәмләнгән. Уни пүткүл дуния илғар дөләтниң һөҗҗити сүпитидә етирап қилиду. Қазақстан гражданлири онлиған дөләтләргә визасиз баралайду һәм бизниң паалийитимиз түпәйли мошундақ әлләр сани көпийиватиду. Һазир Қазақстан дуния паспортлири индексида 66-орунда туриду. Бу яман көрсәткүч әмәс. Униңдин ташқири, кейинки жилларда Қазақстан гражданлиғидин баш тартиватқанлар сани азайди. Әксичә, Қазақстан гражданлиғини алғуси келиду. 
 Ассамблея яшларниң идеологиялик тәрбийисигә алаһидә көңүл бөлиду. Бу келәчәкни тәхмин қилишқа болмайдиған, һазирқидәк өзгирип турған заманда муһим мәсилә. Ассамблея милләтләрара коммуникация мәркәзлирини тәрәққий әткүзүшкә һәм мошундақ мәркәзләрни ечиш билән шуғуллиниду. Шундақла иҗтимаий әһмийити бар лайиһиләрни қоллап, пидаийларни вә йәрлик бирләшмиләрни рәғбәтләндүриду. 
Мән Миллий қурултайда һазир елимизгә ховуп туғдуруватқан бәш кесәлгә тохталдим. Ассамблея нәшихорлуқ, оюнхумарлиқ (лудомания), турмуштики зорлуқ-зомбилиқ, вандализм вә исрапчилиқ охшаш иҗтимаий кесәлләр билән күрәштә муһим роль атқуриду. Бехәтәр һаят кәчүрүш үчүн мошундақ ховуплуқ һадисиләрдин бирәтола қутулушимиз лазим. Бу, болупму әвлатниң келәчиги үчүн әһмийәтлик. Биз балилар билән өсмүрләрни имканқәдәр һимайә қилип, дурус тәрбийилишимиз керәк. Җәмийәтлик кесәлләрни йилтизи билән йоқитимиз десәк, пүткүл әл болуп күришишимиз лазим. Миллитигә, диниға, иҗтимаий әһвалиға қаримастин униңға барлиғи үлүш қошуши шәрт. 
«Чоң ишлар кичик қәдәмләрдин башлиниду». Шуниңға охшаш кичик қәдәмләр кәңдаирилик өзгиришләргә йол ачиду. Һәрбир адәмниң ой-сәвийәси вә мүҗәз-хулқи яхшиланса, җәмийәт яхшилиниду. Шуңлашқа һәрбиримиз «Адил граждан» концепцияси даирисидә һәрикәт қилишимиз муһим. Йәни, сәлбий көрүнүшләрни ечип қоймай, шундақла уларни йоқитишқа паал қатнишиши әһмийәтлик. 
Иккинчи. Биз дуниявий зиддийәтләр овҗ елип, сода-ихтисадий тоқунушлар, һәтта мәдәний-гуманитарлиқ җаңҗаллар көпийиватқанлиғиға гувачи болуватимиз. Радикал идеологияни тәшвиқ қилиш вә ксенофобия отини йеқиш үчүн хәлиқара турақсизлиқни пайдилинип қалғуси келидиғанларниң һәрикәтлири ениқ көрүнмәктә. Шуниң ақивитидә дунияниң җай-җайлирида һәрхил экстремистик күчләрниң паалийәтчанлиғи ешиватқанлиғи байқалмақта. Террорлуқ ховуплар биринчи планға чиқмақта. Йеқинда Москва әтрапида йүз бәргән теракт һәммимизни ечиндурди. Нурғунлиған гражданлар паҗиәлик вақиәниң қурванлириға һисдашлиқ билдүрүп, Россияниң Қазақстандики әлчиханиси билән консулханиси имарәтлири алдиға гүлчәмбәрләр қойди. Пүткүл дуния мошундақ риайә қилди. Қазақстан хәлиқара һоқуқни вә гуманистлиқ идеалларни мәккәм тутидиған әл сүпитидә дәсләпкиләрдин болуп, БДТқа әза дөләтләрни течлиқ хәлиққә нисбәтән қилинған қатиллиқни әйипләшкә чақирди. 
 Инсанийәт өзара диалог орнитип, күч бириктүрүш арқилиқла хәлиқара мунасивәт саһасидики ишәнчисизликкә тақабил туриду. 
 Дунияда бизни тәшвишләндүрүватқан һәрхил вақиәләр болуватиду. Бирпүтүн милләт сүпитидә нәқ мошу пәйттә бизниң мәхситимизму, нийитимизму бир болуши шәрт. Җәмийәттә миллитигә қарап бөлүнүшкә қаритилған һәрқандақ һәрикәткә, болупму гражданларни тилиға, миллитигә, диниға яки мәдәнийитигә бола иғва қилишқа, камситишқа тамамән йол бәрмәйдиған муһитни қелиплаштурушимиз лазим. 
 Дунияниң нурғун дөләтлири үчүн тил мәсилиси муһим болуп қалмақта. Бу мәсилини тоғра һәл қилиш һәрқандақ әлдики җәмийәтлик-сәясий әһвалниң турақлиқлиғиға тәсир қилидиғанлиғини тарих өзи көрсәтти. Қазақстанму буниңдин истисна әмәс. Биз мошу инчикә мәсилидә ички вә ташқи амилларни нәзәрдә тутуп, стратегиялик мәвқәмизни вә толерантлиқни намайиш қилишимиз шәрт. Бирақ бу бизниң дөләт тилини һәртәрәплимә тәрәққий әтккүзүшкә диққәт бөлидиғанлиғимизни йоққа чиқармайду. Шуниң билән биллә дөләт тилини тәрәққий әткүзүшкә көңүл бөлидиғанлиғимизни көрситиду. 
 Мән қазақ тилиниң вақит өтүп, этносара мунасивәт тилиға айлинидиғанлиғиға ишинимән. Биз пәйдин-пәй шуниңға келиватимиз. Мәмликәт дөләт тилини өз алдиға йетүк үгинип, тәшвиқ қиливатқанларни рәғбәтләндүриду. Бүгүн шундақ инсанларни мукапатлаймиз. Бу пайдилиқ һәм сәясий турғудин әһмийәтлик, дәп һесаплаймән. 
 Һакимийәт әлниң течлиғи билән бехәтәрлигини тәминләш үчүн һаҗәт чариләрни қобул қиливатиду. Кимниң ейтишидин қәтъий нәзәр, мошу йөнилиштики иғваларға җәмийәт қаттиқ рәддийә бериду, һоқуқ қоғдаш органлири шуниңға мувапиқ һәрикәт қилиду. Җәмийәтни бөлүшкә қаритилған һәрқандақ һәрикәткә тақабил туруш һаҗәт. Гражданлиримизниң бизгә алақиси йоқ әхбарат мәйданиға арилишип, өчмәнликни тәшвиқ қилиши елимиздики турақлиқлиққа вә җәмийәтлик разимәнликкә зор хәтәр пәйда қилиду. 
 Һәрқайсимиз гражданларниң һоқуқи тәң вә әркин болушини тәминләйдиған Конституцияниң һәрбир сөзини булҗутмай орунлишимиз лазим. Қанун билән тәртип дайим сақлиниши, қанун үстүнлүгини сөз биләнму, иш биләнму орунлиши муһим. Бизниң вәзипимиз – җәмийәттә өзара һөрмәт билән ишәнчини күчәйтиш. Шундақла диний, регионлуқ яки иҗтимаий-ихтисадий жирақлиқни болғузмас үчүн һәммигә ортақ йеңи қаидиләр билән мәвқәләрни ойлаштуруш. Ассамблеяниң мошу җиддий мәсилигә мунасивәтлик әмәлгә ашуруватқан ишлири алаһидә муһим.
 Үчинчи. Ассамблеяниң институционаллиқ иқтидарини күчәйтиш һаҗәт. Униң дөләт органлири билән, Парламент билән, мәслиһәтләр билән алақисини яхшилаш лазим. 
 Кейинки жиллири Ассамблеяниң паалийити тилға алғидәк өзгәрди. Бу қурулум җәмийәттики муһим институтқа вә этномәдәний бирләшмиләрниң баш штабиға айланди.
 Ассамблея барлиқ дәриҗидики мәһкимиләр билән бир йөнилиштә һәмкарлиқ орнитип, башқиларға үлгә болуши керәк. Йәрлик иҗраий органлар вә мәслиһәтләр билән ишләш үчүн нәтиҗидар услублар тепишқа әһмийәт бәргини тоғра. 
 Һакимлар күндилик ишлар билән шуғуллиниду. Уларниң ишлири наһайити көп, бу – чүшинишлүк әһвал. Бирақ әл бирлигини күчәйтиш –алаһидә вәзипә. Мошуни һечқачан нәзәрдин сирт қалдурмаслиғимиз лазим. Мениң тапшурмам бойичә регион рәһбәрлири икки айда бир қетим Ассамблея вәкиллири билән биллә этносларара әһвалға бағлиқ жиғин өткүзиду. Ассамблеяниң әһмийәтлик чарә-тәдбирләргә вилайәт вә җумһурийәтлик әһмийити бар шәһәрләр һакимлири беваситә өзлири қатнишиши лазим. Мән буни орунбасариға жүкләп қоюшқа болмайдиғанлиғини әскәрттим. Башқиларниң, болупму Парламентниң вә барлиқ дәриҗидики мәслиһәт депутатлириниң мошундақ ишлигини тоғра. 
 Ассамблея дөләтлик қарарларни қобул қилиш җәрияниға вә ислаһатларни илгирилитишкә паал қатнишиши керәк. Шуңлашқа униң илмий-экспертлиқ иқтидарини тәрәққий әткүзүш лазим. Этноиҗтимаий зиддийәтләр очақлирини ениқлашқа вә шундақ вақиәләрниң алдини елишқа алаһидә әһмийәт бериш керәк. 
Алмута, Җамбул вә Түркстан вилайәтлириниң мутәхәссислири этномедиациягә мунасивәтлик ишни қолға алди. Униң даирисини кәңәйтип, бу тәҗрибини Ассамблеяниң барлиқ бирләшмилиригә тарқитиш керәк. 
 Ассамблеяни иҗтимаий бирпүтүнлүк вә вәтәнпәрвәрликни тәшвиқ қилидиған институт сүпитидә күчәйтиш керәк. Әң алди билән Ақсақаллар кеңиши вә Анилар кеңиши охшаш нәтиҗидар қурулумларни тәрәққий әткүзүш һаҗәт. Министрликләр билән һакимийәтләр уларниң паалийитини қоллиши шәрт. Мәхсус грантлар бөлүп, дөләтниң иҗтимаий буйрутмилирини бериш керәк. 
 Яшлар Ассамблеяниң паалийитигә йеңи сүръәт бериши лазим. Шуңлашқа Ассамблея қурулумлири вә этномәдәний бирләшмиләр рәһбәрлириниң бир орунбасари қилип яшларни тайинлашни тәклип қилимән. Шундақла мәркизий вә йәрлик иҗраий органлар Ассамблеяниң яшларға, болупму пидаийларға мунасивәтлик лайиһилирини һәртәрәплимә қоллиши керәк. 
 Достлуқ өйлири Ассамблеяниң тәшәббуслирини әмәлгә ашуридиған мәйданға айланди. Улар иҗтимаий әһмийити бар йүзлигән лайиһиләрни әмәлгә ашурди. 
 Шундиму Достлуқ өйлириниң паалийитини йүксәлдүрүп, күчәйтиш йоллирини издәштүргән тоғра. Улар җәмийәтлик учришишлар, муһакимиләр өтидиған вә йеңи тәшәббуслар билән идеялар пәйда болидиған комьюнити-мәркәзләргә айлиниши лазим. 
Келәр жили биз ҚХАниң 30 жиллиғини нишанлаймиз. Бу – сәясий турғудин муһим чарә. Бу қурулум өзини этносларара разимәнлик билән умуммиллий бирликни күчәйтиш йолида конструктив сәясәт жүргүзәләйдиған нәтиҗидар васитә сүпитидә намайиш қилди. 
 Ассамблея әҗайип гражданлиқ институт сүпитидә өзара һөрмәт билән ишәнчиниң җәмийәттә орнишиға зор үлүш қошуватиду. Биз бу пурсәтни Ассамблея паалийитини хәлиққә чүшәндүрүп, тәшвиқ қилишқа вә гражданларни әл бирлигини күчәйтиш йолидики кәңдаирилик ишларға сәпәрвәр болушта нәтиҗидар пайдилинимиз. 
 Һөкүмәт ҚХАниң 30 жиллиғини нишанлашқа беғишланған чариләр планини тәйярлайду. Дөләт органлири, сәясий партияләр, илим-пән вә мәдәнийәт әрбаплири, җәмийәт вәкиллири қатнишидиған чарә-тәдбирниң һәммиси иш бабидики сүпәттә болуши шәрт. Планда «Бирлигимиз – һәрхиллиғимизда» дегән асасий қаидимизни намайиш қилидиған чариләр билән иҗтимаий сүпәттики лайиһиләрниң барлиғи өзара уйғун болуши лазим.

 Мән дөләт сәясити вә җәмийәтлик паалийәтниң этносларара мунасивәт саһасидики вәзипилирини тәкитләп өттүм. Сессия һарписида регионлардиму мәзмунлуқ вә нәтиҗидар бәс-муназириләр болғанлиғини билимән. Һәммиңларға бәргән тәклиплириңлар үчүн миннәтдарлиқ изһар қилимән. Сессия қарарлири нәтиҗидар әмәлгә ашурулса, Қазақстанниң барлиқ гражданлириниң келәчиги ярқин болуши үчүн пүткүл җәмийәтни сәпәрвәрликкә кәлтүрүшкә имканийәт бериду. 
 Елимиз кейинки жилларда наһайити җиддий синақларниң йәнә тарихий басқучини баштин кәчүрүватиду. Бирлик билән өмлүк түпәйли бу қийинчилиқларниң һәммисини йеңимиз. 
 Су кәлкүни болуватқан һазирқи пәйттә хәлқимизниң уюшуп, бирлишиш қабилийити тавланди. Гражданларниң өмлүги билән өзара һисдашлиғи ениқ көрүниду. Дөләт аппарати боһранға қарши күрәштә тәҗрибә топлиди. 
 Аммивий әхбарат васитилири вә өзлирини блогер дәп һесаплайдиған бәзибир гражданлар тәбиий апәткә мунасивәтлик әндишә пәйда қилип, паракәндиликкә йол берип, һакимийәтни орунсиз әйипләш, җәмийәтни умумий ишқа сәпәрвәрликкә кәлтүрүшкә тосалғу болидиғанлиғини, дөләт органлири әһвални назарәттин чиқиривалди, дегән сахта чүшәнчә қелиплаштуридиғанлиғини чүшиниши лазим. Мундақ һәрикәт иҗтимаий чүшкүнлүк пәйда қилиду. Униң ақивитидин хәлқимизниң абройиға нуқсан кәлтүриду. Шуңлашқа һакимийәт мошундақ сәлбий көрүнүшләрниң алдини елиш үчүн дөләт бехәтәрлигигә ховуп туғдуридиған адәмләргә қанун бойичә чарә қоллиниду. 
 Шуниң билән биллә барлиқ дәриҗидики һакимийәт вәкиллири хәлиқ билән, болупму абройлуқ һәм җавапкәрлиги жуқури шәхсләр билән зич мунасивәттә болуши лазим. Хәлиқниң пикрини инавәткә елиш, әң муһими, тез қарар қобул қилиши шәрт. Һазир мәмликәт жиғилип қалған җиддий мәсилиләрни һәл қилишқа мәҗбур болмақта. Һөкүмәт бир тәрәптин көплигән саһаларни рәтләшкә, иккинчи тәрәптин елимизниң турақлиқ тәрәққий етишини күчлүк асас қелиплаштуруши керәк. 
 Апәтләргә қарши нәтиҗидар күрәшниң нәтиҗидар системисини қурушни мәхсәт қилидиған җиддий мәсилә һәл қилиниши лазим. Шуңлашқа тәбиий апәтләр билән күришидиған чариләрни қобул қилиш үчүн дөләт билән илимниң һәмкарлиғини әмәлиятта қайта түзүш һаҗәт. 
 Мениң тапшурмам билән Тараздики Қазақ гидромелиорация-қурулуш институти қайта тәшкил қилиниду. Шундақла Алмутидики Сейсмология институтиниң иқтидари күчийиду. Климат өзгиришлирини тәтқиқ қилип, уни тохтитишқа алаһидә диққәт бөлүниду. Су егилиги саһасини башқуруш системиси, шуниң ичидә «Казводхоз», «Нуринское групповой водопровод» охшаш ширкәтләр түгәл қайта қурулиду. 
 Елимиздики барлиқ дегидәк тосмилар өткән әсирниң 50 — 70-жиллири селинған. Заман тәливигә лайиқ су қоймилири тапчил болғанлиқтин, бийил су кәлкүни еғир болди. Шуңлашқа Қазақстанниң 11 регионида йеңидин 20 тосма селиниду, йәнә 15дә мурәккәп ремонт қилиниду. Шу вақитта 134 аһалилиқ пунктта су бесиш ховупи азийиду. 
 Су ресурслирини башқуруш системисини тәрәққий әткүзүш концепциясигә кәлкүнниң алдини елиш вә униң ақивәтлирини азайтиш чарилири қошулиду. Бу йәрдә хәлиқара тәҗрибә диққәткә елиниду. Пәвқуладдә вәзийәтләр министрлигиниң техникилиқ базисини йеңилаймиз. Уни мәхсус техникисиниң, вертолетлар вә самолетларниң санини көпәйтимиз. Миллий гидрология хизмити қайта қурулиду. 
 Қорчиған муһитниң әһвалиға һәммимиз җавапкәр, буни ядимиздин чиқармаймиз. Җәмийәт экология мәдәнийитини қелиплаштуруп, тәбиәтни пәрвиш қилиш қаидилирини тәшвиқ қилған тоғра. Мениң тәшәббусим билән «Таза Қазақстан» умуммиллий экологиялик акцияси өтүватиду. Мошундақ чариләр су басқан регионлардиму уюштурулиду. Бу бирқетимлиқ иш әмәс. Биз шәһәрләр билән йезиларни аватлаштурушимиз керәк. Һәрбир өй, парк, һойла вә башқиму объектлар һакимларниңму, җамаәтчиликниңму нәзәридин сирт қалмаслиғи һаҗәт. Җәмийәт мүлкигә зиян кәлтүргәнләр қанун алдида жавап бериду. 
 Һакимлар Һөкүмәт билән бирликтә йәрлик дәриҗидики йолларни җөндәшкә киришиши лазим. Бу һакимларниң паалийитини баһалайдиған асасий индикаторлар тизимиға киргүзүлиду. 
 Су кәлкүни апитини йеңидиған күн жирақ әмәс. Су кәткәндин кейин зәрдап чәккән регионлар әслигә кәлтүрүлиду. Әң алди билән гражданларға чиқимлири үчүн һаҗәт һәқ төлиниду. Өйләр селиниду, турушлуқ өйләр берилиду, бузулған инфрақурулум җөндилиду. Бу чоң ишлар наһайити аз вақитта, йәни яз билән күзниң бәш ейида аяқлишиши лазим. Биз буни әмәлгә ашуридиғинимизға ишәнчим камил.
 Су кәлкүнидин миңлиған адәм мал-мүлкидин айрилди, тапавәтсиз қалди. Шуңлашқа мәмликәт гражданларни қоллаш үчүн ениқ чариләрни қобул қиливатиду. Зәрдап чәккәнләргә бирқетимлиқ ярдәм пули берилди. Дөләт бузулған өйләрни җөндәйду, өрүлүп кәткән өйләрниң орниға йеңисини салиду. 
 Алдимиздики кәңдаирилик қурулуш ишлири аһалиға йеңи имканийәтләрни бериду. Гражданлар ихтисадий иқтидари жуқури, экологиялик әһвали яхши аһалилиқ пунктларға өй салалайду яки шу йәрләрдин өй сетивалалайду. Ховуплуқ йәрдә орунлашқан аһалилиқ пунктларни көчириш тоғрилиқ қарар кәлкүндин зәрдап чәккән һәрбир аилиниң пикрини нәзәрдә тутуп, қобул қилиниду. Бу йәрдә мәҗбурлашқа йол берилмәйду. Чиқимни төләш яки мүлүкни әслигә кәлтүрүш тоғрилиқ илтимаслар бериш җәрияни рәқәмләштүрүлди. 
 Һәрбир аһалилиқ пунктқа ярдәм беришни халиған чоң тиҗарәтчи бәкитилиду. Шу вақитта улар өзлири бөлгән мәбләғниң қәйәргә хәшләнгәнлигини көрәләйду. Турушлуқ өйләр билән инфрақурулумни әслигә кәлтүрүш ишлирини шәхсән өзәм назарәткә алимән. 
 Су кәлкүнидин зәрдап чәккән адәмләрниң несийәсини төләш муддәтлири үч айға кейингә қалдурулди. Шундақла пәвқуладдә әһвалға бағлиқ кечиктүрүлгән несийәләргә җәриман селинмайду. Униңдин ташқири, дөләт тәбиий апәттин зәрдап чәккән кичик вә оттура тиҗарәт вәкиллирини, су елип кәткән наһийәләрниң деханлирини қоллайду. Мошу регионлардики тиҗарәтчиләр билән деханлар несийәсигә вә лизинг төләмлиригә мунасивәтлик пайизлиқ өсүм төләш муддити кейингә қалдурулди. Шундақла терим мәвсүмини ойдикидәк вә өз вақтида өткүзүш үчүн деханларға һаҗәт ярдәм көрситилиду. Йәнә бир қетим тәкрарлаймән: мошу қийин пәйттә һечким нәзәрдин сирт қалмайду.
 Келәчәктә биз гражданларниң мүлкини ғәмсизләндүрүш системисини йүксәлдүрүш ишини қолға алимиз. Тәрәққий әткән әлләрдә апәтләрдин кәлгән чиқимларниң бесим бөлүгини ғәмсизләндүрүш ширкәтлири өз бойниға алиду. Әлвәттә, униң үчүн ихтисат вә малийә системисини тәрәққий әткүзүп, җәмийәттә һаҗәт мәдәнийәтни қелиплаштуруш керәк. 
 Хәлиқниң паравәнлигини ашуруш дөләтниң асасий вәзиписи болуп қаливериду. Адаләтлик Қазақстан қуруш қуруқ сөз әмәс, ениқ әмәлгә ашурулуватқан иш. Униң үчүн чариләр қобул қилинип, имканийәтләргә йол ечилмақта. Мәсилән, мениң Миллий қурултайниң үчинчи жиғинида 4 инфрақурулумлуқ тәшәббусим даирисидә 1-баһардин башлап, «Науырыз» намлиқ йеңи ипотекилиқ программа ишқа қошулиду. Уни әмәлгә ашуруш үчүн 8 жилға 1,7 триллион тәңгә бөлүниду. Нәтиҗидә 70 миңға йеқин аилә өй алалайду. 
 Һазирқидәк қийин басқучта әлниң бирлиги билән өмлүгини сақлаш – әң асасий вәзипә. Биз җәмийәткә иғва салидиған һәрбир һәрикәткә қарши күришимиз. 
 Илгири ейтқинимдәк, қазақ дөләтчилигигә қарши нийити сәлбий адәмләр қарап олтармайду. Улар җәмийәткә иғва селиш үчүн иҗтимаий торлар арқилиқ һәрхил һәрикәтләргә бериши еһтимал. Шуңлашқа һәммимиз һәрқандақ әхбаратқа тәңқидий көз билән қарап, пәқәт рәсмий мәлуматларға ишинишимиз лазим. 
 Мошундақ синақта хәлқимиз қәйсәрлигини намайиш қилған, өмлүгини сақлап қалған. Тарих бизни йәнә синаватиду. Бирнәччә һәптә бойи хәлқимизниң бирлиги вә ирадиси йәнә тәбиий апәтни аброй билән йеңиш қабилийити синаққа чүшти. 
 Һәрқандақ боһран биз үчүн синақла әмәс. У һәрқайсимизниң қабилийитини көрситип, мүмкинчиликләр бериду.
 Елимизниң гүллинишигә тосалғу болуватқан нәрсиниң һәммиси әтигәнму, кәчму тарихқа айлинип, кәлмәскә кетиду. Шуңлашқа һазирқи тәбиий апәт чүшкүнлүккә берилип, әндишидә болуш әмәс. Тәрәққиятниң йолида һәрхил тосалғулар болиду. Бирақ униң арқисидин яхшилиқ келиду. 
 «Алапат тасқын» биз үчүн сахта утуқларға алдинип, «бекарға кәткән дәвирдин» айрип турған һадисә. «Яманлиқ ейтмай, яхшилиқ йоқ» дегәндәк, көп өтмәй кәлкүн кетиду, хәлиқ адәттики һаятиға қайта келиду. 
 Биринчидин, кәлкүн пәйтидә әл бирлиги күчәйди. Апәт йүз бәргән җайларға пүткүл Қазақстан хәлқи ярдәмлишишкә интилди. Апәт территориясидики адәмләр барлиқ вәтәндашлиримизниң меһриванлиғини һис қилди. Иккинчидин, әлниң әһвалини яхшилаш үчүн һечким қийинчилиқниң келишини күтүп олтармайдиғанлиғи ениқ. Шундиму мошундақ апәтләр бираз ишларни қолға елишқа түрткә болиду. Кәлкүндин кейин айрим йезилар йеңи йәрләргә орунлишип, йеңидин бой көтириду. Йол селиниду, тамамән йеңи түскә кириду. 
 Умумән, дуниядики чоң боһранларниң сүръәтлик тәрәққиятқа йол ачидиғини бәлгүлүк. Һазирқи апәт ахирида елимизгә иҗабий тәсир қилиду, дәп ойлаймән. Синақта муштумдәк түгүлгән хәлқимиз Өрләш, Йеңилиниш дәвригә қәдәм басиду. Һәммә нәрсә яхши болиду. 
 Һәммимиз – бир әлниң гражданлири. Тарих қошқан тәғдиримиз – бир, ишәнчә билән қәдәм ташлайдиған келәчигимиз – бир. Биз бирпүтүн милләт сүпитидә дайим әҗдатдар аманитигә адил болимиз. Хасийәтлик қара чаңириғимиз – Қазақстанниң ярқин келәчигини биллә бәрпа қилимиз. Бизниң мәхситимиз ениқ, бу – Адаләтлик Қазақстан қуруш. 
 Мән Қазақстан Җумһурийитиниң Мустәқиллигини һимайә қилишни Президент сүпитилә әң асасий вәзипәм дәп һесаплаймән. Мошу хасийәтлик вәзипә Адаләтлик Қазақстан қуруш вә паал һәм конструктив ташқи сәясәт жүргүзүш арқилиқ орунлиниду. 
 Чоң мәхсәткә йетиш үчүн һәрхил тосалғулардин өтимиз, барлиқ қийинчилиқларни йеңимиз. Кәңдаирилик вәзипиләрни орунлаймиз. Биз елимизниң асасий қәдрийәтлиримиздин вә йөнилишлиримиздин кәчмәймиз. Дөләтчилигимизни күчәйтип, Мустәқиллик туғини егиз тутимиз. Мән буниңға ишинимән вә униң үчүн һәммини орунлаймән. Бу – Президентлиқ һәм пәрзәнтлик пәрзим. 
***
 Тәнтәнилик жиғинда җумһурийәтлик Таҗик этномәдәний мәркизиниң рәиси Акборжан Исмаилов, ҚХА рәисиниң орунбасари, Қазақстан корейлири бирләшмисиниң президети Юрий Шин, «Ассамблея жастары» мәһкимисиниң рәиси Тимур Жумурбаев, Қариғанда вилайитидики «Ассамблея жастары» бирләшмисиниң вакаләтханисиниң рәиси Александр Урмашов, Жетису вилайитидики Достлуқ өйиниң мудири Руфина Усанова сөз сөзлиди.
 Шуниң билән биллә Қазақстан Җумһурийитиниң Президентиниң Пәрманиға бенаән хәлиқләр арисидики течлиқни, достлуқни, өмлүкни күчәйтишкә, дөләт тилини тәрәққий әткүзүшкә сиңиргән әмгиги үчүн бирқатар шәхсләргә дөләт мукапатлири тапшурулди.
 Шуларниң ичидә ІІ дәриҗилик «Достық» ордени билән Астана шәһири Қайырбеков намидики 2-мәктәп муәллими Елизавета Шнайдер, «Ел бірлігі» ордени билән «Қазақстан украинлириниң радаси» бирләшмисиниң рәиси Юрий Тимощенко, дөләт вә җәмийәт әрбаби Мурат Әхмәдиев, «Дустлик» Қазақстан өзбәклириниң этномәдәнийәт бирләшмиси рәисиниң орунбасари Хасан Шарипов, «Ерен еңбегі үшін» медали билән Степногорск балилар билән өсмүрләр спорт мәктивиниң оқутқучиси Николай Дураченко, Атырав шәһәрлик 3-мәктәп-гимназиясиниң муәллими Татьяна Любина, «Шапағат» медали билән Өскәмән металлургия комплекси мис заводиниң көйдүргүчиси Сергей Панасюк, Улытав вилайити Қожамқулов намидики қазақ музыкилиқ-драма театриниң аккомпаниатори Аркадий Побединский, Миллий гвардия бөлүмчә командири Кирилл Понамаренко, Ақмола вилайити Арайлы оттура мәктивиниң муәллими Анастасия Ирубаева мукапатланди.