- Гезитхан пикри
- 27 Шілде, 2012
Бепәрва болмайли
Йеқинда йезида яшайдиған туққанларни йоқлап келиветип, автобуста бир топ кишиләрниң арисида йүз бәргән қизғин бәс-муназириниң ихтиярсиз шаһиди болуп қалдим. Автобус Ғулҗа йоли бойидики уйғур йезилириниң биригә йеқинлашқанда бир киши шоферға: «Укам мону йәрдә машинаңни тохтатсаң, кишиләр бир пәс дәм алсун, мән Ғени батурниң қәбрини зиярәт қилип, дуа-тәгбир оқуп, роһини хуш қилай дәймән», деди. Шу чағда йеши әлликләрдин алқиған, зиялий сүпәткә егә бир киши «Бу Ғени батур дегән киши немә иш қилған екән», дәп соал териқисида һелиқи кишигә қариди. У киши териккән һалда «Өз батуриңни билмисәң, мән әйипликму, китап, гезит оқумамсән? Яки асмандин чүштүңму?» дәп униңға қаттиқ рәддийә бәрди...
Мән мошу вақиә йүз бәргәндин кейин хелә вақитларғичә беарам болуп жүрдүм. Өзимизниң наданлиғимиздин өзимизниң кимлигини техичила толуқ билмәймиз вә һәтта билишниму халимаймиз. Ғени батур тоғрилиқ гезитимиз сәһипилиридә нурғун қетим материаллар берилди, мәшһур әдип, Қазақстан хәлиқ язғучиси Зия Сәмәди «Ғени батур» дегән роман язди, башқа язғучиларму өз әсәрлиридә Ғени батур тоғрилиқ мәлуматларни бәрди.
Һәр бир адәм, һәр бир милләт үчүн өзиниң кимлигини билиш толиму әһмийәтликтур. Бир милләтниң өзини тонуши — униң жирақ өтмүшини, шанлиқ вә қанлиқ тарихини тонуш болупла қалмай, шуниң билән биллә һазир егилигән орни, һалити, қиммити үстидә ойлинишниму өз ичигә алса керәк.
Әгәр биз, худди йәһудийлардәк тиришчан, билим елишқа һерисмән роһни өзимиздә йетилдүрәлисәк, башқа илғар, тәрәққий әткән милләтләр қатаридин орун елишимиз мүмкин, әкси һалда тарих әглигиниң рәһимсиз шаллишиға дучар болимиз.
Миллитимизниң мәһкүмлүк, роһсизлиқ, чүшкүнлүк, наданлиқ, қашшақлиқ, дорамчилиқ, тәприқичилиқ, һәсәтхорлуқ, хошамәтчилик охшаш жиркиничлик илләтләрдин қутулидиған вақит аллиқачан кәлди.
Бир дана: «Һәммини баштин башлаш мүмкин, лекин өткән өмүрни қайтидин башлиғили болмайду», дегән екән. Шуңлашқа өткәнгә салават дегәндәк, келәчигимизни һазирдин башлишимиз керәк. Һаят йоли әгир-тоқай, у һеч қачан дағдам болувәрмәйду. Әйнә шу һаят йолида әҗдатларниң утуқлирини үлгә тутуп, хаталиқлиридин савақ елип алға илгириләш биз үчүн һәқиқий муддиа болуши шәрт.
Илим-пән учқандәк тәрәққий етиватқан, адәмниң көплигән әқлий ишлирини компьютер өз зиммисигә алған мошу XXІ әсирдиму надан, қашшақ, оюн-тамашә, бәзмиләргә берилип, әвлатлириниң келәчигини ойлимайдиған милләткә айлинип қелишни аңлиқ кишилиримиз һәргиз халимайду.
Һәммә адәмниң шаир-язғучи, алим яки алий мәлуматлиқ мутәхәссис болуши мүмкин әмәс. Лекин һәр бир қериндишимиз вәтәнпәрвәр, аңлиқ, милләтпәрвәр адәмләрдин болса, нур үстигә нур болған болар еди. Биздә төрт адәм җәм болса, қуруқ гәп, қилип вақит өткүзиду. Шуниң орниға гезит-журнал, китап оқуш адитини шәкилләндүрсәк мәхсәткә мувапиқ болған болар еди. Һә, биләмсиз, китап бизгә һәр қандақ пәйттә әң яхши мәслиһәтчи, һәмра, һаят йолимиздики қараңғу-зулмәтләрни йорутқучи мәшъәл. Китап биздин маддий бәдәл тәләп қилмайду, униң тәләп қилидиғини пәқәт бизниң азғина вақтимиз халас.
Әнди бир китап йезиш үчүн муәллип жил бойи тинмай издиниду, архив вә башқа материалларни көздин кәчүриду. Нурғунлиған хатириләрни қалдуриду. Биз шерин уйқиға кәткәндә әдипләр мүкчийип олтирип сөз канлиридин пасаһәтлик үнчә-марҗан дурданилирини издәп, рәтләп, өз әсәрини вуҗутқа кәлтүрүшкә тиришиду.
Рус язғучиси Максим Горький яшларға мураҗиәт қилип: «...Китап инсанийәт мәнивий күчлирини йәниму өстүрүшниң әң қудрәтлик қуралидур. Яхши китап бир яхши досттур. Униңдин айрилиш билгән адәм үчүн қайғу вә мусибәт елип келиду. Силәр яшлар нурғун ишларни билмәйсиләр, пәқәт китапларла силәргә дунияни, инсанийәтни тонуш имканийитини яритиду. Китап оқуңлар вә уни асраңлар», дегән екән.
Биздә китап оқуйдиғанлардин китап оқумайдиғанлар бесим болғанлиқтин, язғучи әдиплиримиз, тарихчилиримиз «жиңнә билән қудуқ қазғандәк» әҗир қилип, өз мәблиғигә нәшир қилдурған бәзи китапларниң тиражи 200дин 500гичә болмақта. Хәлқимиз үчүн йезилған китапларни өзимиз оқумисақ, биз үчүн башқилар оқумайду.
Мән хелидин бери көрүшмигән бир бурадирим билән йеқинда тәсадипи учришип қалдим. Униң билән аманлишип, хелидин бери көрүнмәй кәткәнлиги тоғрилиқ сорисам, у: «Һазир мениң әң қәдинас достум, сирдишим китап болуп қалди. Кейинки вақитларда оқуған китаплирим ялғузлуғимға һәмра, көңлүмгә тәсәлла болмақта. Хәлқимиз тарихиниң шанлиқ, қәһриманлиқларға толуп-ташқан вә шуниң билән паҗиәлик сәһипилиридин хелә хәвәрдар», деди мәмнунийәт билән.
Һә, кишиләр билим елиш арқилиқла өтмүш-тарихтин хәвәрдар болуп, кәлгүсини тәсәввур қилалайду. Әнди билимсиз надан болса, ятлар тоқуп бәргән сахта тарихни «өзәмниң тарихи» дәп иқрар қилиду. Мундақ адәмләрни роһи өлгән маңқуртлар десә, мубалиғә болмайду. Маңқуртлар ким немә десә, шуниң гепигә кирип, өзиниң кимлигини билмигән һалда қулларчә яшашқа мәһкүмдур.
Бир һәдистә Пәйғәмбиримиз Муһәммәд әләйһиссалам мундақ дегән: «Бәндә қиямәт күни мундақ төрт нәрсә үстидә сорилиду. Йәни вақтини қайси ишларға сәрип қилғини, илмини немигә ишләткини, мал-мүлкини қайси йол билән тапқини вә немиләргә сәрип қилғини, әҗили пүткичә қандақ әмәлләрни қилғанлиғи» (Имам Тирмизи ривайәт қилған).
Демәк, ким болушидин қәтъий нәзәр, әгәр у вақитни пайдисиз, беһөддә ишларға сәрип қиливетидекән, у өз һаятиниң қиммәтлик бир бөлүгини бекарға зайә қиливәткән, бемәна ишлар билән шуғулланған болиду.
Өзиниң кимлигини тонуш еңи болмиған милләттә өзиниң әҗәллик аҗизлиғини паш қилип, мунасип чарә-тәдбир көргидәк парасәтниң болуши натайин. Өзиниң кимлигини билиш җәриянида өзиниң наданлиқ, аҗизлиқлириға хатимә берәлигән милләтла өз һалини тоғра тәһлил қилиш арқилиқ ғайәт зор һаятий күчи вә җәңгиварлиғини намайән қилидиғанлиғи муқәррәрдур.
«Уйғур авазиниң» бийилқи 25-май күни чиққан санида милләтпәрвәр зиялилиримизниң бири Ваққас Мәмәдиновниң «Чақирғанға келәрму тенигән роһ» сәрләвһилик мақалиси елан қилинди. Мән мәзкүр мақалини икки қайтилап оқуп чиқтим вә униңда оттуриға қоюлған пикирләргә толуқ қошулимән. Чүнки өз тәғдиримиз һәққидә қайта ойлинидиған вақит аллиқачан кәлгәнлиги һеч кимгә сир әмәс. Миллитимиз сәрхиллиридин болған аңлиқ зиялилиримиз бу мәсилигә бепәрва болмайду, әлвәттә.
Ядикар САБИТОВ.
526 рет
көрсетілді0
пікір
