• Нуқтәий нәзәр
• 18 Қаңтар, 2024

Утуқлар башланмиси

Йеңи жил һарписида елимизниң Маарип министри Ғани Бейсембаев PISA-2022ниң йәкүнлири билән бөлүшти. Униңда Қазақстанниң бу баһалашқа қатнашқан 81 дөләтниң ичидә алдинқи 50 дөләтниң қатариға киргәнлигини (математикилиқ сават бойичә 46-орун, 2018-жили 54-орунда болған; тәбиий-илмий сават бойичә 49-орунда, 2018-жили 69-орунда болған; оқуш савати бойичә 61-орун, 2018-жили 69-орунда болған) билим бериш саһасидики чоң утуқ ретидә атап өтти. Һәқиқәтәнму бу билим бериш саһаси бойичә зор нәтиҗә. 
 2022-жилқи PISA нәтиҗилири төвәндикичә болған (Қазақстанниң билим бериш бойичә дуниядики орни ениғирақ көрситилиши үчүн математикилиқ сават бойичә барлиқ дөләтләрниң тизими берилди): Сингапур, Макао (Хитай), Тәйвән, Гонконг (Хитай), Корея, Эстония, Швейцария, Канада, Ирландия, Дания, Улуқ Британия, Польша, Австралия, Чехия, Финляндия, Швеция, Йеңи Зеландия, АҚШ, Бельгия, Австрия, Латвия, Германия, Словения, Литва, Франция, Испания, Венгрия, Португалия, Хорватия, Нидерландия, Италия, Норвегия, Исраил, Вьетнам, Мальта, Словакия, Исландия, Түркия, Бруней, Украинаниң бәзи регионлири (27сидин 18), Сербия, Бирләшкән Әрәп Әмирлиги, Грекия, Румыния, Қазақстан, Моңғолистан, Кипр, Болғария, Молдова, Катар, Чили, Уругвай, Малайзия, Черногория, Баку (Әзәрбәйҗан), Мексика, Таиланд, Перу, Грузия, Сәүдийә Әрәпстани, Шималий Македония, Коста-Рика, Колумбия, Бразилия, Аргентина, Ямайка, Албания, Палестина территориялири, Индонезия, Марокко, Өзбәкстан, Иордания, Панама, Косово, Филипин, Гватемала, Сальвадор, Доминикан Җумһурийити, Парагвай, Камбоджа. 
 PISA (Program for International Student Assessment) – оқуғучиларниң билим елиштики утуқлирини баһалашниң хәлиқара программиси. Мәзкүр программа бойичә түрлүк дөләтләрдики 15 яшлиқ оқуғучиларниң функционаллиқ савати баһалиниду. Программини Ихтисадий һәмкарлиқ вә тәрәққият тәшкилати (ИҺТТ) 2000-жилдин башлап әмәлгә ашуруп кәлмәктә. 1948-жили қурулған ИҺТТ тәркивигә базар ихтисади тәрәққий әткән 34 дөләт кириду. Тәшкилатниң асасий мәхсити – әза дөләтләрниң ихтисадий сәяситини вә йеңидин тәрәққий етишкә башлиған дөләтләргә ярдәмлишиш сәяситини уйғунлаштуруш болуп һесаплиниду.
 PISA 15 яштики оқуғучиларниң мәктәптә алған билим вә иқтидарлирини һаятта дуч келидиған һәрхил мәсилиләрни йешиштә, кишилик мунасивәтләрдә қоллиниш қабилийитини, йәни функционаллиқ саватини баһалайду. Функционаллиқ сават – кәң даиридә алған билимни һаятниң һәрхил саһалирида пайдилинишни билиш. Ениғирақ ейтқанда, шәхсниң иҗтимаий, мәдәний, сәясий вә ихтисадий паалийәтләргә җошқун һалда арилишиши, кәспидин вә йешидин қәтъий нәзәр давамлиқ билимини йетилдүрүши. Шәхсниң асасий функционаллиқ иқтидарлири: тәшәббускарлиқ, иҗадий ойлаш, мәсилини йешишниң һәрхил йоллирини тепиш, кәспий йолни таллашни билиш, өмүрбойи оқушқа тәйяр болуш.
Тәкитләш лазимки, «функционаллиқ сават» чүшәнчиси дәсләп 1960-жиллири ЮНЕСКО һөҗҗәтлиридә қоллинилған. 
 РІSА тәтқиқатлири бүгүнки күндә дуниядики оттура билим беришниң үнүмини селиштурма баһалашниң универсал қурали сүпитидә қаралмақта. Тәтқиқат нәтиҗилири билим бериш системисини тәрәққий әткүзүш стратегиясини бәлгүләштә муһим роль ойнайду. РІSА тестлаш арқилиқ оқуғучиларниң үч саһадики функционаллиқ саватини ениқлайду: 
1. Оқуш савати. 2. Математикилиқ сават. 3. Тәбиий-илмий сават. 
Тестлаш үч жилда бир қетим болиду. Һәр қетимда үч саһаниң биригә алаһидә әһмийәт берилиду. 
 Бу йәрдә РІSА бойичә умумий чүшәнчигә егә болуш үчүн Оқуш саватиниң мәзмуниға қисқичә тохтилип өтәйли. У төвәндики қабилийәтләрни өз ичигә алиду:
 1) оқуғучиниң язма мәтинләрни чүшиниши вә қоллиниши;
 2) уларниң мәзмуни һәққидә ойлиниши;
 3) өзиниң мәхситигә йетиш үчүн оқуши;
 4) өзиниң билимини вә мүмкинчиликлирни кәңәйтиш үчүн оқуши;
 5) иҗтимаий һаятқа арилишиш үчүн оқуши.
 Язма мәтингә тил, графикилиқ символлар шәклидә қоллинилған бағлинишлиқ мәтинләр кириду. Улар язма, басма вә электрон түрдә болиду. 
Мундақ мәтиндә сөзләр билән берилгән диаграмма, графика, хәритә, җәдвәл, рәсим вә комикслар болуши мүмкин. Язма мәтингә аудиоязмилар, фильмлар, мультфильмлар, радиоаңлитишлири вә телевизия көрситишлири, сөзлири йоқ рәсимләр кирмәйду. Язма мәтин һәрхил мәзмунда болуши мүмкин: бәдиий, илмий, әхбаратлиқ вә башқилар.
 Мәтин типлири төвәндикичә болиду:
 а) Тәсвирләш мәтини. Нәрсә, һадисә, вақиәләрниң асасий бәлгүлирини көрситидиған, умумий характеристика вә баһа беридиған мәтин типи. У статикилиқ характерға егә. Шуңлашқа мундақ мәтиндә исим, сүпәтләр көпирәк болиду. Асасий соаллири: Бу немә? У қандақ?
 ә) Баянлаш мәтини. Мәлум бир вақитта йүз бәргән вақиәни пәйдин-пәй, мәнтиқилиқ асаста ейтиш. Мундақ мәтинләр, адәттә, динамикилиқ характерға егә. Шуңлашқа уларда пеил көп ишлитилиду. Асасий соаллири: Немә болған? Қачан болған? Қәйәрдә болған? 
 б) Мулаһизә мәтини. Нәрсә, һадисә вә вақиәләрниң маһийитини чүшәндүрүш, ишәндүрүш, тәһлил қилиш вә дәлилләшкә асасланған мәтин. Асасий солаллири: Немишкә? Немә үчүн?
 Мәтин шәкиллири төвәндикичә болиду:
 1. Туташ мәтин. Мундақ мәтинләр абзацларға бириккән җүмлиләрдин тәркип тапиду. Абзацлар болса, өз новитидә, параграфларға, бапларға бирикиду. 
 2. Туташ әмәс мәтин. Мундақ мәтинләрниң қурулуми башқичә болиду. Туташ әмәс мәтингә тизим, җәдвәл, графика, диаграмма, елан, кәштә, каталог, индекслар мисал болалайду. 
 3. Арилаш мәтин. Мундақ мәтиндә туташ вә туташ әмәс мәтинләрниң алаһидиликлири өз әксини тапиду. 
 4. Қурулмилиқ мәтин. Бу хил мәтин шәкли өз алдиға мустәқил түзүлгән мәтинләрни бириктүриду. Мәсилән, бирнәччә туристлиқ компанияләрниң бир йәргә топланған рекламилири. Уларниң мәзмуни йеқин яки бир-биригә қарши болуши мүмкин.
 Оқуш иқтидарлири мәтин билән ишләшниң идракий стратегиялирини вә усуллирини өз ичигә алиду. PISAда оқуғучиларниң оқуш савати мошу иқтидарлар бойичә баһалиниду:
 1. Тепиш вә елиш. У оқуғучиларниң мәтиндики керәк әхбаратқа йол тепиш вә уни елиш иқтидарини нәзәрдә тутиду. 
 2. Бириктүрүш вә изаһлаш (интеграция вә интерпретация). Бириктүрүштә мәтинниң һәрхил җайлиридики өзара мунасивәтлик парчиларни бириктүрүп, бирпүтүн мәзмунни һасил қилиш нәзәрдә тутулса, изаһлашта мәтиндә очуқ ейтилмиған яки йошурун кәлгән, әстәрлик ейтилған пикирни ениқлаш, изаһлаш нәзәрдә тутулиду. 
 3. Ойлиниш вә баһалаш. Буниңда оқуғучи мәтин билән тонушқичә болған билимлири, сезимлири, тәҗрибилири вә идеялиригә асаслиниду. Ойлиништа мәтиндики әхбаратни шулар билән селиштуриду, қариму-қарши қойиду. Баһалашта шуларға асаслинип, мәтиндики пикиргә өзиниң көзқаришини билдүриду. Мәтин мәзмуни бойичә ойлиниш вә уни баһалашта оқурмән мәтиндики әхбаратни мунасивәтлик мәтиндин сирт әхбарат билән бағлаштуриду.
 Оқуғучиларниң функционаллиқ саватини риваҗландуруш тоғра йолға қоюлса, оттура мәктәпни тамамлиған оқуғучи төвәндики салаһийәтләргә егә болуши керәк:
1. Пухралиқ (қазақстанлиқ патриотизм, мәдәний охшашлиқлар асасида өзиниң вәтини үчүн җавапкәрликни сезиниш қабилийити);
2. Башқуруш (проблемини йешиш қабилийити);
3. Әхбаратлиқ (мустәқил билим елиш қабийити яки өмүрбойи билим елишни билиш);
4. Коммуникативлиқ (қазақ, рус, инглиз вә ана тиллирида еғизчә, йезиқчә үнүмлүк мунасивәт ясаш қабилийити);
5. Иҗтимаий (иҗтимаий һәмкарлишиш қабилийити); 
6. Шәхслик (өзини тәшкилләш, өз алдиға мукәммәллишиш, һаятий вә кәспий йолини тоғра, мустәқил таллаш, өзи имканийитини намайиш қилиш, төзүмлүк болуш);
7. Технологиялик (илмий вә санлиқ технологияләрни жуқури дәриҗидә пайдилиниш қабилийити).
 Оқуғучиларниң функционаллиқ саватини ашуруш билим бериштә Блум таксономиясигә асаслиниш билән зич мунасивәтлик. 1956-жили америкилиқ психолог Бенжамин Блум «Билим бериш мәхсәтлириниң таксономияси: Идрак саһаси» намлиқ китавини нәшир қилиду. Униңда Блум ойлашниң алтә дәриҗиси тоғрисида өз пикрини оттуриға қойиду. Бу алтә дәриҗә ойлашниң әң төвәнки дәриҗисидин тартип, әң жуқарқи дәриҗисини өз ичигә алиду. Блумниң пикричә, бу алтә дәриҗә төвәндикичә тәртиптә келиду: билиш, чүшиниш, қоллиниш, анализ (тәһлил), синтез, баһа бериш.
Ойлашниң, идрәкниң әң төвәнки дәриҗиси – билиш, униңдин кейинкиси – чүшиниш вә шуниңға охшаш. Қанчә жуқурилиғансири ойлаш җәрияни шунчә мурәккәплишиду. Билим бериш саһасиға мунасивәтлик ейтқанда, Блум таксаномиясиниң дәриҗилирини оқуғучиларниң материални өзләштүрүшниң дәриҗилири сүпитидә қарашқа болиду. Әнъәнивий Блум таксономияси төвәндики мәзмунларни өз ичигә алиду:
 1. Билиш. 
 а) Мәзмуни: әхбаратни әскә елиш, ядқа елиш, ениқлима вә аталғуларни қайтилашни өз ичигә алидиған ойлаш дәриҗиси. Бу йәрдә чүшиниш тәләп қилинмайду. 
 ә) Асасий сөзлири: атимақ, әскә алмақ, тәсвирлимәк, ейтип бәрмәк, тонумақ, көрсәтмәк, хәвәрлимәк, ениқлимақ, қайтилимақ, бәлгүлимәк, әслигә кәлтүрмәк, көз алдиға кәлтүрмәк, тапмақ, ядлимақ. 
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): «Қутадғу билик» дастаниниң муәллипи ким? Җүмлиниң егиси дегинимиз немә? Қазақ ханлиғи қачан қурулған? Қазақстанниң пайтәхти қайси шәһәр? Җүмлиниң бирхил бөләклири қандақ йезилиду? Шеирни ядқа ейтип бериң. Мавзуниң тирәк сөзлирини атап бериң. 
 2. Чүшиниш.
 а) Мәзмуни: билгән, егилигән әхбаратниң мәнасини чүшинишни, башқиларға чүшәндүрүшни, асасий ойни башқичә ейтип беришни билдүридиған ойлаш дәриҗиси. «Чүшиниш» уқуми төрт түрлүк мәзмунни өз ичигә алиду: чүшәндүрүш (интерпретация) – асасий әхбаратни, идеяләрни вә уларниң арисидики мунасивәтни ениқлаш. «Немишкә? Қандақларчә?» дегән соалларға җавап издәш. Көчириш (трансформация) – әхбаратниң, идеяниң асасий мәнасини сақлиған һалда, башқа системиға, шәкилгә көчириш: формулини сөз билән ейтип бериш, графикни оқуш, сүрәтни чүшәндүрүш, әхбаратни, идеяни өз сөзи билән ейтип бериш.
Мисаллар кәлтүрүш – әхбарат вә идеяләргә мисаллар кәлтүрүш арқилиқ, уларни тоғра чүшәнгәнлигини көрситиш. Ениқлимилар – аталғу яки чүшәнчиниң мәнасини өз сөзи билән ейтип бериш.
 ә) Асасий сөзлири: умумлаштурмақ, өзгәртмәк, чүшәндүрмәк, мисал кәлтүрмәк, алаһидилигини ейтмақ, баянлап бәрмәк, селиштурмақ, пәриқлирини көрсәтмәк, хуласилимәк, өз сөзи билән ейтип бәрмәк, молҗалимақ, таллимақ, йәшмәк, охшашлиғини ейтмақ, графикни оқумақ, тәрҗимә қилмақ. 
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): чүшәндүрүш (интерпретация): қиш билән язниң арисидики пәриқләр қандақ? Қазақстанниң өтмүши билән һазирқи һаятини селиштуруң. Көчириш (трансформация): чүшәнгиниңизни өз сөзүңиз билән ейтип бериң. Үгәнгиниңизни җәдвәлгә селип, қисқичә чүшәндүрүп бериң. Әсәр сюжетини өз сөзүңиз билән ейтип бериң. Мисаллар кәлтүрүш: мавзу (ениқлима) бойичә мисал кәлтүрүң. Ениқлимилар: 3-синип оқуғучисиға чүшинишлик болидиғандәк қилип проблеминиң ениқлимисини бериң. Бу аталғуни өз сөзүңиз билән чүшәндүрүп бериң
 3. Қоллиниш. 
 а) Мәзмуни: билгән, чүшәнгән әхбаратни, идеяни йеңи вәзийәттә, мәлум проблемини йешишта қоллинишни билдүридиған ойлаш дәриҗиси. Қоллиниш җәрияниға алаһидә диққәт бөлүш керәк. Сәвәви, проблемини йешиш җәрияни проблеминиң йешимидин муһим.
 ә) Асасий сөзлири: пайдиланмақ, әмәлиятта қолланмақ, иш тәртивини көрситип бәрмәк, қаидә бойичә орунлимақ, рольларни орунлимақ, тизмақ, қурмақ, алдин-ала ейтмақ, тәйярлимақ, аяқлаштурмақ, һесаплимақ, намайиш қилмақ, аяқлаштурмақ, һесаплимақ, ишләп чиқмақ, тәҗрибә жүргүзмәк, издимәк, тапмақ, планлимақ, уюштурмақ, ишләтмәк, тәйярлимақ. 
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): оқуғучиларда селиштуруш вә метафора тоғрисида чүшәнчә бар (билиш дәриҗиси), улар бу тәсвирий васитиләрниң өзара пәриқлирини билиду (чүшиниш дәриҗиси) әнди оқуғучилар уларни А.Өткүрниң «Из» шеиридин тепиши керәк.
 4. Анализ (тәһлил).
 а) Мәзмуни: билгән, чүшәнгән һәм қоллиналайдиған әхбаратни, идеяни қисимларға бөлүшни, уларниң өзара мунасивитини вә қандақ ишләйдиғанлиғини ениқлашни билдүридиған ойлаш дәриҗиси.
 Тәһлил түрлири: маһийитини егиләш – әхбарат яки идеяниң тәркивий қисимлирини аҗритиш, уларниң арисидики бағлинишни көрситиш, пикирни техиму риваҗландуруш. Әстәрлик мәзмунни ениқлаш – икки чүшәнчә арисидики мунасивәтни көрситиш. Мотивация – сәвәпләрни ениқлаш.
 ә) Асасий сөзлири: тәһлил қилмақ, қисимларға бөлмәк, классификациялимәк, системилаштурмақ, тәнқит қилмақ, муһакимә қилмақ, пәриқлирини аҗратмақ, схемилиқ қилип көрсәтмәк, селиштурмақ, қариму-қарши қоймақ, аҗратмақ, парчилимақ, тәкшүрмәк, диаграмма арқилиқ көрсәтмәк, категорияләргә бөлмәк.
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): Маһийитини егиләш: һекайә қисимлириниң алаһидиликлирини ейтип бериң; теореминиң икки қисмини селиштуруң. Әстәрлик мәзмунни ениқлаш: йезиқ ислаһитиниң маһийити немидә? «Яманниң яхшиси болғичә, яхшиниң ямини бол» дегән мақални қандақ чүшинисиз? Мотивация: алий оқуш орунлирида оқушниң сәвәви немидә? Немишкә бүгүнки күнләрдә экология мәсилиси җиддий муһакимә қилиниватиду?
 5. Синтез. 
 а) Мәзмуни: йеңи мәзмун һасил қилиш үчүн қисимларни пүтүнгә бириктүрүшни билдүридиған ойлаш дәриҗиси.
 Иш нәтиҗисиниң түрлири: иҗадий жанрлар. Планлаш һәм тәҗрибидин өткүзүш. Абстракт уқумға асаслинидиған нәтиҗиләр. 
 ә) Асасий сөзлири: дәлиллимәк, топлимақ, қураштурмақ, умумлаштурмақ, қайта қурмақ, лайиһилимәк, риваҗландурмақ, планлимақ, башқурмақ, яратмақ, уюштурмақ, иҗадий орунлимақ. 
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): иҗадий жанрлар: эссе, инша, шеир, сценарий йезиш. Планлаш һәм тәҗрибидин өткүзүш: әхбарат яки идея бойичә барлиқ мәлуматларни топлаш, бир системиға селип, бир план яки җәдвәл түзүш. Абстракт уқумға асаслинидиған нәтиҗиләр: Илмий гипотеза қуруп, уни тәвсийә қилиш.
 6. Баһа бериш.
 а) Мәзмуни: әхбарат вә идеяләрниң қиммити тоғрисида пикир жүргүзүшни, талаш мәсилиләр бойичә муһакимә жүргүзүп, қарар қобул қилишни билдүридиған ойлаш дәриҗиси. 
 ә) Асасий сөзлири: баһа бәрмәк, әһмийитини бәлгүлимәк, қарар қобул қилмақ, тәнқитлимәк, қазилиқ қилмақ, хуласә чиқармақ, тәвсийә қилмақ, ишәндүрмәк, таллимақ, өлчимәк, қоллимақ яки рәт қилмақ, ақлимақ.
 б) Асасий соаллири, тапшурмилири (мисаллар билән): «Сизниң ойиңизчә бу дурусму яки хатаму, әһмийәтликму яки әһмийәтсизму, қолламсиз яки қарши боламсиз?» дегәнгә охшаш түрлүк пикирләргә, муназириләргә түрткә болидиған соаллар қойилиду.
 Қазақстан дәсләп 2009-жили РІSАға қатнишиду. Бу жили оқуш саватиға алаһидә диққәт бөлүнгән. Бу программа бойичә 9-синип оқуғучилириниң нәтиҗилири төвәндикичә болди: 
 1) Оқуш савати (оттура дәриҗидики мурәккәпликкә егә оқуш мәтинлирини тоғра пайдилиниш, уларниң ярдими арқилиқ һаяттики һәрхил вәзийәтләрдә чиқиш йолини тепишқа тәйяр оқуғучилар) ИҺТТқа әза әлләрдә 28,6% болса, биздә 5% ;
 2) Математикилиқ сават ИҺТТқа әза әлләрдә 16% болса, биздә – 4,2%;
 3) Тәбиий-илмий сават ИҺТТқа әза әлләрдә 20,5% болса, биздә – 3,6%. 
 Бу нәтиҗиләр тәпсилий тәһлил қилинип, билим бериш саһасида оқуғучиларниң функционаллиқ саватини ашуруш бойичә муһим чариләрни көрүш тәшәббус қилинди. Нәтиҗидә 2012-жили ҚҖ һөкүмити тәрипидин «Мәктәп оқуғучилириниң функционаллиқ саватини тәрәққий әткүзүш бойичә 2012 – 2016-жилларға беғишланған Миллий иш-һәрикәт плани» қобул қилинди. Бу Миллий планниң мәхсити – Қазақстан Җумһурийити оқуғучилириниң функционаллиқ саватини тәрәққий әткүзүш үчүн шараит яритиш болуп, вәзипилири төвәндикичә бәлгүләнди: 
 1. Оқуғучилириниң функционаллиқ саватини тәрәққий әткүзүш бойичә йәрлик вә хәлиқара тәҗрибиләрни үгиниш; 
 2. Оқуғучилириниң функционаллиқ саватини тәрәққий әткүзүш бойичә чарә-тәдбирләрни бәлгүләш.
 Дәсләп билим бериш саһасиниң мутәхәссислири чәт әлләрдики мәзкүр саһа бойичә әң илғар тәҗрибиләрни үгиниду. Нәтиҗидә Қазақстандики Назарбаев интеллектуал мәктәплири Англияниң Кембридж университети билән бирликтә Қазақстанниң билим бериш саһасини йеңи йөнилиштә тәрәққий әткүзүш программисини ишләп чиқиду. Муәллимләр 2012-жилдин етиварән дәриҗилик курслардин өтүп, йеңичә билим беришниң нәзәрийәвий вә әмәлий асаслирини үгинишкә башлайду. 2016-жилдин 2020-жилғичә муәллимләр Қазақстан Җумһурийити билим бериш мәзмунини йеңилаш даирисидә пәнләр бойичә педагог хадимларниң билимини ашуриду. Елимиздики билим бериш саһасида башланған түп-асаслиқ өзгиришләргә он жилдин ашқан болса, мәктәпләрниң толуғи билән йеңиланған программиға өткинигә үч жил болди. Биз бурун билим бериш саһасида үлгә тутидиған Россия техи йеқиндила Дөләтлик умумға мәҗбурий бериш стандартини (Федерал дөләтлик билим бериш стандарти) йеңилап, 2022-2023-оқуш жилидин башлап билим бериш системисиға киргүзүшкә башлиди. Россиядики билим бериш саһасидики ислаһатлар билән Қазақстандики ислаһатларниң хелә чоң пәрқи бар. Биз ихтисадий, мәдәний җәһәттин тәрәққий әткән илғар дөләтләрниң узақ жиллиқ тәҗрибисигә асаслинип, системилиқ өзгиришләрни пәйдин-пәй әмәлгә ашуруватимиз.
 Мақалимизниң бешида қәйт қилинған РІSА-22 бойичә зор утуқ – елимиздә мәзкүр саһада елип бериливатқан системилиқ, илғар дунияниң тәҗрибилирини иҗадий өзләштүрүшкә асасланған һәм дөләт тәрипидин чоң мәбләғ билән турақлиқ тәминлиниватқан ислаһатларниң нәтиҗиси. Оқуғучилар билимидә көрүнгән бүгүнки бу нәтиҗиләр әтә дөлитимизниң ихтисадида, мәдәнийитидә вә демокртиялик йөнилиштики дағдам қәдәмлиридә өзиниң ярқин ипадисини тапиду дәп ойлаймиз. 

Руслан АРЗИЕВ, 
 Абай намидики ҚазМПУ доценти,
филология пәнлириниң намзити