• Бизниң сөһбәт
• 07 Қыркүйек, 2017

 Руслан ТОХТАХУНОВ: «Театримизниң келәчиги  яшларниң қолида»

Елимиз Президенти Нурсултан Назарбаев «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида роһий йеңилиниш, йәни аң-сәвийәни йеңилаш үчүн өзимиздә миллий роһниң болуши керәклигини, келәчәк әвлатларниң бойиға урпи-адәтлиримизгә, тилимизға, маарипимизға, сәнъитимизгә, әдәбиятимизға, умумән, миллий қәдрийәтлиримизгә болған муһәббәтни сиңдүрмәй, уларни сақлап қелишқа  күч чиқармай, роһий йеңиланмайдиғанлиғимизни очуқ ейтқан еди. Шуниңдин бери өткән вақит ичидә Дөләт рәһбириниң бу көрсәтмилирини Қазақстандики миллий мәдәнийитимизниң алтун бөшүги — Уйғур театри қайси дәриҗидә әмәлгә ашуруватқанлиғи, умумән, мәзкүр сәнъәт дәргаһиниң бүгүнки нәпәси һәққидә театр мудири Руслан ТОХТАХУНОВ билән сөһбәтләшкән едуқ. Төвәндә оқурмәнләрниң диққитигә әйнә шу сөһбәтни һавалә қиливатимиз.   —    Руслан Абдушүкүр оғли, сөһбитимизни Уйғур театриниң «ЭХРО-2017» хәлиқара ихтисаслаштурулған  көргәзмисигә қатнашқанлиғидин башлашни тоғра көрүватимән. —  Көпмилләтлик Қазақстандики театрлар қатарида «ЭХРО-2017» хәлиқара ихтисаслаштурулған көргәзмисигә қатнишидиғанлиғимиз һәққидә министрлик бизни өткән жили агаһландуруп, дунияйүзлүк әһмийәткә егә бу чарә-тәдбирниң асасий мәхсәт вә вәзипилиригә риайә қилған һалда җиддий тәйярлиқ көрүшимизни жүклигән еди. Шуңлашқа «Мәзкүр көргәзмигә қандақ қоюлум билән қатнашсақ болиду?», «Чәтәллик меһманларни сәнъитимизниң қайси тәрипи билән һәйран қалдуралаймиз?» дегән соаллар үстидә көп ойландуқ. Ахири сәнъитимизниң гүлтаҗиси, хәлқимизниң шатлиғи билән дәрт-һәсрити муҗәссәмләнгән «Он икки муқам» ичидики әң надир муқамлар парчилиридин түзүлгән «Ипәк йоли аһаңлири» намлиқ музыкилиқ спектакльни апиришни тоғра көрдуқ. Иҗадий сәпәргә атлинишниң алдида қоюлумни зиялилар билән җамаәтчилик вәкиллиригә көрситип, уларниң пикирлирини аңлидуқ. Уларниң һәммиси мәзкүр қоюлумни жуқури баһалиди. Көпчиликниң дуасини елип, июль ейиниң бешида 60 адәмдин тәркип тапқан топ Астанаға гастрольға атландуқ. Алдин-ала бәлгүләнгән план бойичә биринчи қетим шундақ көп тәркиптә Астанада узақ муддәтлик гастрольлуқ сәпәрдә болуватқачқа һәм Қазақстандики миллий театрлар арисида пәқәт бизниң театрла 5 күн, июль ейида — 2 күн, август ейида 3 күн оюн қойидиған болғачқа, тамашибин топлаш мәсилисидиму тәшвиш бар еди. Астанадики әң чоң театрларниң бири — «Астана балет» театрида репетиция ишлири жүрүватқанда, биз башқа миллий театрларға келиватқан тамашибинлар санини мониторинг ясапму үлгәрдуқ. Астанада уйғурлар аз болғиниға қаримай, бизниң тәшвишлиримизни йоққа чиқирип, 5 күнниң һәммисидә тамашибин зали толуқ болди. Зални бир күн миллитимиз вәкиллири толтурған болса, қалған күнлири залда чәт әлләрниң дипломатлири, Астана меһманлири, башқа милләт вәкиллири олтирип, муқамлиримизни, әвришим уссуллиримизни зор қанаәтлиниш билән тамашә қилди. Гастрольлуқ сәпиримизниң утуқлуқ уюштурулушида театримизниң баш администратори Абдусаттар Турдибақиевниң әҗри чоң болди. Гастрольлуқ сәпиримиз аяқлишиватқанда, йәни 6-август күни қоюлумға қәдәм тәшрип қилған Қазақстан Җумһурийити Мәдәнийәт вә спорт министри Арыстанбек Мұхамедиұлы орнидин туруп, «Браво!» дәп алқишлап, сәнъәткарлиримизға һөрмәт билдүргәндә, бешимиз көккә йәтти.  Һәқиқәтәнму, театримизниң бәдиий рәһбири, Қазақстан хәлиқ артисти Мурат Әхмәди билән мәзкүр қоюлумниң муәллипи вә режиссери, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Ялқунҗан Шәмиевниң беваситә рәһбәрлигидә тәйярланған бу қоюлумда сазәндилиримиз билән уссулчилиримиз өзлириниң жуқури кәспий маһаритини йәнә бир қетим намайиш қилди. Пурсәттин пайдилинип, гезитханларға жигирмә жилдин ошуқ вақит театрни башқурған, қайта қуруш дәвриниң әң еғир жиллирида театримиз тәрәққиятиға зор һәссә қошқан, сәнъәт саһасидиму, уюштуруш ишлиридиму мол тәҗрибигә егә, сәнъитимиз тарихида асаслиқ орни бар Мурат Әхмәдиевниң театрға бәдиий рәһбәр болуп тайинлинип, иҗадий жүкни өз зиммисигә алғанлиғиға бәк хошал екәнлигимни йәткүзмәкчимән. Биз, яшлар, Мурат Әхмәдиев охшаш санақлиқ адәмләрниң иҗадий тәҗрибисидин пайдилинишимиз керәк. «Бирлишип көтәргән жүк йеник» демәкчи, Мурат Әхмәдиев қайтип кәлгәндин бери мениң «жүкүм» хелила йеникләп қалди. Келәчәктиму планлиған ишлиримизни чоқум биллә елип баримиз. «ЭХРО-2017» хәлиқара ихтисаслаштурулған көргәзмисигә қатнишип, муқамлиримизни башқа милләтләргә тонутқинимиз, сәнъәтниң тилиму, тәрҗимисиму, чегарисиму болмайдиғанлиғини йәнә бир қетим дәлиллиди. Мошу иҗадий сәпәрдин «өзимизниң қазинидила қайнимай», сәнъитимизни башқа милләтләргә тонутуш үчүн гастрольлуқ сәпәрлиримизни Алмута вилайитиниң үч наһийәси билән чәклимәй, Қазақстанниң һәммә вилайәтлиригә беришимиз керәк екән, гастрольлуқ сәпәрләргә концертларнила әмәс, спектакльларниму апарғинимиз тоғра болидекән дегән ой билән қайттим вә Астанадин кәлгәндин кейин баш администраторға мошу мәсилә бойичә уюштуруш ишлирини ойлаштурушни жүклидим. — Бу йеқин келәчәкниң иши болса керәк? — Әлвәттә. Театримизниң алдин-ала бәлгүләнгән иҗадий плани бойичә 2017-жилниң иккинчи йеримида 2 спектакль, пландин сирт 1 спектакль сәһниләштүрүлүшкә тегиш. Театр новәттики дәм елиштин чиқишиғила, режиссер Әзизҗан Искәндәров Дулат Исабековниң «Мұрагерлер» драмисини қазақ тилида сәһниләштүрүшкә киришип кәтти. Қазақ хәлқи билән тилимиз йеқин болғачқа, һәр икки тәркиптә қатар мәшиқлиниватқан актерлиримизму анчә қийниливатқини йоқ. Мәзкүр спектакльниң қазақ тилида сәһниләштүрүлүши достлуқ томуримиз жирақ әсирләргә улашқан қазақ вә уйғур хәлиқлириниң сәнъәттики достлуғиниң йәнә бир ярқин мисали болиду дәп чүшинимән. Бу спектакль гастрольлуқ сәпәрләргә апириш, фестивальларға қатнишиш үчүн қазақчә, өзимизниң тамашибинлири үчүн уйғурчә  сәһниләштүрүлиду. Шундақла асасий қисмини драма трупписи тәшкил қилған        театримизниң җаһан драматургиясигиму мураҗиәт қилиши тәбиий. Сәвәви, пүткүл дуния етирап қилған вә нурғунлиған театрлар репертуарлиридин орун алған классик әсәрләрни сәһниләштүргинимиз актерларниң маһаритиниң өсүшигә, кәспий театримизниң бүгүнки дәриҗисини баһалашқа мүмкинчилик яритидиғанлиғи ениқ. Шуңлашқа режиссер Ялқунҗан Шәмиев У.Шекспирниң «Ромео-Джульетта» трагедиясини сәһниләштүрүш бойичә ишқа киришти. Һазир бу спектакль бойичиму актерлар икки тәркиптә қатар мәшиқләнмәктә. Кейинки жилларда елимиздә коррупциягә қарши күрәшни күчәйтишкә алаһидә көңүл бөлүнүватқанлиғини һәммимиз яхши билимиз. Президентимизниң бу сәяситини әмәлгә ашурушни нәзәрдә тутқан һалда театримиз өзбәк драматурги Улмас Умарбековниң мәзкүр мавзуға беғишланған «Өз ихтияри билән» драмисини сәһниләштүрүшни (пландин сирт) актер Алимҗан Әйсаев қолға алди.  Бүгүнки күндә театримизда жуқурида намлири аталған, зор җавапкәрликни тәләп қилидиған үч спектакль вә хәлиқара фестивальларниң лауреати «Нава» фольклор ансамблиниң йеңи концертлиқ программиси бойичә репетиция иши қизғин кетип бариду. — Йеңи мәвсүмниң ечилишини тақәтсизлик билән күтүватқан сәнъитимиз мухлислириға немә ейтқан болар едиңиз? — Елимиз Президенти Нурсултан Назарбаев «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида аң-сәвийәмиз ишимиздин озуп кетиши керәклигини, һәрбир қазақстанлиқниң өз саһаси бойичә тәрәққият йолиға чүшүп, утуқ қазиниши керәклигини алаһидә тәкитләйду. Шуңлашқа Дөләт рәһбириниң муһим әһмийәткә егә мәзкүр мақалисидики көрсәтмисини орунлаш мәхситидә, йеңи мәвсүмниң тамашибин үчүн қанчилик әһмийәткә егә екәнлигини, новәттики мәвсүмдә сәнъәтсөйәр хәлқимиз билән йәнә учришиш бәхтигә муйәссәр болидиғанлиғимизни чоңқур һис қилип, тинмай ишләватимиз. Мәвсүм давамида тамашибинлиримизниң пикир-тәклиплири асасида түзүлгән абонемент системиси бойичә һәптиниң төрт күни сәһнимиздә қазақ, өзбәк вә җаһан драматургиясигә мәнсүп һәрхил жанрдики әң яхши  қоюлумлар, «Күлкә кечилиги» сәнъәт мухлислириға зор роһий озуқ беғишлайду, дәп ишинимән. Репертуаримиздин шундақла абонементтин сирт «Йеңижиллиқ Гүлхан»,  8-март — Ханим-қизлар мәйримигә беғишланған театрлаштурулған қоюлумлар орун алди. Бу мәвсүмдә тамашибинларни режиссер Муһит Һезимов сәһниләштүргән Әкрәм Әхмәтовниң җаһан әһлини қайил қилған мәшһур алим Маһмут Қәшқәри һәққидики «Маһмут Қәшқәри» тарихий драмисиниң, Дүрнәм Мәшүрованиң бүгүнки күнниң әң актуал мәсилиси — қерилар өйидики анилар тәғдири һәққидики «Тәғдир қисмити» драмисиниң  премьерилири, хәлиқара фестивальларниң лауреати «Нава» фольклор ансамблиниң йеңи программиси, Җумһурийәтлик «Жас Алаш» сатира вә юмор конкурсиниң лауреати Саһибәм Норузованиң «Күлкә — көңүл арами» намлиқ иҗадий кечи күтмәктә. Болупму хәлқимизниң тарихида вә илим дуниясида мәңгү жүтмәс из қалдурған Маһмут Қәшқәри обризини тирилдүргән «Маһмут Қәшқәри» тарихий драмисиниң сәһнимиздә қоюлуши, миллий драматургиямизгә, театримиз репертуариға қошулған зор төһпә екәнлиги талашсиз. Уйғур театри «академиялик» мәртивисигә егә болмиғандиму театр коллективи тиришип ишләп, кәспий сәнъитимизни гүлләндүрүп, һәрбир мәвсүмгә зор тәйярлиқлар билән  келивататти. «Академиялик» мәртивисини алғандин кейин җавапкәрликниң йәниму артқанлиғини сәздуқ. — Сәнъәткарлиримизни сеғинип, тәшналиқ билән күтидиған жирақтики тамашибинлиримизни хошал қилидиған қандақ йеңилиқлар бар? — Һәр жили икки қетим, йәни мәвсүм йепилиши билән һәм йеңи мәвсүм башланғичә, театримизни давамлиқ қоллап-қувәтләп келиватқан Панфилов, Уйғур, Әмгәкчиқазақ наһийәлиридә истиқамәт қилидиған тамашибинлиримизға роһий озуқ бериш нийитидә гастрольлуқ сәпәрләрни уюштурушни әнъәнигә айландурған едуқ. Бирақ бу жили Астана шәһиригә көп бардуқ, язни пайтәхттә өткүздуқ десәкму болиду. Шуңлашқа үч наһийәгә баралмай қалдуқ. Бу бошлуқни толтуруш үчүн пат-йеқинда жирақтики қериндашлиримиз билән үз көрүшүшкә тәйярлиниватимиз. Сентябрь-октябрь айлиридики гастрольлуқ сәпәр давамида үч наһийәдики тамашибинлиримиз Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән артисти Реһангүл Мәхпированиң 70 яшлиқ тәвәллудиға беғишланған, режиссер Ә.Искәндәров сәһниләштүргән  Ә.Оразбековниң  «Бир түп алма» спектаклини, Саһибәм Норузованиң «Күлкә — көңүл арами» намлиқ иҗадий кечини  көрүшкә муйәссәр болалайду. — “Астанаға көп бардуқ” дәп қалдиңиз... — Һәқиқәтәнму, шундақ болди. Бу жилқи Астанаға болған сәпиримиз «Рухсарә» ансамблиниң 27-март күни Астана шәһиридә Қазақстан  Театрлар Ассоциацияси тәрипидин берилидиған «Сахнагер-2017» миллий театрлар мукапитини тәнтәнилик тапшуруш кечигә қатнишишидин башланди. Тәлийимиз бар екән,  мәзкүр кәчтин қуруқ қол қайтмидуқ. Мән «Ең үздік директор» номинацияси бойичә, яш актер Бәхитҗан Авдунов «Үміт» номинацияси бойичә мукапатқа ериштуқ. Бир айдин кейин, йәни 26-апрельда «Рухсарә» ансамбли Астанада өткән Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ХХІV сессияси даирисидә уюштурулған концертлиқ программиға  қатнашти. Пайтәхткә болған сәпиримиз 17 — 26-июнь күнлири «Рухсарә» ансамблиниң Астанада Қазақстан Җумһурийити Мәдәнийәт вә спорт министрлигиниң қоллап-қувәтлиши билән «ЭХРО-2017» хәлиқара  ихтисаслаштурулған  көргәзмисиниң мәдәний программиси бойичә Асанәли Әшимовниң 80 яшлиғиға беғишланған I Хәлиқара «Астана» театр фестивалиға қатнишиши билән давамлашти. Июль ейида «ЭХРО-2017» хәлиқара ихтисаслаштурулған  көргәзмисигә һәм 8 — 12-июль күнлири Астанада өткән ІІІ җумһурийәтлик Миллий театрлар фестивалиға режиссер М.Һезимов сәһниләштүргән татар драматурги И.Зайниевниң «Әмәнниң аччиқ һиди» драмиси билән қатнаштуқ. Мәзкүр фестивальда актриса Гүлбаһар Насирова «Екінші пландағы ең үздік әйел бейнесі» номинациясини йеңивалди. Қисқиси, Астанаға болған дәсләпки узақ муддәтлик сәпиримиз әйнә шундақ утуқлар билән аяқлишип, Алмутиға  жуқури кәйпиятта қайттуқ. —   Руслан Абдушүкүр оғли, театрниң қол йәткүзгән утуқлири, йеңилиқлири аз әмәслигигә қаримай, тамашибинлиримиз арисида «биздә миллий драматургия йоқ», «театр репертуаридин тәрҗимә әсәрләр көп орун алған» дегән пикирләрму моҗут... — Миллий драматургия йоқ дегән натоғра пикиргә қошулалмаймән. Амма миллий драматургияниң гиҗиң тәрәққий етиватқанлиғиниң һәқиқәт екәнлигигә, бу жанрда «иҗадий ачарчилиқниң» барлиғиға көз жумалмаймән. Бу бүгүнла пәйда болуп қалған «ачарчилиқ» әмәс, театрниң һули селинғандин бери, 80 жилдин ошуқ вақит давамида баш қатуруватқан мәсилә. Пикир ейтиш оңай, лекин бүгүнгичә пәқәт драма йезиш билән шуғуллиниватқан бирәр кәспий драматургниң йоқлуғини, миллий драматургиямизни язғучи-шаирлиримиз яритиватқанлиғини әстин чиқармаслиғимиз керәк. Театримиз тәрәққияти язғучи-шаирларниң иҗадийити билән зич мунасивәтлик болғачқа, бу муһим мәсилини улар билән һәмкарлиқта йешиш мәхситидә театримиз йенида Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Әхмәтҗан Һашири йетәклигидики драматурглар секцияси иш елип бериватиду. Бүгүнки репертуаримиздин орун еливатқан бирқатар әсәрләр,  мәйрәмлик һәзил-күлкә кәчлиридә орунлиниватқан миниатюрилар асасән әйнә шу секция әзалириниң иҗадий мәһсулати екәнлигини алаһидә тәкитлигүм келиду. Йеңи мәвсүмдики һәр икки премьера драма секцияси ишиниң күндин-күнгә җанлиниватқанлиғидин далаләт бәрсә керәк. Йеқин келәчәктә мәзкүр секция әзалириниң театр репертуариниң ғоҗунини тарихимизға, бүгүнки күнниң әң актуал мәсилиләргә беғишланған йеңи-йеңи әсәрләр билән толтуридиғанлиғиға ишинимиз. Шундиму бу мәсилидә яшлиримизниң бепәрва болмаслиғини халаттим. Бәлки яшлар арисида бу жанрларға қәләм тәвритиватқанлар барду. Әгәр шундақ яшлар болса, мәрһәмәт, биз биллә ишләшкә һәрдайим тәйяр. Иҗаткарлар биллә ат селишқандила, миллий драматургия риваҗлинип, репертуаримиздики тәрҗимә әсәрләрму азийиду. Яшлар тоғрилиқ гәп қозғилип қалғанда, бүгүнки күндә бизгә уссулчи қиз-жигитләрниң йетишмәйватқанлиғиниму ейтип өткүм келиду. Кәспий билимгә егә, сәнъитимизгә бепәрва әмәс уссулчи қиз-жигитләр театрға ишқа кәлсә, конкурс асасида алаттуқ. Чүнки театримизниң келәчиги — яшларниң қолида. Миллий роһий байлиқлиримизни, униң ичидә сәнъитимизни сақлаш, гүлләндүрүш, келәчәк әвлатларға тәл-төкүз тапшуруш һәммимизниң ортақ вәзиписи болғачқа, театримиз җумһурийәтлик һәм шәһәрлик, наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркәзлири вә башқиму җәмийәтлик тәшкилатлар, жигитбашлири, ханим-қизлар кеңәшлири, Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти кеңиши вә Қазақстан Композиторлар иттипақи, рәссамлар җәмийити, ана тилимиздики әхбарат васитилири, уйғур тилида билим бериватқан мәктәпләр вә тор бетидики иҗадий бирләшмиләр билән йеқин һәмкарлиқта паалийәт елип бериватиду. Уйғур театриниң қолға кәлтүргән утуқлирида шу җанкөйәрлиримизниңму һәссиси бар, әлвәттә. Пурсәттин пайдилинип, сәнъитимиз уларға вә барлиқ тамашибин достлиримизға театр коллективи намидин чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән. —  Сөһбитиңизгә рәхмәт. Патигүл МӘХСӘТОВА,Уйғур театри Әдәбият бөлүминиң башлиғи.