• Бизниң сөһбәт
• 18 Сәуір, 2024

Нуралим ВАРИСОВ: «Һәрбиримизниң һаятида йолиға қаратқан адәм болған»

Қазақстан хизмәт көрсәткән әрбаби, тонулған сәнъәткар, хәлқимизниң булбули аталған Нуралим Варисов бу күнләрдә өзиниң 60 яшлиқ тәвәллудини нишанлаватиду. Шу мунасивәт билән өткәндә униң билән учришип, сөһбәтләшкән едуқ.

— Нуралим ака, сизни тәвәллудиң билән гезитханлиримиз намидин тәбрикләймиз.
— Рәхмәт.
— Һаятниң бир пәллисигә йетип, йәкүнләр чиқарғанда өзиңизни амәтлик инсан дәп һесапламсиз?
— Әлвәттә, өзәмни амәтлик дәп һесаплаймән. Һаятта орнумни таптим, сәнъәттә, мухлислирим алдида һөрмәт қазандим. Мошу дәриҗигә йетиштә мениң устазлардин амитим болди. Сәһнигә мени дәсләп елип чиққан устазим Әкрәм Һәмраев. Кичигимдинла хәлиқ нахшилириға қизиқаттим. Иккинчи синипта оқуватқан пәйтимдә хәлиқ нахшилирини ейтмақчи болуведим, Әкрәм акам «Нуралим, алдирима, сән кичик техи» дәп, шу вақиттики «Салам саңа, мәктивим» охшаш нахшилирини ейтқузған. Кейин Қәһриман Әхтәмов ака көп нәрсиләрни үгәтти. Әнди «Арзу» ансамблида мени чоң сәһнигә елип чиққан Юнус Имиров. Уйғур театриға кәлгәндә болса, маңа Икрим Мәсимов, Үсүпжан Сайитов һәм Азат Бурһанов, Нияз Турсунов ярдәм қилди. Болупму Азат акам наһайити мени қоллиди. Һәрқандақ ишни шуниң билән мәслиһәтлишип қилаттим. Шәхсий һаятимдиму амәтлик. Аялим Руқийәм муәллим, А.Розибақиев намидики мәктәп-гимназиядә ишләйду. Иккимиз һаяттики хошаллиқниму, қийинчилиқларниму биллә көрүп келиватимиз. Оғлум алий оқуш орнини тамамлап, кәспи бойичә әмгәк қиливатиду. 
— Шәхсән өзәм үчүн, немишкиду, Нуралим Варисов дегәндә дәсләп «Йолуңға қарап» дегән нахша ядимға чүшиду. Мошу нахшиниң йезилиш тарихи қандақ һәм униң аммибап болушиниң сири немидә дәп ойлайсиз ?
— Бу яшлиқ пәйтимдә йезилған нахша. Шуңлашқа муһәббәт, сөйгү һиссиятлирида иҗат қилинди. У ениқ бир адәмгә беғишлап йезилди. Уни һәммә билиду. Униң тарқап кетишиму қизиқ болди. Әлвәттә, дәсләпки иҗат қилған нахшилиримниң бири болғачқа, чоң сәһнидә ейтиштин дәсләп әймәндим. Ярмәһәмәт Калашиев билән лентиға нахшилар язмақчи болдуқ. Шу вақитта Валерий  Данахунов дегән йеқин ағинәм «Нуралим, йеңи чиқарған нахшаңни ейтип бәрсәңчу» дәп қалди. Кейин нахшини Ярмәһәмәт «Алитағ» уйғурчә көрситишләр программисиниң «Йеңи жиллиқ гүлханда» орунлиди. Телевизияниң күчи болуши керәк, нахша хәлиқ арисида тез тарқап кәтти. Кейин тарихий Вәтинимиздики нахшичилар ейтти. Мениңчә, һәрбиримизниң һаятида йолиға қаратқан адәм болғини ениқ, нахша әйнә шу иллиқ һис-туйғуларни әскә салиду. Аммибап болушиниң сири мошуниңдимекин дәп ойлаймән.
— Дәсләпки қетим сәһнигә чиққан пәйтиңиз есиңиздиму, қандақ һис-туйғуларда болған едиңиз?
— Мән сәһнигә дәсләп биринчи синипта оқуватқан пәйтимдә чиқтим. Шу вақиттики тәшвишим һелиму ядимда. Қизиқ йери, мәктәптә оқуватқанда сәһнигә чиққанда тенәп кетәттим, нахшиларниң сөзлирини унтуп қалаттим. Шуниңдин қорқуп сәһнигә чиқмаймән, дегән пәйтлиримму болған. Дәсләп Әкрәм, кейин Қәһриман акилирим маңа мәдәт берип турғачқа, сәһнигә үгинишкә башлидим. Һазирму сәһнигә чиқиш алдида әндишә болиду. Амма, муқәддәс сәһнигә чиққанда, тамашибинларни көргәндә уларниң һәммиси арқида қалиду. 
— Сизниң нахшилириңиз тарихий Вәтинимиздиму аммибап. Улар билән алақиңиз қандақ?
— Жуқурида ейтқинимдәк, «Йолуңға қарап» дегән нахшам мән у яққа кирмәй туруп аммибап болуп кәтти. Кейин театр билән биз бирнәччә қетим гастрольларға бардуқ. Биз бу яқта, асасән, Или хәлиқ нахшилири билән чәклинип қалған екәнмиз. Қәшқәр, Хотән, Атуш, Турпанда сәнъәткарларни көргәндә, уларниң нахшилирини аңлиғанда бу яқтики сәнъитимиз деңизниң бир тамчисидәк билинди маңа. Шундақ бай сәнъәткә, мәдәнийәткә егә екәнлигимизгә йәнә бир қетим көз йәткүздүм. Улар билән алақә яхши еди. Мәсилән, Мухтәр Буғра дегән бәстикар «Ахирқи қар» дегән нахшини йезип, мошу нахшини «Нуралим ейтса» дәп Шатлиқ Худайқулов арқилиқ чиқирипту. Мән нахшини студиядә йезип әвәтип бәрмәкчи болған. Кейин Мухтәр Буғра өзиниң иҗадий кечилигигә тәклип қилип, шу йәрдә сәһнидә ейттим. Мән Абдулла Абдуреһим, Сәнәвәр Турсун, Маһмут Сулайман, Дилшат Рәйһан охшаш сәнъәткарлар билән йеқин арилишип келиватимән. Улар икки дөләт арисидики достлуқни тәрәққий тәкүзүшкә көп үлүш қошти. 
— Икки жил илгири Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби атиғини алдиңиз. Сәнъәткар үчүн атақларниң әһмийити қанчилик?
— Растини ейтқанда, шәхсән өзәм мошу кәмчигә атақ, унван дегәнләргә анчә етивар бәрмигән едим. Амма, йешим бир йәргә йәткәндә, уларниң әһмийитини, һаҗәтлигини чүшәндим. Бәзиләр «даңлиқ Высоцкийму һечбир атақ алмиған, мухлислири уни атиғисизму яхши көрәтти» дәйду, амма буниңға қошулмаймән. Һәрқандақ әмгәк мунасип баһалиниши лазим. Мухлисларниң, тамашибинниң алқиши алаһидә, бирақ дөләт тәрипидин әмгигиңниң баһалиниши йәнә башқичә. Сәнъәткарни әйнә шу атақлар, һөрмәтләр илһамландуриду, роһландуриду, иҗадий издинишкә инталандуриду.
— Һазир Уйғур театрида, шәртлик рәвиштә десәк, Варисовлар сулалиси шәкилләнди...
— Соалиңизни чүшәндим. Сәнъәттә сулалә дегән илгириму болған, һазирму бар, буниңдин кейинму болиду. Бу сәнъәт саһасиниң бир алаһидилиги. Бизниң театрму буниңдин истисна әмәс. Уйғур театрида Бақиевлар, Әхмәдиевлар, Шәмиевлар сулалилириниң орни бөләкчә. Һазир театрда Варисовлар аилисиниң вәкиллири нурғун ишләйду. Бәзидә кәсипдашлирим «Нуралим театрға туққанлириңни жиғивалдиң» дәйду, һәзил арилаш. Мошу йәрдә Ялқунҗан ака Шәмиевниң «Варисовлар көп, амма уларниң һәммиси талантлиқ» дегән сөзини алаһидә тәкитләп өтүшни тоғра көрүватимән. Махтанғиним әмәс, бу һәқиқәтәнму шундақ. Җийәнлиримниң нурғуни драма трупписида, уссулдиму бар. Уларниң талантини, сәнъитини тамашибин баһалаватиду. Мән уларға жуқури тәләп қойимән. Хаталири болса, дәрһал үзигә ейтимән, уларму мени тиңшайду. 
— Достлириңиз көпму?
— Достлирим нурғун. Бу җәһәттинму мән амәтлик. Талай қийинчилиқ, хошаллиқларда биллә болған, синақлардин өткән достлирим билән һәқиқәтәнму махтинимән.
— Сәнъәт йолини таллиғиниңизға өкүнгән пәйтлириңиз болдиму?
— Өкүндим дәп ейтсам болмас, амма сәнъәттин кетиш хаһиши болған. Өткән әсирниң 90-жиллири заман кәскин өзгәрди. Илгири йеңи ишқа киргән яш мутәхәссисләргә һөкүмәт пәтир берәтти. Айлиқ маашимизму яман әмәс еди. Мошуларниң һәммиси тохтиди. Ахча пахаллишип кәтти. Мааш аранла йетидиған болуп қалди. Шу пәйттә Қазақ радиосидики уйғурчә аңлитишлар программисиниң редактори Риза Сәмәди радиоға тәклип қилди. Бизгә қариғанда у йәрниң маашиму яхши. Иштин чиқип кәтмәкчиму болдум. Шу вақитта театр мудири Мурат Әхмәдиев икки йәрдә ишләшкә имканийәт бәрди. Театрдиму, радиодиму ишләп, тирикчилигимизни йолға салдуқ.
— Гезитимизға бәргән бир сөһбитиңиздә «Ейтилмай қалған нахшилирим көп» дегән екәнсиз. Нахшиларни ейтип болдуңизму?
— Әгәр мән һәммә нахшиларни ейтип болдум дәп олтарсам, сәнъәткар сүпитидә түгигәнлигим әмәсму. Һәр қетим сәһнигә чиққанда йеңи нахша ейтишқа тиришимән. Нахша таллиғанда мәтингә алаһидә диққәт қилимән. Мәтини яхши болса, һәрқандақ нахша тамашибин жүригидин орун алиду. Илгири Икрим Мәсимов, Азат Бурһанов, Исмайилҗан Исаев, Низамдун Кебиров, Селимахун Зәйналов нахшиларни йезип берәтти. Әпсус, һазир миллий аһаңда нахша язидиғанлар аз. Асасән, эстрада нахшилири. Шуниңға қаримай, мениң ейтидиған нахшилирим һелиму бар дәп ойлаймән.
— Сөһбитиңизгә рәхмәт.

Сөһбәтләшкән 
Йолдаш МОЛОТОВ, 
«Uiğur avazi»

Сәһнә гәвһири
Сәбиниң иңәси, көз мейи нахша,
Аниниң қошиғи әллийи нахша.
Болмиши чигилгән туғулушидин,
Бетәләй уйғурниң тәлийи нахша!

Нахшилар ейтилған үмүтвар бағда,
Садаси аңланған қар ятқан тағда.
Миң өлүп, миң қетим тирилгән уйғур,
Нахшилар бар үчүн қалғанду һағда?!

Нахшида күйлигән дәрдини хәлқим,
Шатлиғи нахшида яңриған әркин.
Қениға нахшини сиңдүргәч Рәббим,
Нахшисиз яшиған уйғур йоқ бәлким?!

Нахшилар күч бәргән қиямәт җәңдә,
Уларни товлиған кийгәнму җәндә.
Дарғиму нахшида маңса әрлирим,
Қорқунуч туғулған явуз дүшмәндә.

Нахшида нәпәсим, күч-қувәт, дәрман,
Нахшам у мәңгүлүк вападар җанан.
Униңда күлкәмму, жиғамму аян,
Нахшида тәғдирим, әң бүйүк арман!

Шу сирлиқ нахшилар сирини алған,
Инсан бар нахшичүн гоя яралған. 
Сехирлиқ аһаңлар сиңгәч дилиға,
Авази қәлбләрни ләрзигә салған.
У нахша ейтқанда, жүрәкләр гүлхан,
Қулаққа айлинип кетиду җаһан.
Бир пәскә унтулуп турмуш сәвдаси,
Тилсимат сәлкини уриду ләрзан.

У нахша товлиса, тәвринәр диллар,
Үмүтлүк мәнзилгә башлайду йоллар.
Йеқимлиқ авази яңриған пәйттә,
Һәттаки хиҗаләт болар булбуллар.

Аңланса қулаққа бетәкрар аваз,
Көңүлни самаға қилдурар пәрваз.
Нахшичи көп биздә, лекин униңдәк,
Ихтидар, талантниң егиси бәк аз.

Сәнъәтниң султани, нахшиниң пири,
Яратқан атиған немәтниң сири.
«Миң яша!», «Өлмигин!» уйғур оғлани,
Нахшичи Нуралим, сәһнә гәвһири!

Дилларни йорутуп, чечип зия-нур,
Арамбәхш авази яңрисун мәғрур.
Сағламлиқ, аманлиқ тиләп униңға,
Көтәрсун дуада қолини уйғур!

Вильям МОЛОТОВ.