• Бизниң сөһбәт
• 25 Желтоқсан, 2017

Ялқунҗан ШӘМИЕВ: «Сәпиримиз пайдилиқ вә утуқлуқ болди»

Шәмшидин Аюпов, “Уйғур авази”/ Мошу жилниң 10 – 13-декабрь күнлири Москва шәһиридики «Президент – Отель» меһманханисида ХІІ МДҺ әллири илмий-иҗадий зиялилириниң форуми болуп өтти. Униңға илим-пән, маарип, мәдәнийәт, әдәбият вә сәнъәт саһасиниң көрнәклик әрбаплири билән мутәхәссислири иштрак қилди. Қазақстандин барған тоққуз иҗадий зиялиниң тәркивидә миллитимиз вәкили – Қ.Ғоҗамияров намидики дөләт академиялик Уйғур музыкилиқ-комедия театриниң режиссери, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби Ялқунҗан Әхмәт оғли Шәмиевму болди. Шу мунасивәт билән биз униңға сәпәр тәсиратлири билән ортақлишишни илтимас қилған едуқ. – Ялқунҗан Әхмәт оғли, мүмкин болса, бу форум һәққидә тәпсилий ейтип бәрсиңиз? – Форумдин алған тәсиратларниң һәммисини ейтип түгәткүсиз. Шуниң үчүн әң муһим дегәнлиригила тохтилип өтәй. Форумға Қазақстандин тоққуз адәм қатнаштуқ. Мени униңға иштрак қилишқа Қазақстан Җумһурийитиниң Мәдәнийәт министрлиги тәклип қилди. Форум иштракчилирини Россия Федерацияси Һөкүмити рәисиниң орунбасари Ольга Голодец күтүвелип, кураторлиқ қилди. Форум тәнтәнилик рәвиштә ечилғандин кейин, уюштурғучилар тәрипидин «МДҺ юлтузлири» дегән нам билән илим-пән, мәдәнийәт саһасида көзгә көрүнгән шәхсләрни мукапатлаш мәрасими өткүзүлди. Лауреат аталған сәккиз адәмниң ичидә Астана-Опера театриниң баш мудири Төлеубек Әлпиев бар. Әнди мәзкүр форумни өткүзүштики асасий мәхсәт – кеңәш дәвридә шәкилләнгән илмий-мәдәний алақилар билән иҗадий һәмкарлиқни әслигә кәлтүрүш вә уни йәниму җанландуруш. Бу йәрдә «форум қатнашчилири кеңәш һакимийитини қайтидин қурушни ойлаштуруветипту» дегән ой пәйда болмаслиғи керәк. Әсла ундақ әмәс. Йошуридиғини йоқ, кейинки вақитларда, мәйли илим-пән яки әдәбият билән маарип, мәдәнийәт вә сәнъәт саһалирида болсун, өзара мунасивәт, иҗадий һәмкарлиқ суслишип, һәммимиз һәртәрәпкә чечилип кәткән едуқ. Илгири иҗадий зиялилар, кәспий мутәхәссисләр өзара қоюқ мунасивәт бағлап кәлгән болсақ, кейинки жигирмә жилниң ичидә бу алақилар тамамән үзүлүп қалған. Растини ейтқанда, мәсилән, Россиядә, Молдовида яки Әзәрбәйҗанда, Таҗикстанда, Түркмәнстанда жуқурида тилға елинған саһаларда қандақ йеңилиқ вә өзгиришләрниң болуватқанлиғидин хәвәрсиз қалдуқ. Он иккинчи қетим өткүзүлүватқан мәзкүр форум давамида мана мошу мәсилиләр әтрапида тәпсилий гәп болди. -– Форум җәрияни қандақ болди? – Форумда униң қатнашчилири бирнәччә секцияләргә бөлүнүп, иш елип барди. Улардиму Беларусьтин, Әрмәнстандин, Таҗикстандин, Әзәрбәйҗандин, Қирғизстандин вә башқиму мәмликәтләрдин кәлгән вәкилләр билән қоюқ мунасивәт бағлап, пикир алмаштурдуқ. Һәрбиримиз илим-пән, маарип, мәдәнийәт, сәнъәт, әдәбият саһалирида қол йәткүзгән утуқлиримиз, алға қойған мәхсәтлиримиз тоғрилиқ тохтилип, мошу саһаларни йәниму йүксәлдүрүш бойичә өз ой-пикирлиримиз билән бөлүштуқ. Ахирида секцияләрдә қаралған мәсилиләр җәмлинип, мураҗиәт қобул қилинди вә у МДҺ әллири Һөкүмәтлиригә әвәтилди. Мураҗиәттә асасән илмий вә мәдәний алақиларни җанландуруш, өзара мунасивәтни һәм иҗадий һәмкарлиқни мустәһкәмләш мәсилилири қаралди. Биз пәқәт өзимизниң қазинидила қайнимастин, көпирәк бир-биримиз билән арилашсақ, утуқлиримиз билән бөлүшсәк, нур үстигә нур әмәсму. Мана мошундақ чоң форумға қатнишип, жирақ вә йеқин чәт әлләрдин кәлгән зиялилар билән пикир алмаштуруп, йеқин мунасивәттә болғинимға хурсәнмән. Әлвәттә, мошундақ имканийәтни яратқан Қазақстан Жумһурийити Мәдәнийәт вә спорт министри Арыстанбек Мухамедиулыға чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән. Қисқиси, сәпиримиз оңушлуқ башлинип, утуқлуқ аяқлашти. Болупму Әзәрбәйҗанниң Россиядики Пәвқуладдә вә Толуқ һоқуқлуқ әлчиси, көрнәклик дөләт вә җәмийәт әрбаби Полат Бюль-Бюль оглы билән болған сөһбәт мениңдә чоңқур тәсират қалдурди. Мән униң билән буниңдин бирнәччә жил илгири Астанада чоң бир сәнъәт мәрасимида тонушқан едим. Бу қетим униң билән көрүшүп, сөһбәтләшкинимдә, у әйнә шу учришишниң һәм шу вақитта Астана сәһнисини җанландурған уйғур ансамблиниң техичә ядида екәнлигини ейтип, бизниң әһвалимизни сориди. Хатирә сүрәткиму чүштуқ. Әлвәттә, бу мени техиму һаяҗанға бөлиди. Форум даирисидә биз «Щелкунчик» балилар вә өсмүрләрниң хәлиқара конкурсиға қатнишиш имканийитигә егә болдуқ. 10 – 13 яшлиқ балиларниң скрипкида, пианинода вә пүвдәп чалидиған әсвапларда маһиранә ойниши һәммимизни қайил қилди. Бу фестивальни өткүзүшниму Россия Федерацияси Һөкүмити өз һөддисигә елип, уни бирнәччә жилдин бери жуқури дәриҗидә уюштуруп келиветипту. 7-8 яшлиқ балиларниң чоң симфониялиқ оркестрда иҗрачилиқ маһаритини намайиш қиливатқанлиғиғиму һәйран қалдуқ. Бу бизгә бөләкчә тәсир қилди һәм Қазақстанда бизму шундақ мәсилиләргә көпирәк көңүл бөлсәк болидекән, дегән ойға кәлдуқ. Чүнки биздиму талантлиқ балилар йетәрлик. Бирақ биз уларни мошундақ жуқури дәриҗигә көтирәлмайватимиз. Форум давамида мана мошу мәсилә әтрапидиму хелә пикирләр оттуриға қоюлди. Ениғирағи, биздә келәчәк әвлатниң тәғдири қандақ болмақ? Биз уларға қандақ ярдәм қилимиз? Улар бир-бири билән һазир биз арилашқандәк, арилишарму?», дегән соаллар өзлүгидин пәйда болди. Өз новитидә бизму мошундақ форумларни пат-пат өткүзүш керәклигини һәм униңға яшларни көпирәк җәлип қилишниң зөрүрлүгини ейттуқ. Чүнки өзиниң территориясидин алқип өтәлмигән мәмликәт көп нәрсиләргә еришәлмәйду әмәсму! Сәнъәткар сүпитидә ейтарим, мәсилән, өз вақтида Уйғур театри Москваға барған. Һазир немишкә баралмайватимиз? Немишкә уйғур сәнъитини чәт әлләргә тонуштуралмайватимиз? Чүнки һәммә нәрсә ихтисатқа келип тақиливатиду. Чәт әлләргә бизни ким әвәтиду? Өзимизниң күчи билән һеч йәргә баралмаймиз. Етимиз улуқ болғини билән супиримиз қуруқ. Мана он жилдин ошуқ вақит болди, һәтта йенимиздики Ташкәнткә баралмайватимиз. Раст, Қирғизстанға концертлар билән гастрольға чиқиватимиз, амма спектакльларни апиралмайватимиз. Немә қилиш керәк? Арам бәрмәйдиған соаллар... Бизниң йешимизғу бир йәргә барди, бизму яшиниватимиз. Әнди бизниң балилиримиз, һазирқи театрдики яш сәнъәткарлар Москвани көрәләрму? Чәт әлләргә бараларму? Биз өз вақтида ялғуз Москвала әмәс, Қазанға, Уфаға, Ригаға, Венгриягә, Түркиягә гастрольлуқ сәпәрләр билән барған едуқ. Демәкчи болғиним, сәнъәткарлиримиз өйдә олтирип қалмиса. Һазир яшлиримиз Беларусьқа, Украиниға, Молдоваға, Әрмәнстанға, Әзәрбәйҗанға немишкә баралмайду? Спектакльлиримизни немишкә мошу дөләтләргә апиралмаймиз? Җәзмән апиришимиз керәк. Сәнъәткар дегән һемишәм дуния кезип жүрмисә болмайду. Тарихқа нәзәр ташлисақ, заманисида бизниң артистлиримиз бир йәрдә олтиривалмай, базарму-базар айлинип, шәһәрму-шәһәр жүрүп, өз һүнәрлирини көпчиликкә намайиш қилип кәлгәнғу. Амма кейинки жилларда, растини ейтиш керәк, биз бираз олтирип қалдуқ. Сәвәвини издисәң, йәнила шу ихтисат мәсилиси. Әнди бизгә Һөкүмәт яки Мәдәнийәт министрлиги ярдәм қилса, бизму чәт әлгә чиқишқа тәйяр. Әгәр чәт әлгә чиқсақ, уларниң сәнъәт дурданилири билән тонушаттуқ, артистлири билән арилишаттуқ. Бу бизниң иҗадий өсүшимиз үчүн интайин пайдилиқ болар еди. Башқа саһалар тоғрилиқму шундақ дейишкә болиду. Қисқиси, биз, һазирқи өз мустәқиллигигә еришкән дөләтләр, заманисида биллә болдуқ. Хошаллиқниму, қайғуниму тәң көрдуқ. Мана шу вақитларда бизниң бирлигимиз қанчилик мустәһкәм болған. Бизниң күчимиз – бирликтә. Әлвәттә, һәрбир мәмликәтниң мустәқилликкә еришкәнлиги бизни хурсән қилиду. Буниң билән биз сөзсиз пәхирлинимиз. Лекин бая мән башта тәкитләп өткән өзара мунасивәтләр, иҗадий һәмкарлиқ кейинки жиллири сезиләрлик һалда суслишип қалди. Ечинарлиғи, арида үзүлүш пәйда болди. Мәсилән, Балтиқ әллири Ғәрипкә қарап кетип қалдидә, биз у йәрләрни көрүштин мәһрум болдуқ. Уларму бизгә тамамән кәлмәс болди. Форумдики асасий сөһбәтләр мана мошундақ муһим мәсилиләр әтрапида болди. Җәмләп ейтқанда, мошундақ форумларни, конференцияләрни, семинарларни пат-пат өткүзүп туруш керәклигигә көз йәткүздуқ. Раст, проблемилар көп, бирақ уни әмәлий җәһәттин йешиш керәк. Аччиқ болсиму, етирап қилишимиз керәкки, биз интайин чирайлиқ сөзләймиз. «Уни қилиш керәк, буни қилсақ болидекән», дәп җар салимиз. Әмәлиятта ейтилған гәп әшу чирайлиқ сөз биләнла ейтилған йәрдила қалиду. Келәр жили қарисаң, йәнә шула гәп. Биз бүгүн ХХІ әсирдә яшаватқандин кейин, алдимизға қарап дадил қәдәм бесишимиз керәкқу! Мәзкүр форумниң алға қойған асасий мәхситиму шу – йеқин дөләтләр биллә болуш вә биллә алға қарап илгириләш.